بخشی از مقاله
از دهه شصت میلادی موضوع پست مدرن در معماری به صورت یک سبک مهم مطرح شد و انتقادات زیربنایی به اندیشه منطق گرا وتکنو مدار معماری مدرن وارد گردید. آغازگر این جنبش کسی نبود مگریکی از شاگردان لویی کان به نام رابرت ونچوری.
وی در سال 1966 کتابی به نام پیچیدگی و تضاد در معماری به رشته تحریر در آورد. به گفته معلم سابقش وینسنت اسکالی ((این کتاب مهمترین کتاب از سال 1923- به سوی یک معماری نوین – کوربوزیه است)).
در این کتاب ونچوری اصول فلسفی و جهانبینی معماری مدرن را زیر سئوال برد. وی بینش تکنو مدار را رد کرد و به جای آن خواهان توجه به خصوصیات انسانی و یک معماری انسان مدار گردید. در این کتاب نقد ونچوری عمدتا متوجه میس ونده رو است زیرا که وی تا پایان عمر نماد معماری مدرن بود و از عقاید خود در دهه های 20 و30 میلادی هیچ گاه عدول نکرد.
در جواب شعار میس کمتر بیشتر است ونچوری در کتاب خود بیان می کند که کمتر کسل کننده است. از نظر ونچوری معماری تنها تکنیک و تکنولوژی نیست بلکه مسائل بسیار پیچیده ومتضاد در ساختمان وجود دارد که نمی توان آنها را نادیده گرفت یا حذف کرد.
چارلزمور دیگر معمار پست مدرن در جواب شعار میس می گوید : بیشتر بیشتر است به جای کسرگرایی و حذف صورت مسئله باید جمع گرایی را مورد توجه قرار داد و راه حل مناسب برای مجموعه ای از مسائل یافت.
البنه یک طنز زیبا و یک دوگانگی معنا در این شعر ملحوظ است زیرا که مور نام فامیل خود را در ابتدای این شعار قرار داده است. یعنی معنای دیگر این شعار این است که من بشتر هستم.
از نظر ونچوری ساختمان ها نمی توانند همه دارای یک فرم و فلسفه باشند. ساختمان مانند یک ماشین نیست که تنها شامل مجموعه ای از مسائل تکنولوژیکی و مکانیکی باشد. اگر کوربوزیه معبد پارتنان با مجموعه ای از احجام وسطوح از پیش طراحی شده و قواعد وتناسبات ریاضی نماد بوده است برای رابرت ونچوری نه فرمول های از قبل تعیین شده بلکه شهرک های دامنه کوهپایه های ایتالیا که بر اساس نیازهای مردم و شرایط اقلیمی بنا شده ملاک است.
ونچوری سبک بین الملل را کاملا مردود می داند و به جای آن معتقد به زمینه گرایی است. یعنی هر
بنایی باید بر اساس زمینه های فرهنگی اجتماعی تاریخی و کالبدی و شرایط خاص آن سایت و ساختمان طراحی و اجرا گردد.می توان آن را سبک محلی و یا سبک بومی نام نهاد. مدرنیست ها معماری را یک مسئله تکنولوژیک می دانستند. تکنولوژی یک خصوصیت عام دارد و در سرتاسر جهان از قواعد و اصول یکسان تبعیت می کند. ولی پست مدرنیست ها به معماری یک نگرش فرهنگی دارند و فرهنگ در هر منطقه ای متفاوت با سایر مناطق است.
اکنون این سئوال مطرح است که چه مسائلی باید فرم (شکل به علاوه معنا) ساختمان را مشخص کند و این فرم باید پاسخگوی چه مسائلی باشد؟
از نظر معماری پست مدرن این مسائل را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :
1-خصوصیات فرهنگی اجتماعی تاریخی و اقتصادی افرادی که از آن ساختمان استفاده می کنند
2- خصوصیات شهری خیابان میدان کوچه مغازه
3-شرایط اقلیمی رطوبت سرما گرما جنگل صحرا
4- نحوه زندگی روزمره اهالی ساختمان نیازه های آنها عادات آنها طرز استفاده و پیش زمینه های ذهنی آنها در رابطه با فرم های زیستی.
ونچوری سعی می کند تا مجددا ارتباط معماری و ساختمان را با هویت انسانی برقرار کند.به عقیده وی شرایط تعیین کننده شکل ها نمادها است. در شرایط متفاوت شکل ها و نمادها باید متفاوت باشد. ونچوری تزئینات را رد نمی کند بلکه تزئینات ساختمان را بخشی از خصوصیات فرهنگی و تاریخی هر منطقه می داند که می تواند در ساختمان جدید مورد استفاده قرار گیرد.
رابرت ونچوری در سال 1972 کتاب دیگری به نام یادگیری از لاس و گاس منتشر کرد. در این کتاب نیز او سعی نمود که توجه معماران را به فرهنگ مردم و خصوصیات زندگی روزمره آنها جلب کند. وی در کتاب خود عنوان کرد که نمادها آنهایی نیستند که به ما به عنوان قشر روشنفکر به جامعه
دیکته کنیم بلکه آنهایی هستند که خود مردم طرح کرده اند و قابل فهم برای آنها است. وی بر این نظر است که سردرهای مورد استفاده بر بالای مغازه ها و احجام معماری عامه پسند و مطابق درک عامه آن چیزی است که به لاس وگاس جذابیت بخشیده و باید مورد توجه معماران قرار گیرد.
در اکثر کارهای معماران پست مدرن مشاهده می شود که آنها سعی دارند تا از نشانه ها و نمادهایی استفاده کنند که در هر منطقه مشخص کننده نوع کاربری آن ساختمان است. مانند خانه مادر ونچوری که برای طرح آن از نمادهای یک خانه و آنچه در غرب به عنوان خانه محسوب می شود استفاده شده است. بر خلاف ایده مطرح شده در ویلا ساووا خانه ماشینی است برای زندگی و یا خانه شیشه ای کمتر بیشتر است در خانه مادر ونچوری ایده خانه خانه است بیان شده.
اگر کوربوزیه در کتاب خود به سوی معماری نوین نگاه معماران را به اتومبیل کشتی و به طور خلاصه به تکنولوژی معطوف داشت ونچوری و خانه مادر ونچوری اولین ساختمان ساخته شده به سبک پست مدرن و نماد این معماری است.این خانه را رابرت ونچوری برای مادرش در سال 1962 در نزدیکی شهر فیلادلفیا در ایالت پنسیلوانیا در آمریکا ساخت . ونچوری در طرح خود از نمادهایی همچون بام شیبدار،پنجره ،قوس سردر ورودی و لوله دودکش استفاده کرد که در غرب ،از جمله در آمریکا ،نمادها و نشانه های یک خانه شمرده می شود.
هر کس در غرب ،در نگاه اول ،این ساختمان را به عنوان یک خانه مسکونی تشخیص می دهد.
اگرچه نمای این ساختمان به صورت متقارن طراحی شده ولی به دلیل پیچیدگیها و ملزومات خاص در چیدمان اتاق ها در نمای ساختمان پنجره ها به صورت نامتقارن طراحی شده اند.در سمت راست فضاهای نیمه خصوصی ،همچون آشپزخانه ،پذیرایی و نهار خوری قرار دارد.در سمت چپ فضاهای خصوصی ،همچون اتاق های خواب و حمام طراحی شده است.
این عدم تقارن و دوگانگی در چیدمان پلان در نما توسط بام شیبدار ،دیوار زیر دودکش وقوس تزیینی در بالای سردر ورودی به یگانگی و وحدت تبدیل شده است.لذا وحدت و یکپارچگی از طریق حذف المان های مختلف ساختمان به دست نیامده بلکه همه تناقضات و پیچیدگی های خانه در اینطرح وجود دارد و وحدت در عین کثرت با شامل نمودن کلیه موارد موجود در بنا پدید آمده است.
چارلز جنکر،تایخ نگار و منتقد معماری دیگر نظریه پرداز مهم معماری پست مدرن است.وی در سال 1977 کتابی به نام زبان معماری پست مدرن به رشته تحریر در آورد.با این کتاب جنکز روند جدیدی را که ونچوری در معماری آغازنمده بود ،نامگذاری کرد و گسترش داد.
جنکز در این کتاب تاریخ دقیق مرگ معماری مدرن را 15 ژوئیه 1972 ساعت 3:23 بعدازظهر اعلام کرد ،زمانی که مجموعه آپارتمان های مسکونی پروت ایگو در شهر سنت لوییس آمریکا توسط دینامیت منهدم شد.
جنکز بیان می کند که این مجموعه آپارتمان ها نماد معماری مکعب شکل و بدون تزیینات مدرن بود و بسیاری از اصول طراحی آن ،منطبق با اصول مطرح شده در کنگره های سیام بود. اما به دلیل آن که زبان انتزاعی مورد استفاده در طرح این مجموعه مدرن با آنچه ساکنان سیاهپوست و نسبتا فقیر این مجموعه به عنوان خانه قلمداد می کردند بیگانه بود،لذا انهدام و نیستی تنها راه چاره برای پایان دادن به رنج ساکنان این ساختمان و خود ساختمان بود.
بر طبق نظر جنکز معمار نباید به تنهایی ساختمان را طراحی کند ،انچه درمعماری مدرن مرسوم بود ،بلکه باید همکار و مشاور استفاده کنندگان باشد.الگوی شکل ساختمان نباید تنها در ذهن معمار باشد،بلکه باید آن چیزی باشد که ساکنان آینده ساختمان با آن انس و آشنایی دارند و می توانند با آن ارتباط برقرار کنند
.
جنکز همانند سلف خود ونچوری انتقاد اصلی را متوجه میس وندهروو ومخصوصا طرح های مکعب شکل او برای موسسه تکنولوژی ایلی نویز در امریکا کرد؛ مجموعه ای از جعبه های زیبای مشابه که فاقد هویت و نوع کاربری بودند.
جنکز در سال 1980 کتاب مهم دیگری به نام کلاسیسیم پست مدرن منتشر کرد. این کتاب نیز او به بسط و تبیین نظریه معماری پست مدرن پرداخت و آثار مهم معماران این سبک را از زبان خود معماران در غرب و ژاپن تدوین نمود. به معماری پست مدرن ((معماری پاپ)) یا ((معماری مردمی)) هم می گویند
چرا که در این معماری از احجام تزئینات و رنگ هایی عامه پسند و جالب توجه برای عموم استفاده می شود. بر خلاف معماری مدرن که تنها قشر خاص روشنفکر می تواند متوجه معانی و مفاهیم انتزاعی آن باشد.
جنکز در کتاب اول خود به معماران یادآوری می کند که ((ساختمان پست مدرن دارای دوگانگی در قواعد و مفاهیم است : یکی برای قشر روشنفکر و دیگری برای عامه مردم)).
یکی از طرح های محوری پست مدرن میدان ایتالیا توسط چارلزمور معمار فقید و رئیس اسبق دانشکده معماری دانشگاه انجام شده است. U.C.L.A
این میدان برای ایتالیایی تباران مقیم شهر نئوارلئان در آمریکا بین سال های 1978-79 احداث گردید.
مور در طرح خود توجهی به بافت اطراف سایت که نمادی از یک شهر آمریکایی معمولی بود نکرد. بلکه منبع الهام او در این طرح میدان های ایتالیا و بالا خص فواره تروی 1732 در شهر رم بود. در میدان جدید همانند میدان قدیم ساختمان مجسمه محوطه و خصوصا آب و فواره به صورت یک مجموعه به هم تنیده به نمایش گذاشته شده است.
طراحی سایت پلان این میدان نیز حائز اهمیت است. مور نقشه جزیره ایتالیا را بر روی پلان این میدان پیاده کرد. از آن جا که اکثر ایتالیایی تباران شهر نئوارلئان از جزیره سیسیل هستند لذا جزیره سیسیل در وسط این میدان قرار داده شد و مرکز پرگار در وسط جزیره سیسیل قرار گرفت. بنابر این در این میدان مرکز توجه و یا به عبارت بهتر مرکز پرگار منطبق بر هویت و ریشه های قومی و فرهنگی استفاده کنندگان از این میدان است و طرح کالبدی بر مدار هویت می گردد.
در شمال کشور ایتالیا کوه های آلپ قرار دارد که سرچشمه اکثر رودخانه های این کشور همچون پو تیبر وآنرو است. در این میدان نیز شمال نقشه ایتالیا مرتفع است و آب فواره ها از آنجا به پایین جریان پیدا میکند.
نمایش تاریخ و گذشته به صورتی جدید و امروزی شده در این میدان صورت گرفته است. ستون های سنگی توسکان دوریک ایونیک و کورنتین در میدان ایتالیا با مصالحی همچون بتن و ورق گالوانیزه اجرا شده است. در شب نور نئون و چراغ های مختلف به زیبایی این میدان میافزایدمور حتی دو تصویر حجاری شده از صورت خود را همچنین هنرمندان و صنعتگران دوره رنسانس بر روی یکی از دیواره های این میدان قرار داد. آب از درون دهان این تندیس ها به بیرون می جهد.
کتاب دیگری با نام شکست معماری مدرن در دهه هفتاد چاپ شده برنت برولین مولف این کتاب به روش طراحی معماری و شهر سازی مدرن و خصوصا آنچه که کوربوزیه در طراحی این شهر و ساختمان های آن را کاملا بر طبق الگوهای مرسوم در اروپای مرفه اجرا کرد که به کلی متفاوت از آن چیزی است که اهالی فقیر و هندو مذهب هند با آن آشنایی دارند. وی در این کتاب توضیح می دهد که چگونه اهالی این شهر در طی دو دهه گذشته کالبد ساختمان ها و شهر را مطابق با نیاز خود تغییر داده اند.
معماری پست مدرن بر بیش از نیم قرن سلطه بلا منازع معماری مدرن نقطه پایان گذارد. در طی دهه هفتاد و هشتاد میلادی معماران آوانگارد همچون مایکل گریوز چارلزمور استانلی تایگرمن رابرت استرن و بسیاری دیگر در آمریکا سعی کردند معماریی را که تبلوری از هویت مردم است به نمایش بگذارند.
نکته قابل توجه این که یکی از بازماندگان بزرگ معماری مدرن فلیپ جانسون در طراحی آسمانخراش آ ت & ت در نیویورک 1978-84 به جمع معماران پست مدرن پیوست.
معماری پست مدرن تاثیر بسیار گستردهای در سطح جهانی داشت و تا نیمه دهه هشتاد میلادی به عنوان معماری آوانگارد و فراگیر مطرح بود. در اروپا معمارانی همچون جمیز استرلینگ ریکاردو بوفیل ماریو بوتا آلدوراسی و هانز هولاین از جمله معمارانی شاخص این سبک بوده و هستند در ژاپن آتار ایسوزاکی کیشوکوروکاوا و اساموایشی یاماجزو پیروان این سبک به شمار می روند.
در ایران سبک پست مدرن بعد از انقلاب مطرح شد. ولی عمدتا آنچه در شهر های بزرگ ایران بالاخص تهران ساخته شد تقلید از معماری غرب بود و خصوصیات بومی و محلی خاص هر نقطه در ایران مورد توجه واقع نشد. یعنی یک تقلید صرف از مجلات معماری صورت گرفت و به معانی و اصول فکری معماری پست مدرن توجهی نشد اگر چه معمارانی همچون شیخ زین الدین کلانتری و صفامنش که معماری دوره قاجار را عمدتا الگو قرار دادهاند بیشتر به اصول و مبانی پست مدرن نزدیک هستند.
