مقاله دستاوردهای خصوصی سازی در گل گهر

بخشی از مقاله

چکیده

مراحل آماده سازي و ساخت کارخانه تغلیظ معدن سنگ آهن گلگهر در اواخر سال 1372 بهاتمام رسید. همزمان با شروع بهرهبرداي از این مجتمع در سال 1373، برنامه خصوصی سازي نیز آغاز گردید و در ابتدا با واگذاري فعالیتهاي واحدهاي تولیدي معدن و کارخانه به شرکتهاي پیمانکار و انتقال پرسنل آموزش دیده بهاین شرکتها، اولین گام خصوصی سازي در این معدن بعنوان یکی از پیشگامان خصوصی سازي در کشور برداشته شد. در ادامه، واحدهاي تاسیسات، تعمیرات و نگهداري، مخابرات، حمل ونقل، خدمات و ... به بخش خصوصی واگذار گردیده و در کنار آن با تقویت کادر نظارتی، کنترل خود را بر عملکرد شرکتها افزایش داده است. واگذاري این فعالیتها به بخش خصوصی تا حد بسیار زیادي از تصديگري گلگهر در امور جاري کاسته شده و زمینه را براي برنامهریزي استراتژیک و اجراي طرحهاي توسعهاي فراهم نموده است که از جمله آنها میتوان به طرح بازیابی هماتیت، کارخانه گندله سازي و راهاندازي معدن شماره 3 با ذخیرهاي بیش از 600 میلیون تن اشاره نمود.

علاوه بر اجراي خصوصی سازي در زمینه انجام فعالیتهاي تولیدي و خدماتی، در زمینه انتقال مالکیت نیز گلگهر گامهاي ارزندهاي را برداشته است، به گونهاي که در حال حاضر تنها %20 از سهام این شرکت در اختیار دولت میباشد. شاخصهاي مورد مطالعه روند رو به رشدي را در عملکرد کلی مجموعه نشان میدهد. تعداد پرسنل مستقیم گلگهر از 1034 نفر در سال 72 به 449 نفر در سال82 کاهش یافته است و پرسنل شرکتهاي تولیدي نیز رشد منطقی و کنترل شدهاي را با توجه بهاجراي طرح توسعه و افزایش تولید داشتهاند. میزان تولید از 1/3 میلیون تن کنسانتره در سال 73 به 3/5 میلیون تن در سال 82 افزایش یافته است. همچنین شاخص تولید بهازاي هر نفر پرسنل تولیدي از 4244 تن در سال 79 به 5523 تن در سال 83افزایش یافته است و نسبت سود به فروش در 5 سال اخیر نیز رشد چشمگیري داشته به گونهاي که سود گلگهر در سال 82 به بیش از 180 میلیارد ریال بالغ گردیده است. از جمله راهبردهائی که به حفظ و رشد روند مثبت اقتصادي این شرکت کمک خواهد کرد میتوان به نظارت هر چه دقیق تر بر عملکرد پیمانکاران در زمینهافزایش تولید و حفظ و نگهداري از تجهیزات، تقویت و توسعه نیروي انسانی متخصص و ایجاد سیستمهاي شناسائی و ارزیابی پیمانکاران اشاره نمود.

واژگان کلیدي: خصوصی سازي، بهره وري، سیستمهاي نظارتی، اقتصاد بازار، برنامه ریزي استراتژیک، توسعه.

مقدمه

جوامع بشري از ابتداي شکلگیري همیشه تحت نفوذ دو عامل سیاست و اقتصاد بوده که در قالب دولت و بازار شکل گرفتهاند ترکیب منطقی و متعادل این دو همیشه براي کشورها منفعت بهمراه داشته است به هر حال دولتها همیشه بمنظور توازن، براي قدرت بیشتر به سوي ملی کردن دارائیها و براي تقویت بازار به سوي خصوصی سازي حرکت کردهاند.[1]شرکت سنگ آهن گلگهر با در اختیار داشتن ذخیرهاي بیش از 1100 میلیون تن - شامل 900میلیون تن ذخیره قطعی و 200 میلیون تن ذخیرهاحتمالی - داراي بزرگ ترین ذخایر سنگ آهن کشور می باشد. [5 ] تاریخچه اکتشافی این معدن به قبل از انقلاب بر میگردد اما فعالیتهاي اجرائی اساسی آن از سال 67 آغاز گردید و در نیمه دوم سال 1370در حالت نیمه تمام با کمبود بودجه عمرانی خود مواجه گردید، در این زمان شرکت ملی فولاد ایران با تقویم دارائیهاي مجتمع و فروش %49 آنها به بانک سپه، اقدام به مشارکت با این بانک نمود و با دریافت بیش از 100میلیارد ریال از بانک سپه موفق به تکمیل طرح در سال72 گردید .[2]

در حال حاضر تولید گلگهر از 1/3 میلیون تن در سال 73 به 3/5 میلیون تن در سال 82 افزایش یافته و پیشبینی میگردد به 4 میلیون تن در سال 83 بالغ گردد. با گذشت یک دهه از تولید این معدن، بیش از25 میلیون تن کنسانتره سنگ آن تولید شده که این تولید با نرخهاي بین المللی موجب بیش از 400میلیون دلار صرفه جوئی ارزي گردیده است.خصوصی سازي در گلگهر از اوایل دهه 70 بعنوان یکی از پیشگامان این امر آغاز گردید و به تدریج با واگذاري فعالیتها و بخشی از مالکیت به بخش خصوصی در طول بیش از یک دهه شاهد دستاوردهاي ارزشمندي در این زمینه بوده است که در این مقاله مورد بررسی قرار خواهد گرفت.لازم به ذکر است اجراي خصوصیسازي در گلگهر همزمان با شروع بهره برداري بوده و امکان مقایسه تولید در دو حالت مقدور نبوده است لذا در این مقاله سعی گردیده است روند تغییرات مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

روش تحقیق

در تهیهاین مقاله موارد زیر بعنوان روش تحقیق و مراحل کار مد نظر قرار گرفته است:

-1 تئوري و اهداف خصوصی سازي

-2 الگوهاي استفاده شده در زمینه خصوصی سازي در گلگهر

-3 تاریخچه و اولویتهاي بکار گرفته شده

-4 ارزیابی شرکتهاي مختلف به لحاظ نوع و ماهیت

-5 تحلیل آماري تولید و پرسنل شرکتهاي تولیدي

-6 مطالعه شاخصهاي بهره وري مرتبط با تولید

-7 بحث

-8 نتیجه گیري و ارائه پیشنهادات

- 1 تئوري و اهداف خصوصی سازي

- 1-1 تعریف خصوصی سازي
تعاریف مختلفی براي واژه خصوصی سازي ارائه گردیده است اما بطور خلاصه میتوان خصوصی سازي را محدود کردن نقش دولت و اجراي روشها و سیاستهائی بمنظور تقویت اقتصاد بازار تعریف نمود. به عبارت دیگر خصوصی سازي سپردن اولویتها به مکانیزم بازار - بازارگرا کردن فعالیتهاي اقتصادي - میباشد.[3]

- 2-1 اهداف خصوصی سازي

از جملهاهداف اصلی خصوصی سازي نیز میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
• کاهش فعالیتها و هزینههاي بخش دولتی از طریق افزایش سطح بهرهوري ناشی از انگیزش
• ایجاد و گسترش رقابت بین بنگاههاي اقتصادي که کالا یا خدمات مشابه تولید میکنند.
• افزایش بازدهی سرمایه گذاریها از طریق اعمال مدیریت تحول، انگیزش، نوآوري و خلاقیت.
• ایجاد فرصت براي دولت بمنظور برنامه ریزي، راهبري و نظارت کلان در اجراي برنامههاي توسعهاي[2]

- 3-1 الگوهاي خصوصی سازي

الگوها و روشهاي مختلفی در جهان به منظور خصوصیسازي ارائه گردیده است که بسته به شرایط زمانی و مکانی خاص یکی یا تعدادي از این روشها را میتوان بهاجرا در آورد. از جمله الگوهاي موجود میتوان به موارد زیر اشاره نمود :[3]

-1 غیر ملی کردن - Denationalization -

-2 پیمانی کردن فعالیتها - Contracting out -

-3 اعطاي امتیاز انحصاري - Franchising -

-4 حذف مقررات - Deregulations -

-5 سیتمهاي تشویقی - Grant Systems -

-6 سیستمهاي تضمین - Voucher Systems -

-7 پیمان مدیریت - Management Contract -

-8 اجاره تجهیزات - Leasing -

-9 مشارکت - Joint Venture -

- 2 الگوهاي استفاده شده در گلگهر

الگوهاي استفاده شده در گلگهر در بخشهاي مختلف را می توان منطبق با مدلهاي 8، 2، 1 و 9دانست. در ادامهاین مقاله به تاریخچه و توضیح روشهاي بکار گرفته شده توسط گلگهر در بخشهاي مختلف اشاره خواهد گردید که بسته به شرایط زمانی و مکانی خاص اعمال گردیدهاند براي نمونه همانگونه که در مقدمه ذکر گردید در دوران ساخت با اتمام بودجه عمرانی طرح، با فروش بخشی از سهام شرکت به بانک سپه و مشارکت با این بانک طرح به بهره برداري رسید - الگوي شماره . - 9 همچنین در مرحله بعد با واگذاري فعالیتهاي اجرائی به بخش خصوصی، پیمانی کردن فعالیتها بهاجرا گذاشته شده است - الگوي شماره . - 2در برخی از پیمانها به دلیل حجم بالاي سرمایه گذاري تجهیزات و عدم امکان خرید آنها توسط بخش خصوصی، این دستگاهها بصورت اجاره در اختیار پیمانکاران قرار گرفته است که در این حالت نیز الگوي هشتم مورد استفاده قرار گرفته است. با عرضه سهام شرکت در بورس و واگذاري سهام به سایر شرکتها و افراد، گلگهر گام بزرگی در جهت غیر دولتی کردن شرکت برداشته است - الگوي شماره . - 1

- 3 تاریخچه و اولویتهاي بکار گرفته شده

تاریخچه خصوصی سازي در گلگهر به اوایل دهه هفتاد بر میگردد لذا این شرکت را میتوان از پیشگامان خصوصی سازي در کشور دانست.علیرغم روند معمول شرکتها که خصوصی سازي را از واحدهاي خدماتی و پشتیبانی شروع مینمایند در گلگهر خصوصیسازي در ابتدا واحدهاي تولیدي را هدف قرار داد و با واگذاري فعالیتهاي استخراج معدن و فرآوري کارخانه به شرکتهاي خصوصی که آمادهسازي معدن و نصب کارخانه را بعهده داشتند و انتقال نیروهاي متخصصی که در طول دوران ساخت آموزشهاي لازم را در داخل و خارج از کشور دیده بودند مقدمات شکلگیري واحدهاي خصوصی توانمندي در این زمینه را فراهم نمود.

در این راستا ماشین آلات معدن و تجهیزات موجود نیز بصورت اجاره در اختیار پیمانکاران قرار گرفت.اگر چه شرکتهاي مذکور در ادامه کار به دلایل مختلف از جمله عدم توجه کافی به حفظ توان رقابتی در فضاي خصوصی از رقابت در گرفتن کار بازماندند اما عمده کادر فنی و تخصصی آنها با جذب در شرکتهاي بعدي هدایت کار را بعهده گرفتند. در ادامه برنامه خصوصی سازي بخشهاي تاسیسات، حمل و نقل، تعمیرات و نگهداري،خدمات و فضاي سبز نیز در قالب پیمان به بخش خصوصی که عمدتاً از کارکنان سابق شکل گرفته بودند واگذار گردید.

پیمانهاي واگذار شده را میتوان به دو گروه کلی تقسیم بندي نمود:

الف - پیمانهائی که هدف از آنها تولید محصول بوده است.

ب - پیمانهائی که موضوع آنها ارائه خدمات بوده است.

در مورد پیمانهاي گروه دوم الگوهاي ارائه شدهاز ابتدا تا کنون تقریبا یکسان بوده است بگونهاي که در بدو امر ماشین آلات مانند اتوبوسها، خودروها و ... به پرسنل یا شرکتها فروخته شده و پس از آن براي انجام خدمات مناقصه برگزار گردیده است. در مورد پیمانهاي معدن و کارخانه - گروهاول - به دلیل حجم بسیار بالاي سرمایه گذاري قضیه متفاوت بوده به گونهاي که در