بخشی از مقاله
چکیده ی مقاله
ما در این مقاله بر آنیم دسترس پذیری یا به قول قدیمی تر ھا مناسب سازی در جامعه برای معلولین به خصوص نابینایان و کم بینایان را بر رسی سعی کنیم و جنبه ھای مختلف آن را واکاوی نماییم؛ در واقع قصد آن داریم زمینه ھا و عوامل موثر بر بهبود کیفیت مدیریت شهری برای افراد نابینا و کم بینا را به صورتی ساده و قابل فهم برای عموم بیان نماییم.
در این مقاله در ابتدا به تعاریف، ضرورت ھا و تاریخچه ی دسترس پذیری در ایران و جهان میپردازیم؛ در ادامه انواع و چگونگی انجام دسترس پذیری را بر رسی می نماییم و اصول و استاندارد ھای حاکم بر این موضوع را به صورتی مو شکافانه مطالعه می کنیم.
ھمچنین سعی خواھیم کرد علل عدم انجام دسترس پذیری در کشورمان یا حد اقل دلایل عدم استفاده از استاندارد ھای اجرای این امر را واکاوی نماییم. کوشش می کنیم دسترس پذیری در کشورمان را با بعضی کشور ھای دیگر به صورت اجمالی مقایسه نماییم تا در یابیم که ما در دسترس پذیری ، چه اندازه پیشرفت داشته ایم و در آینده باید چه راھبردی داشته باشیم. در نهایت امید است بتوانیم با ارائه نتیجه ی منطقی و راه کار ھای صحیح دسترس پذیری را به عنوان یک واقعیت به دست اندر کاران بشناسانیم. واژه ھای کلیدی: دسترس پذیری ، تاریخچه، نابینایان و کم بینایان، ابزار استاندارد، در ایران، در جهان، قانون، انواع دسترس پذیری ، مدیریت شهری.
مقدمه
ھمان طور که می دانید تمامی موجودات زنده اعم از جانور و گیاه در آموزه ھای دینی و عقلی و انسانی دارای حقوق مشخصی ھستند و بر اساس این حقوق باید امکانات مورد نیاز برای آنان فراھم گردد؛ در این بین انسان ھا به عنوان اشرف مخلوقات جایگاه یژه ای دارند؛. انسان ھا می توانند با بهره گیری از نیروی عقل و تفکر نه تنها دسترسی به حقوق خود را تسهیل نمایند؛ بلکه می توانند حقوق دیگر موجودات را نیز رعایت کنند. در بین انسان ھا گروه ھایی ھستند که به خاطر بروز برخی مشکلات جسمی یا ذھنی یا روانی و حتی کهولت سن امکان استفاده از امکانات موجود را مانند دیگر انسان ھا دارا نیستند؛ بنابر این انسان ھای سالم باید امکان دسترسی به آنچه خود از آن بهره مندند را برای افراد دارای مشکلات ذکر شده فراھم نمایند. نویسندگان این مقاله که خود نابینا ھستند در این مجال کوتاه قصد دارند نگاھی کوتاه، کلی و اجمالی به موضوع دسترس پذیری بیندازند.
تاریخچه دسترس پذیری
ناتوانی، معلولیت و مشکلاتی نظیر کهن سالی از مواردی است که ھمواره با بشر بوده است، بنابر این این افراد خود یا اطرافیانشان سعی داشته اند امکان استفاده از امکانات را فراھم نمایند بر این اساس می توان دسترس پذیری قدمتی به اندازه زندگی بشر دارد. به طور کلی زندگی معلولین را که عمده گروه نیازمند به دسترس پذیری ھستند را می توان به سه دوره تقسیم کرد. دوره ی اول: که افراد معلول را از بین می بردند و این افراد به زندگی دست نمی یافتند ،اما در ھمین دوره ھم افرادی مثل کهن سالان و حتی بعضی از معلولین با تغییرات در منابع و امکانات امکان دسترسی به آنها را برای خود فراھم می کردند. دوره ی دوم: که در آن افراد معلول به کار ھای پستی چون گدایی گمارده می شدند؛ در این دوره ھم در حد بسیار ناچیز و متناسب نیاز امکان دسترسی به برخی امکانات برای آنان فراھم می شد.
دوره ی سوم: که در این دوره معلولین و افراد نیازمند جامعه به رسمیت شناخته شدند و آموزش این گروه آغاز شد و این افراد دارای حقوقی مثل دیگر اقشار جامعه گردیدند، پر واضح است که با این پیشرفت، دسترس پذیری به عنوان عنصری جدایی ناپذیر در تمام زندگی معلولین وارد شد. - عزت ا... نادری و مریم صیف نراقی کتاب آموزش و پرورش کودکان استثنایی - البته در ادامه ی پیشرفت ھای شگفت آور بشر، تکنولوژی نیز به عنوان یک عامل تسهیل کننده ی زندگی رشد عجیبی داشت و نیاز بود در این پیشرفت معلولین و کهن سالان و دیگر نیازمندان نیز دیده شوند.
تعریف دسترس پذیری
ما در اینجا قصد نداریم از دسترس پذیری تعریفی جامع و مانع به دست دھیم ؛بلکه بر آنیم فقط در حد آشنایی مخاطبان این مقاله تعریفی مختصر از آن ارائه نماییم. دسترس پذیری یا دست یابی پذیری یک عبارت کلی است به معنی بیشینه میزانی است که یک سامانه یا یک ابزار، برای بیشترین شمار استفاده کنندگان، دسترسی پذیر باشد؛به عبارت دیگر، دسترس پذیری ، میزان و درجه آسان بودنِ دسترسی است، چیزی که با آن بتوان به یک جایگاه مشخص از ھر مسیر و جایگاھی رسید و »دسترسی… داشت. »دسترس پذیری … میتواند به این صورت ھم شرح داده شود: قابلیت دسترسی برای به کار انداختن یک سامانه یا یک ابزار، برای سود و ھدفی خاص. معنای دیگر »دسترس پذیری … در زمینه ناتوانیھای جسمی افراد است، و حقی که آنھا برای دسترسی به ھر سامانه یا ابزاری دارند، ھمچنین ابزاری که این کاربران را توانمند میکند تا به حق دسترسی خود برسند. مانند نرم افزار ھای خواننده صفحهھای وب، صندلی ھای چرخدار و دیگر ابزار. ویکی پدیای فارسی به نظر نگارندگان دسترس پذیری یعنی امکان دسترسی بدون تفاوت با افراد جامعه به یک فضا، خدمت و ابزار برای دست یابی به یک ھدف مشخص.
ضرورت طرح موضوع
با توجه به آنچه که گفتیم و با در نظر گرفتن این موضوع که استقلال در زندگی شخصی حق ھر کسی است و با زیاد شدن فاصله بین افراد بشر به خاطر ماشینی شدن زندگی ھا و نداشتن فرصت کافی و موارد دیگر مسلماً حق دسترسی به تمامی امکانات برای یک زندگی مستقل، راحت و بدون دغدغه، مثل دیگران حق تمامی افراد است.بنابر این جامعه باید تمام کوشش خود را به این موضوع معطوف کند که در ھر شرایطی امکان بهره برداری برابر از ھر فرصتی را برای ھمه ی افراد فراھم کرده، از یک سویه بینی بپرھیزد.
زمینه ھا و عوامل موثر بر بهبود کیفیت مدیریت شهری برای افراد معلول قبل از این که به این مبحث بپردازیم باید به یک نکته توجه کنیم و آن اینکه دسترس پذیری با مناسب سازی تفاوت ھایی دارد و این دو واژه با ھم فرق می کنند. دسترس پذیری عام تر از مناسب سازی است و ھمه جوانب زندگی را در بر می گیرد. مناسب سازی امری است برای دست یابی به ھدف دسترس پذیری ؛ در واقع مناسب سازی وسیله ی فراھم کننده دسترس پذیری است . با روی آوردن بشر به زندگی شهری و افزایش امکانات و دسترسی آسان به مقاصد و امکانات گروه ھای ھدف این نوشتار، اگر فراموش شوند نه تنها برای خود و خانواده ی آنها مشکلاتی به وجود می آید به جرأت می توان گفت آفتی بزرگ برای شهر نشینان ایجاد خواھد کرد؛ به عنوان نمونه فرض کنید معلولی به خاطر عدم مناسب سازی دچار خطری شود و آسیبی ببیند بسیاری از امکانات شهری که می تواند در جاھای دیگر به کار گرفته شود باید در خدمت رسانی به او مصروف شود در حالی که می شد با مناسب سازی و فراھم کردن امکان دسترسی بدون خطر ضمن جلوگیری از خطر در مصرف خدمات شهری نیز صرفه جویی کرد.
در این رابطه مدیریت یک پارچه ی شهری و استفاده از استاندارد ھا در طراحی معابر، اماکن، مؤسسات، -چه دولتی و چه خصوصی یا عمومی- ، حمل و نقل، خدمات و غیره می تواند راه گشا باشد.
مدیران شهری باید گروه ھای نیازمند به دسترس پذیری را به رسمیت بشناسند و در تمام اموری که بر عهده دارند امکان دسترسی این افراد را در نظر بگیرند؛ با این کار آرام آرام شهر ھا و حتی روستا ھا به سمت قابل دسترسبودن برای ھمه تبدیل می شوند. بحث در این زمینه بسیار گسترده است که ما قصد نداریم در اینجا به تمام آن بپردازیم و از خوانندگان خواھش می کنیم به دلیل اھمیت این بحث سعی کنند در منابع و مآخذ به دنبال این بحث مهم باشند.
انواع دسترس پذیری
برای دسترس پذیری می توان تقسیم بندی ھای مختلف در نظر گرفت که ما در اینجا فقط به یکی از آنها اشاره می کنیم.
دسترس پذیری فیزیکی
در این نوع دسترس پذیری باید آنچه قابل لمس است برای ھمه ی افراد دسترسپذیر شوند. بر این اساس اماکن، اعم از تفریحی و تجاری و آموزشی و درمانی و غیره؛ معابر، اعم از خیابان و پیاده رو؛ ایستگاه ھا، اعم از قطار شهری و اتوبوس و تاکسی؛ ساختمان ھا و امکانات آنها، مثل آسانسور ھا و پله ھا؛ ابزار ھا، مثل وسایل آشپز خانه؛ و امثال آن در این دسته جای می گیرند.
دسترس پذیری مجازی
تمام امکانات و برنامه ھایی کاربردی رایانه ھا و تلفن ھای ھمراه و تبلت ھا و ابزار ھایی مانند آنها در این دسته قرار خواھند گرفت؛ در واقع آنچه در این دسته قرار دارد قابل لمس نیستند و به نوعی نرم افزار محسوب می شوند؛ به عنوان نمونه می توان به سیستم عامل ھا، برنامه ھای کاربردی، وب سایت ھا، برنامه ھای گفتگو Chat - - و ھر آنچه که به فضای مجازی مربوط می شود اشاره کرد.
دسترس پذیری تلفیقی
اگر ابزاری ھم به صورت سخت افزاری و ھم نرم افزاری قابل استفاده باشد در این گروه جای می گیرد؛ مثل دستگاه ھای خود پرداز، دستگاه ھای پز و دستگاه ھای الکترونیکی دیگر.
دسترس پذیری فرصت ھا:
در این نوع به ھمه ی افراد جامعه امکان دسترسی به ھمه ی فرصت ھا به صورت برابر داده می شود؛ به عنوان نمونه فرصت تحصیل و شرکت در آزمون ورودی دانشگاه ھا، فرصت دسترسی به مشاغل مختلف، فرصت شرکت در امور اجتماعی و غیره. مثلاً در آمریکا زنی بدون داشتن دو دست گواھی نامه ی خلبانی دریافت کرده روز نامه ایران سپید شماره ی ٠٩٧۵
مقایسه ی دسترس پذیری در ایران و دیگر کشور ھا
البته در این رابطه نمی توان به صورت کامل و دقیق بحث کردزیرا که این کار نیاز به بر رسی ھای فراوان و فضای کافی برای درج دارد که ما در حال حاضر این امکان را نداریم بنا بر این فقط به صورت مختصر بر اساس تقسیم بندی انواع دسترس پذیری به این بحث خواھیم پرداخت.
دسترس پذیری فیزیکی معلولین در شهر توکیو
برای این قسمت به عنوان نمونه وضعیت شهر توکیو را به صورت کاملاً خلاصه بر رسی می کنیم. امکانات شهری برای تردد معلولین در این کشور به ویژه در شهر توکیو به گونه ای ایجاد و برای آنان مهیا شده که معلولین، ھیچ تمایزی بین خود و افراد سالم در استفاده از حق شهروندی احساس نمیکنند. در تمامی پیاده روھای این شهر که به شهر برجھا و پل ھا معروف است، تردد برای معلولین آسان و بدون مشکل است. پیاده روھا و موزائیکھای برجسته برای نابینایان و ھمچنین در نظر گرفته شدن مسیرھای ویژه برای معلولان ویلچری، شرایط را برای این قشر آسان کرده است. این مسیرھا در ھنگام رسیدن به تقاطع و خیابانھا با علائم برجسته دیگری مشخص میشود.
در مسیرھایی که پله وجود دارد در تمامی فروشگاه ھا، مراکز خرید، ایستگاه ھای مترو و ھتلھا و ورزشگاهھا برای نابینایان پلهھا با برچسب ھای مخصوص و برای افراد ویلچری مسیرھای بدون پله مهیا شده است. در داخل متروھا تعدادی صندلی برای افراد مسن و معلول اختصاص دارد که معمولا خالی است و با توجه به اینکه تعدادی از مسافران ایستاده اند، اما برای نشستن از آن صندلی ھا استفاده نمی کنند. سر چهار راه ھا و تقاطع پیاده رو با خیابان ھا برای معلولین و نابینایان کلیدھایی برای سبز کردن چراغ عابر پیاده مهیا شده که در صورت رسیدن به آنجا از آن استفاده و از خیابان رد میشوند. معلولین توکیو میدانند که حق شهروندی شان محفوظ میماند و مردم نیز این فرھنگ را در خود نهادینه کرده اند که نباید از امکانات و حقوق آنان برای راحتی خود استفاده کنندانجمن روشن بین اصفهان .
دسترس پذیری مجازی در کشور ژاپن
برای این قسمت ھم نمونه ای از کشور ژاپن که ھم آسیایی است و ھم با قسمت قبل تناسب دارد را می آوریم. اما قبل از آن توجه به این نکته لازم به نظر می رسد که: در برخی از کشورھای جهان دسترس پذیری وبسایتھا و پایگاه ھای اینترنتی دولتی با پشتیبانی حقوقی و الزامات قانونی ھمراه است و به ھمین دلیل وبسایتھای دولتی موظفند ساختارھا و طراحی خود را بر اساس این قوانین تطبیق دھند. مهمترین قانون و استاندارد شناخته شده در دسترس پذیری وب توسط کارگروه دسترس پذیری کنسرسیوم وب جهانی تدوین شده که مبنا و اساس استانداردھا و قوانین کشورھای مختلف جهان است.
به طور کلی ۶ ٢ کشور در جهان قوانینی در زمینه طراحی وب و ملزومات دسترس پذیری وب دارند که در زیر به نمونه ای از آنھا اشاره میشود. کشور ژاپن، در زمینهی تدوین، طراحی و بهره گیری از استانداردھا و شاخصھای دسترس پذیری وب، کشوری پیشرو است. »ھیات دسترس پذیری ارتباطات…، اولین دستورالعمل دسترس پذیری وب را برای رفع موانع دسترسی به اطلاعات در ماه می سال ١٩٩٩ عرضه کرد. این دستورالعمل دارای شاخصھا و قوانین دسترس پذیری کنسرسیوم وب جهانی بود. اعضای این ھیات، عبارت بودند از وزارت پست و ارتباطات و وزارت بهداشت و رفاه.
در ھمان سال، این ھیات گزارشی را منتشر کرد که در آن، بر توسعه ی ابزار ھای ارزیابی دسترس پذیری وب تاکید شده بود. یکی از مهمترین بخشھای این گزارش، به طراحی وبسایتھای سازگار با تلفنھای ھمراه، به عنوان فراگیرترین ابزار ارتباطی اختصاص یافت. در ھمان سال، دولت ژاپن، با بخشنامهای به وزارتخانهھای خود اعلام کرد که ھمه وزارتخانهھا و نیز بخشھای عرضهی خدمات عمومی به شهروندان باید در طراحی وبسایتھا و پایگاه ھای اینترنتی خود، اصول، شاخصھا و استانداردھای دسترس پذیری وب را مراعات کنند. تبیان
نمونه ھایی از دسترس پذیری تلفیقی
برای نمونه می توان به رایانه ھا و تلفن ھای ھمراه اشاره کرد که برای اکثر معلولین قابل دسترس ھستند.
دسترس پذیری فرصت ھا در ایران
برای این نوع دسترس پذیری به دو نمونه از کشورمان اشاره می کنیم: یکی انتشار سؤالات کنکور سراسری به خط بریل و درشت خط و دیگری اختصاص سه درصد از استخدام ھای دولتی به معلولان. - قانون جامع حمایت از معلولان ١٣٨٣ ه. ش. - ؛ البته این بدان معنا نیست که ما در این زمینه به پایان راه رسیده ایم بلکه
