بخشی از مقاله
چکیده
زمین شناسی پزشکی علمی است که بین مواد حاصل از فرآیندهاي زمین شناسی، انتشار و توزیع مکانی و زمانی بیماریها در انسان و سایر موجودات ارتباط برقرار می کند. این علم به تا ثیر و نفوذ فاکتورهاي محیطی بر توزیع جغرافیایی برخی بیماریها در انسان و حیوانات می پردازد و ضمن ارائه هشدارهاي احتمالی سعی در ارائه راه حل مناسب دارد. قدمت و تاریخچه زمین شناسی پزشکی به سال1271 میلادي و سفر مارکو پلو به چین و بیماریی به نام کشان در بعضی نواحی این کشور بر می گردد. زمین شناسی پزشکی جدید از قرن 19 میلادي یعنی زمانیکه مشخص شد بسیاري از عناصر معدنی براي سلامتی انسان ضروري است، آغازگردید. عناصر موجود در بدن انسان و حیوانات به سه گروه عمده تقسیم می گردند.
عناصري که براي سلامتی ضروري و لازم هستند مانند: کلسیم - - Ca، فسفر - P - ، منیزیم - Mg - ، سدیم - Na - ، پتاسیم - K - ، کلر - Cl - ، عناصري که از اهمیت کمتري نسبت به گروه اول برخوردارند مانند: آهن - Fe - ، مس - Cu - ، منگنز - Mn - ، ید - I - ، روي - Zn - و عناصري که حتی مقادیر کم آنها نیز براي بشر سمی و مضر بوده مانند سرب - - Pb، نیکل - - Ni، آرسنیک - - As، کادمیوم - - Cd، کروم - Cr - ، جیوه - Hg - و ممکن است باعث ایجاد بیماریهاي متعددي در انسان شوند.
علاوه بر عناصر، برخی کانیها و ترکیبات نیز نظیر آزبست، سمی و مضر بوده و ممکن است مشکلات زیست محیطی و سلامت جدي نظیر انواع سرطانها را براي افراد در معرض آنها ایجاد کنند. از آنجا که منشاء اولیه و اصلی تمامی این عناصر و ترکیبات، سنگها، کانیها و بطور کلی تشکیلات زمین شناسی است، مطالعات زیست محیطی مربوط می تواند نه تنها از جهات زمین شناختی بلکه از جنبه هاي پزشکی- سلامت حائز اهمیت فراوان باشد. این مقاله سعی بر آن دارد تا با نگاهی بر تاریخچه زمین شناسی پزشکی به بررسی و تحلیل مطالعات مرتبط با زمین شناسی پزشکی در ایران، با تاکید بر تحقیقات نگارندگان این مقاله و سایرین، پرداخته و هشدارهاي لازم را براي افراد در معرض خطر فراهم آورد.
مقدمه
زمینشناسی پزشکی، شاخهاي از زمینشناسی است که به تأثیر و نفوذ فاکتورهاي محیطی بر توزیع جغرافیایی مشکلات سلامتی در انسان و حیوانات می پردازد. زمینشناسی پزشکی همچنین میتواند در رابطه با منابع تماسی بشر با طبیعت از قبیل آب آشامیدنی و هوا با آفت کشها، سموم نباتی و کودهاي شیمیایی صاحب نظر باشد. بنابراین با همکاري بین دانشمندان زمینشناسی و پزشکی، سلامت عمومی جامعه تامین میگردد و میتوان راه حلهایی ابتکاري براي جلوگیري یا کاهش در معرض قرار گرفتن مواد زیانآور، پیشنهاد کرد.
تاریخچه زمین شناسی پزشکی
رابطه بین ژئوشیمی و محیطزیست سالها است که مورد توجه واقع شده و در این زمینه آگاهیهاي فزایندهاي بدست آمده است.بر اساس شواهد جمعآوري شده بوسیله محققان، زمینشناسی پزشکی قدمت و پیشینهاي 10000 ساله دارد یعنی زمانیکه انسان به شهرنشینی روي آورد. با وجود اینکه ارتباط بین محیط فیزیکی و بیماریهاي بشر مدت زمان طولانی است که تشخیص داده شده است ولی مطالعات جدید اینگونه واکنشها و فعل و انفعالات در سالهاي اخیر پایهگذاري گردیده است.
بقراط یونانی، مثالهایی را در این زمینه در 2000 سال قبل نام برده است. علم و دانش مربوط به بیماریهاي حیوانات نیز قدمت زیادي دارد. مثالهایی در رابطه با زمین شناسی پزشکی درکتب درسی پزشکی چینیها نیز به چشم می خورد. در قرن سوم قبل از میلاد مسیح، بیشتر مشاهدات در رابطه با این علم از بین رفتند زیرا مکتوب نشده بودند و رشد و نمو دوباره این علم باعث کشف ارتباطات نا شناخته و مجهول قبلی و باز شدن زمینه علمی جدیدي گردید.
از گذشته هاي دور، ایرانیان براي معالجه بعضی از امراض از مواد معدنی بصورت تجربی استفاده می نموده اند. قدمت و تاریخچه زمین شناسی پزشکی به سال1271 میلادي و سفر مارکو پلو، جهانگرد ونیزي، به چین برمی گردد. مارکو در سال1271 میلادي، شهر ونیز را به همراه پدر و عمویش براي مسافرت به چین ترك کرد. مارکوپلو در گزارشهایش ثبت نموده که فقط اسبهاي محلی در نواحی کوهستانی چین کاربرد دارند و اسبهاي وارد شده از اروپا، این قابلیت را ندارند.
امروزه می دانیم که نواحی ثبت شده در گزارشهاي مارکو، با کمبود سلنیوم مواجه بوده است. هفتصد سال بعد در دهه1930 میلادي، چینیها گزارش دادند که یک بیماري به نام بیماري کشان در شمال شرقی چین پیشرفت کرده است. در زمستان 1935، این بیماري در ایالت کشان شایع گشت. تاکنون بیماري کشان در 309 ایالت چین ثبت و گزارش گردیده است. این بیماري در ناحیه بزرگی از جنوب غربی تا شمال شرقی چین گسترش یافته است.کشان یک بیماري ماهیچه قلبی بود.
در دهه 1960 دانشمندان متوجه شدند این بیماري، منشا طبیعی دارد و در دهه 1970، دو یافته عمده در مطالعه ارتباط بین سلنیوم و بیماري کشان، این تحقیقات را جذاب و جالب ساخته است ؛ این یافته ها عبارتند از اینکه این بیماري همیشه در نواحی با سلنیوم پایین که پدیدههاي جغرافیایی یک کمربند کم سلنیوم را شکل داده اند یافت می شود. مقدار مصرف سلنیوم در جلوگیري و رفع بیماري یک موفقیت بزرگ بود.
علت مرگ ناپلئون بناپارت، امپراطور فرانسه، در سال 1821 میلادي نیز منشاٴ زمین شناسی پزشکی دارد. نامبرده مدت مدیدي در معرض آرسنیک بوده و براثر سرطان معده، جان خود را از دست داده است؛ طبق نظر متخصصان علوم قضایی فرانسه، آرسنیک یافت شده در موهاي ناپلئون 38 بار بیشتر از مقادیر طبیعی این ماده است و یک علامت واضح مسمومیت به شمار میرود همچنین بتهون، موسیقیدان بزرگ اروپا بر اثر وجود بیش از حد سرب در استخوانهایش، جان خود را از دست داده است. زمینشناسی پزشکی جدید در قرن 19 میلادي یعنی زمانیکه مشخص شد بسیاري از عناصر براي سلامتی بشر مفید و یا مضر است پایهگذاري شد. ید اولین عنصري بود که ضرورت آن براي انسان در سال 1850 میلادي کشف گردید.
زمین شناسی پزشکی و عناصر
منبع اصلی عناصر نادر موجود در بدن، زمین است و می توان گفت تمامی این عناصر بطور طبیعی در سنگها وجود دارند. مثلا منیزیم، یکی از عناصر اصلی در بافت بخش اعظم اندامهاي بدن است. درحیوانات آزمایشگاهی، کمبود منیزیم موجب ایجاد بیماریهاي ماهیچههاي قلب میشود. بیماري گواتر و نیز نقص عضو، اغلب در مناطق مرتفع و بلند و نیز مناطقی که دور از دریا هستند، شدیدتر است و پراکندگی این بیماري با پراکندگی و تمرکز ید در محیط طبیعی مطابقت کامل دارد و pH بالا و مقادیر زیاد کلسیم، دسترسی به ید و جذب آن توسط گیاه را کاهش میدهد - آدریانو، - 1986، مثلا در بعضی از نقاط شمالی ایران، تعداد بیشماري به بیماري گواتر مبتلا هستند.
- غضبان، - 1382، همچنین سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که کمبود ید در خاکهایی که سلنیم کمتري دارند، شدیدتر است - فوگ، . - 2006 تحقیقات به عمل آمده در ژاپن نشان می دهد که در بعضی مناطق این کشور، بیماریهاي کلیوي و قلبی با سختی آب در ارتباط می باشند، جاهایی که سختی آب بالاست، مشکلات کلیوي و مکانهایی که سختی پایین است مشکلات قلبی ایجاد می کنند، یکی از دلایلی که براي بیماریهاي قلبی آبهاي با سختی کم بیان شده است این است که میزان اسید آبهاي با سختی کم، معمولا بیشتر از آبهاي سخت است، اسیدها موجب نشت فلزات در لوله ها می شود. این میزان بیشتر فلز در این آبها باعث بیماري قلبی شود.
یکی از راههاي از بین بردن سختی، جایگزینی کلسیم و منیزیم توسط سدیم است که از طریق تبادل یونی و افزا یش آهک و سودا انجام می شود اما همین وجود کربنات کلسیم در سنگ، خاك، علوفه و آب در کنتاکی و ایرلند که مزارع پرورش اسب دارند باعث افزایش کلسیم در استخوانها شده است. نتایج آنالیزهاي روستاي سرگز در شمال غرب جیرفت نشان میدهد که نارساییهاي کلیوي منطقه با منیزیم و سختی زیاد آبهاي منطقه در ارتباط میباشد.
