بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت نوآوریها در توسعه و بهبود سیستم مالی و اقتصاد، هدف از نوشتار حاضر، بررسی اهمیت و چالشهای نوآوریهای مالی با تاکید بر بازار سرمایه ایران است. پژوهشگران بر اهمیت محصولات و خدمات جدید در حوزه مالی تاکید مینمایند و نوآوریها را بعنوان موتور رشد اقتصادی قلمداد میکنند. در خلال دهههای اخیر، نوآوریها با برآورده نمودن انتظارات عرضهکنندگان و متقاضیان منابع مالی، تامین ثبات اقتصادی از طریق توزیع و انتقال ریسک، افزایش سطح رفاه اقتصادی با ارائهی روشهای موثر سرمایهگذاری و همچنین کاهش هزینههای واسطهگری مالی، نقش تعیین کنندهای را در توسعهی بازار سرمایه و اقتصادهای مهم دنیا ایفا نمودهاند . با این وجود در ایران، به طور عمومی نوآوریهای مالی به صورت کانالیزه از سوی نهادهای ناظر بازار سرمایه پیگیری شده که البته این امر با توجه به شرایط خاص کشور و عدم توسعه یافتگی کافی در بدنه بازار سرمایه روند کندی داشته است.
واژگان کلیدی: نوآوریهای مالی، پوشش ریسک، تامین مالی، کشف قیمت، بازار سرمایه.
مقدمه
به لحاظ اقتصادی، یکی از وظایف مهم بازارهای مالی، تسهیل تشکیل سرمایه است. شرکتهایی که درصدد تامین مالی بر
میآیند، اوراق بهادار - داراییهای مالی - خود را در برابر پولی که واسطههای مالی یا خود پسانداز کنندگان میپردازند، مبادله میکنند. سپس شرکتها آن وجوه را به صورت سرمایه واقعی - داراییهای واقعی، مانند: ساختمان، زمین ... - تبدیل میکنند. بورس اوراق بهادار نهادی سازمان یافته جهت دادوستد قانونمند، توسعه بازار سرمایه و بخشهای مختلف اقتصادی است - ریموند پی نو، . - 1380 از جمله مهمترین اهداف تأسیس بورس ایجاد بازاری منسجم، قانونمند و شفاف جهت کشف قیمتها و انجام معاملات به صورت عادلانه و همچنین کاهش هزینههای مبادلاتی از طریق حذف واسطهگریهای غیرضروری میباشد.
در این راستا ابزارهای معاملاتی گوناگونی جهت انجام انواع معاملات در بورس کالا راهاندازی شده و یا در دست راه اندازی میباشد - . - Karolyi, 2004 با توجه به این نکته که بازارهای مالی و بالاخص بازار سرمایه در اقتصاد مدرن جایگاه و نقش برجستهای داشته و در مرکزیت فرآیندهای اقتصادی قرار دارد، بطور طبیعی نیاز برای ایجاد و توسعهی نوآوریها در بازار سرمایه افزایش مییابد. یکی از اهداف اولیهی دولتها نیز ایجاد و توسعهی نوآوریها در بازارهای مالی جهت ارتقای بهرهوری و نیز افزایش کیفیت فعالیتهای اقتصادی است - دنیایی و حسینی،. - 1391 زیرا در خلال دهههای اخیر، نوآوریها با برآورده نمودن انتظارات عرضهکنندگان و متقاضیان منابع مالی، تامین ثبات اقتصادی از طریق توزیع و انتقال ریسک، افزایش سطح رفاه اقتصادی با ارائهی روشهای موثر سرمایهگذاری و همچنین کاهش هزینههای واسطهگری مالی، نقش تعیینکنندهای را در توسعهی بازار سرمایه و اقتصادهای مهم دنیا ایفا نمودهاند - پویان فر،. - 1389 با این وجود در ایران و بیشتر بازارهای مالی دنیا، نوآوری مالی در بازارهای پول و سرمایه در اغلب موارد، صرفاً تطبیق نوآوریهای صورت گرفته در کشورهای توسعه یافته، بوده است.
در حقیقت اکثریت قریب به اتفاق نوآوریهای محض در وال استریت صورت میگیرد و در سایر بازارهای مالی، صرفاً هضم نوآوری اتفاق میافتد. محققان بر اهمیت محصولات و خدمات جدید در حوزه مالی تاکید نموده و این نوآوری ها را بعنوان یک موتور رشد اقتصادی قلمداد میکنند. میتوان چنین گفت که هدف غائی نوآوری مالی، بهبود عملکرد اقتصاد واقعی از طریق افزایش کارآئی صنعت واسطهگری مالی است؛ زیرا با ایجاد و توسعهی نوآوریهای مالی اعم از معرفی محصول جدید - ابزار، تکنیک و بازار - ، بهبود محصولات جاری و یا ادغام ویژگیهای چند محصول، واسطهگری مالی کارآتر میشود .توسعهی نوآوریهای مالی و معاملاتی، بر ساختار بازارهای مالی، رفتار مالی مشارکت کنندگان و انواع محصولات مالی معامله شده نیز تاثیر گذاشته - Ho, 2006 - و باعث افزایش عرضه محصولات، ابزارها و خدمات سرمایهگذاری - Cossin , 2005 - ، بهبود کیفیت فعالیت اقتصادی، ترغیب پسانداز، سرمایهگذاری و مشارکت بیشتر - Calvet, 2004 - ، افزایش رقابت، بهرهوری و کارآیی بازار - Papaioannou and Gatzonas , 1997 - ، افزایش رضایت سرمایهگذار ، بهبود عدم تقارن اطلاعاتی در بین فعالان بازار، کاهش حساسیت بازار - نظیر هزینههای معامله - و بهبود تامین مالی پروژهها میشود - - Gaur et al ,2006
مفهوم نوآوریهای مالی و کارکردهای آن
به طورکلی نوآوری مالیٌ در دنیا وسیله یا ابزار مالی است که حداقل یکی از این سه کار را انجام میدهد: - 1 پاسخگوی تقاضایی از سوی مشتری باشد. - 2 هزینههای مالی را برای شرکت کاهش دهد و - 3 ریسک معاملات را کم کند. نوآوری مالی در سه بخش قابل انجام است: در تولید محصول جدید، در سرعت بخشی به یک فرآیند یا در ایجاد یک نهاد مالی جدید. نوآوریهای مالی همواره در پاسخ به نیازهای فعالان بازارهای مالی و بخش واقعی اقتصاد شکل میگیرد. طبق تعریف توفانو »نوآوری مالی فعالیت خلق و سپس عمومیسازی ابزارها، تکنولوژیها، نهادها و بازارهای مالی جدید است.« همانطور که از اسم این واژه پیداست، نوآوری مالی به معنی ابداع و کاربردی کردن ابزاری جدید است که رافع نیازهای تأمین مالی یا پوشش ریسک باشد.
نوآوری مالی عبارت است از نوآوری در بازارها، ابزارهای مالی، نحوه معامله و یا نوآوری در قوانین و مقررات بطوریکه باعث بهبود کارآیی و کیفیت بازار میشود ؛ بعبارتی، نوآوری در حوزه مالی، عمل ایجاد و سپس معرفی ابزارها، تکنولوژیها، خدمات، تکنیکها، واسطهها، نهادها یا بازارهای مالی جدید میباشد - راعی و سعیدی، . - 1389 بخش مهمی از نوآوریهای مالی که همانا نوآوریها در توسعه ابزارهای مشتقهٍ است با نام بورسهای کالایی در دنیا شناخته میشود. معمولاً اهداف بورسها از معرفی ابزارهای جدید معاملاتی متنوعسازی سبد ابزارها برای پاسخگویی به نیازهای معاملاتی مشتریان خود و افزایش حجم معاملات است. اما نوآوریهای مالی با هر هدفی که صورت گرفته باشند ،کارکردهای قابل توجهی در اقتصاد کلان یک کشور ایفا میکنند که از جمله مهمترین آنها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
-1پوشش ریسک
یکی از اهداف اساسی نوآوریهای مالی کمک به پوشش ریسک فعالان بخش واقعی اقتصاد بوده است. اصولاً وجود ابزارهایی برای مدیریت ریسک در حوزههای تولیدی یکی از نشانههای توسعه یافتگی یک اقتصاد است. یک بنگاه تولیدی باید این امکان را داشته باشد که بتواند ریسکهای غیر ضروری از جمله ریسک نوسانات قیمت مواد اولیه و محصولات را با استفاده از ابزارهای مناسب و متنوع منتقل کرده و به ریسکهای مرتبط با حوزه تولید و فرایندهای تولیدی خود بپردازد. اگر چه بخش قابل توجهی از حجم معاملات قراردادهای مشتقه در بورسها توسط سفتهبازان انجام میگیرد با این حال فلسفه اصلی راهاندازی معاملات یک قرارداد مشتقه بر روی یک دارایی کمک به متقاضیان پوشش ریسک در آن دارایی است و البته وجود سفتهبازان برای کمک به نقدشوندگی بازار و نیز خرید ریسک پوششدهندگان ریسک اجتناب ناپذیر است.
