بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تصمیمگیری به چالشی برای سازمانها و صنایع تبدیل شدهاست. از طرفی افزایش تعداد معیارهای تصمیمگیری، تنوع معیارها و از طرف دیگر در نظرگرفتن همزمان این معیارها باعث پیچیدگی تصمیم گردیده است. با توجه به اینکه نظریه دورنما معتقد به تفاوت در ترجیحات افراد هنگام تصمیمگیری و مخصوصا در شرایط ریسکآور میباشد، در سالهای اخیر روشهای تصمیمگیری چندمعیاره بر اساس نظریه دورنما به عنوان رویکردی برای حل مسائل گوناگون تصمیمگیری در شرایط عدماطمینان ارائه شدهاست.
این مقاله با موضوع بهکارگیری تکنیکهای تصمیمگیری چندمعیاره مبتنی بر نظریه دورنما برای انتخاب تامینکننده کارخانه تولید لولههای انتقال بدون درز انجام گرفته است. به منظور بررسی معیارها و انتخاب مهمترین آنها پرسشنامهای بر اساس طیف لیکرت بین خبرگان کارخانه توزیع گردید. در گام بعدی به منظور الویت-بندی معیارهای انتخاب شده، معیارها توسط خبرگان مقایسه زوجی شدند و نتایج بیانگر این بود که معیار" تضمین کیفیت محصول " مهمترین معیار در ارزیابی تامینکنندگان صنعت مورد مطالعه میباشد. در نهایت تامینکنندگان با رویکرد نظریه دورنما و روش تاپسیس مورد ارزیابی قرار گرفتند و نتایج حاصل با رتبهبندی واقعی در کارخانه مذکور مقایسه گردید.
-1 مقدمه
در حال حاضر افزایش تقاضا، تغییرات سریع در عرصه جهانی، وجود عدم اطمینان زیاد در عرصه صنعت، وجود رقبای داخلی و افزایش حضور رقبای خارجی، موجب شده تا شرکتها به طور روز افزونی به تأمینکنندگان خود تکیه کرده و سعی کنند با تأمینکنندگانی همکاری داشته باشند که توانایی لازم در برآوردن نیازهای روز افزون و جدید مشتریان را داشته باشند.[1] به دلیل اینکه هزینهی مواد خام و قطعات، قسمت عمدهی هزینه را تشکیل میدهد، بسیاری از شرکتها مجبور به صرف بخش عمدهای از درآمد برای خرید هستند. همچنین فشار رقابتی زیاد، بسیاری از سازمانها را بر آن میدارد تا محصولات و خدمات خود را سریعتر، ارزانتر و بهتر از رقیبان در اختیار مشتریان قرار دهند .
[1] مدیران دریافتند انجام چنین کاری به تنهایی و بدون داشتن تامینکنندگان رضایتبخش ممکن نیست .[1] پیچیدگیهای محیط برنامهریزی، حجم زیاد اطلاعات و مشکلات بسیاری که جهان کنونی با آن مواجه است، نگرش تک بعدی را برنمیتابد. بسیار مشکل است که از یک زاویه تک بعدی پدیدههای اطراف خود را ببینیم و تنها با یک شاخص به قضاوت بپردازیم .[2] از اینرو رتبهبندی و انتخاب تامینکنندگان به منظور همکاری در تامین قطعات باید با توجه به چندین معیار و شاخص صورت گیرد.
از طرف دیگر احساسات و ویژگیهای روانشناختی فرد تصمیمگیرنده بر نحوهی تصمیمگیری آن تاثیر میگذارد و مخصوصا در شرایط ریسکآور میتوان موثر واقع شود. از نظر کانمن و تورسکی نظریه دورنما به دنبال تبیین چگونگی تاثیر احساسات و ترجیحات روانشناختی افراد بر شیوه تصمیمگیری آنان است. از ویژگیهای اصلی نظریه دورنما میتوان به ریسکگریزی افراد در تصمیمگیری، تصمیمگیری نسبت به کسب سود یا زیان با توجه به یک نقطه مرجع، تفاوت در حساسیت میزان سود با زیان برای تصمیمگیرنده اشاره نمود .[3] به همین منظور میتوان از نظریه دورنما که بر این اساس بیان شده است، در انتخاب تامینکننده مناسب استفاده نمود.
در ادامه مروری بر ادبیات موضوع در زمینه ارزیابی معیارها و انتخاب تأمینکنندگان و کاربرد نظریه دورنما در تصمیمگیری چندمعیاره پرداخته و روشها و معیارهای مورد استفاده در مقالات مورد بررسی قرار میگیرد. سپس روش شباهت به گزینه ایدهآل - تاپسیس - مبتنی بر نظریه دورنما تشریح شده و روش فوق با رتبهبندی واقعی تامینکنندگان در کارخانه مذکور مقایسه میشود .در پایان نیز به نتایج به دست آمده از این پژوهش اشاره خواهد شد.
-2 مروری برادبیات موضوع
در بخش ادبیات موضوع ، به مطالعات صورت گرفته در زمینه نظریه دورنما و انتخاب تامینکننده با استفاده از روش تاپسیس و سپس به بررسی برخی معیارهای مهم مورد استفاده در این زمینه اشاره خواهد شد.. از اولین تحقیقات در زمینه انتخاب نظریه دورنما میتوان به پژوهشهای کانمن و تورسکی در سال 1979 اشاره نمود. از نظر وی دورنما چارچوبی همراه با بازنگری مفروضات پایه نظریه مطلوبیت، واساس ارائه مدلی برای تصمیمگیری است. به بیان دیگر این نظریه معتقد به اختلاف ترجیحات افراد در تصمیمگیری و مخصوصا در شرایط ریسکآور می باشد .[3]
کانمن و تورسکی در سال 1992 الگوی جدید تر نظریه دورنما را به نام نظریه دورنما تجمعی تبیین نمودند. آنها در این پژوهش نشان دادند که انسانها در مواجهه با سود ریسکگریز و در مواجه با زیان ریسکپذیر میباشند به بیان دیگر دارای ریسکپذیری نامتقارن هستند .[4] معیارهای ارزیابی و انتخاب تأمینکننده در مطالعات گوناگون، همواره مشابه نبوده وگاهاً در برخی معیارها با یکدیگر مشترک بودهاند. این معیارها بر اساس عوامل مختلفی از قبیل نوع محصول و فعالیت شرکت و ... تغییر میکنند. به همین دلیل پژوهشگران با توجه به سازمان یا شرکت مورد نظر از معیارهای مختلفی استفاده کردهاند.
از اولین تحقیقات در زمینه انتخاب تامینکننده میتوان به پژوهشهای دیکسون در سال 1996 اشاره نمود. وی در این تحقیق 23 معیار با نمونه آماری 273 نفره از مدیران آمریکا و کانادا را مورد بررسی قرار داد و سه عامل" کیفیت استاندارد " ، " تحویل به موقع کالا " و" سابقهی اجرایی"، به عنوان عوامل ضروری و بسیار مهم که در بحث انتخاب تأمینکننده مطرح میشوند، معرفی نمود .[5] در یک مرور جامع در این زمینه وبر و همکاران، 74 مقاله را از سال 1966 میلادی بررسی کردند که در بین همه معیارهای بکار رفته قیمت، تحویل به موقع، کیفیت، امکانات تولید، و موقعیت جغرافیایی در راس تمام معیارها قرار داشت .[6]
چن و همکاران در سال 2006، مقالهای با موضوع ارائه رویکرد فازی برای انتخاب تامینکننده در زنجیره تامین ارائه نمودند. روش مورد استفاده در این مقاله تاپسیس فازی می باشد، که در این مقاله معیارهای ارزیابی تامینکنندگان شامل: سودبخشی، ارتباطات نزدیک، ظرفیت تکنولوژی، کیفیت، حل تضاد میباشد .[7] در سال2011، چینگ و همکاران مقالهای در رابطه با انتخاب تامینکننده مناسب با استفاده از روش فازی تاپسیس در صنعت ساخت ساعت مچی ارائه نمودند. معیارهای ارزیابی این مطالعه موردی شامل: روابط، کیفیت، تحویل، گارانتی، زمان است .[8]
در سال2014، فرانسیسکو و همکاران مقالهای را در رابطه با انتخاب تامینکننده مناسب با استفاده از روش فازی تحلیل سلسله مراتبی و فازی تاپسیس در صنعت خودروسازی ارائه نمودند. معیارهای ارزیابی این مطالعه موردی شامل: کیفیت، قیمت، تحویل، خصوصیات تامینکننده، روابط همکاری است .[9] در سال2015، بابک اردبیلی و همکاران مقالهای در رابطه با انتخاب تامینکننده مناسب با استفاده از روش فازی تاپسیس و برنامهریزی چند هدفه درصنعت تولید کود شیمیایی ارائه نمودند. معیارهای ارزیابی این مطالعه موردی شامل: ظرفیت تامین، ظرفیت تولید، پاسخگویی، تکنولوزی تولید، قیمت، گارانتی، پیروی از رویه، تراکنش خرید، ارتباطات، کیفیت، حمل و نقل، مقدار، تحویل، وضعیت مالی، مکان، شهرت، مدیریت و سازمان است .[10]
-3 روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر ماهیت و روش جمعآوری دادهها از نوع توصیفی و از شاخه مطالعه موردی و از بعد هدف کاربردی میباشد. جامعه تحقیق حاضر را مدیران و خبرگان کارخانه تولید لولههای بدون درز انتقال و جداری تشکیل میدهد که شامل 20 نفر مدیران وکارکنان خبره خرید و بازرگانی، کنترل و کیفیت، تولید میباشند. همچنین به منظور شناخت ادبیات و سوابق تحقیق از روش کتابخانهای و میدانی استفاده گردیده است. در روش کتابخانهای از منابع و مطالعات کتابخانهای و مقالات موجود استفاده شدهاست و در روش میدانی دادههای موردنیاز از طریق پرسشنامه و مصاحبه حاصل گردید. بعد از استخراج معیارها از ادبیات تحقیق و مصاحبه با مدیران کارخانهی مذکور، برای شناسایی مهمترین معیارها، از نظر خبرگان استفاده شدهاست.
بر این اساس پرسشنامهای شامل 31 سوال با طیف لیکرت پنج درجهای بی اهمیت، کم اهمیت، تا حدودی مهم، مهم، بسیار مهم - نمرات 1و2و3و4و - 5 مورداستفاده قرار گرفت. در گام اول از اعضا خواسته میشود که به هر معیار بر اساس طیف لیکرت امتیاز دهند. در گام دوم پرسشنامهها جمعآوری شده و معیارهایی که میانگین نمره نظرات آنها کمتر از 2.5 میباشد، حذف میشوند. معیارهای باقی مانده با استفاده از آزمون t در نرم افزار SPSS مورد سنجش قرار میگیرند.
در مرحله بعدی به منظور وزندهی به معیارهای انتخابی، از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است. روش تحلیل سلسله مراتبی روش مناسبی برای وزندهی به معیارهای تصمیمگیری میباشد. بر این اساس پرسشنامه مقایساتزوجی معیارها در اختیار 7 نفر از خبرگان قرار گرفت. این پرشنامه دارای 9 گزینه است، که این مقیاسهای اندازهگیری توسط پرفسور ساعتی در سال 1986 ارائه شده است .[13] ماتریسهای مقایسات زوجی باید سازگار باشند تا پرسشنامه معتبر شناخته شود. به این منظور نرخ ناسازگاری باید کمتر از 0.1 باشد. همچنین با استفاده از نظرات خبرگان و نرم افزار SPSS، روایی و پایایی پرسشنامهها مورد بررسی قرار گرفت.
-4 تصمیمگیری چندمعیاره بر اساس نظریه دورنما:
1-4 مقدمهای بر نظریه دورنما:
نظریه دورنما به دنبال تبیین چگونگی تاثیر احساسات و ترجیحات روانشناختی افراد بر شیوه تصمیمگیری آنان است. براساس این الگو افراد پیامدهای پیشبینی شده تصمیم را با نقطه مرجع مقایسه میکنند و میزان مطلوبیت آن را ارزیابی میکنند .[3]
