بخشی از مقاله
چکیده
با وجود انتشار کارهای بزرگی مانند مجموعه فلور ایران و فلور فارسی، فلور کشور ایران به عنوان بخشی از فلور فلات ایران هنوز بطور کامل شناخته نشده است. مطالعه فلورهای محلی نیز که از سه دهه پیش تاکنون صورت گرفته، فهرست گونه های شناسایی شده را به طور مرسوم در پایان نامه ها و مقالات علمی بطور پراکنده ارایه نموده است. اسامی گونه های جدید حاصل از مطالعات موردی، بطور پراکنده در مقالات منتشر می شوند و لذا فهرست کاملی از اسامی علمی گیاهان ایران در دست نیست.بازنگری های تاکسونومیک مرتبا فهرست گونه های گیاهی ایران را حتی پیش از تدوین و انتشار دستخوش تغییر می کنند. لذا نیاز به یک دیتابیس گیاهشناسی با اهداف تاکسونومیک و فلوریستیک در کشور ایران به خوبی احساس می شود.
اولین پیشنهاد برای طراحی چنین ابزاری در پنجمین کنفرانس بین المللی زیست شناسی ایران مطرح گردید. نسخه نخست از ساختار داده های این دیتابیس در سال 1392 و اولین نرم افزار مرتبط با دیتابیس جهت تصحیح اسامی علمی گیاهان ایران در 1393 منتشر گردیده است. پیشرفت های اخیر در زمینه داده پردازی و کاربردهای این دیتابیس فلوریستیک در این مقاله به اجمال توضیح داده می شوند. این پیشرفت ها شامل توسعه نرم افزاری در پایگاه داده ها و فهرست های ثبت شده و کاربرد این دیتابیس در بررسی فلور ایران است. اهداف آتی و پیشرفت های پیش رو در این مقاله مورد اشاره قرار می گیرند.
کلیدواژهها: دیتابیس فلوریستیک، فلور ایران، نرم افزار، پایگاه داده ها
مقدمه
فلور کشور ایران به عنوان بخشی از فلور فلات ایران باوجود تلاش های بزرگی که توسط محققان ایرانی و خارجی صورت گرفته، هنوز بطور کامل شناخته نشده است. تنوع اقلیم و موقعیت جغرافیایی ویژه کشور ایران و قرار گرفتن آن در نواحی فیتوژئوگرافی مختلف و وجود مراکز گونه زایی و تنوع ژنتیکی در ایران و تغییرات کلان اقلیمی در طول تاریخ زمین شناختی در ایران همگی به ایجاد تنوع زیستی بالا و اهمیت یافتن فلور ایران در منطقه کمک نموده اند. به منظور شناخت بهتر فلور ایران، علاوه بر مطالعات کلان، مطالعه فلورهای محلی نیز از سه دهه پیش تاکنون بطور مداوم صورت گرفته اند و فهرست گونه های شناسایی شده به طور مرسوم در منابع مختلف علمی مانند پایان نامه ها و مقالات علمی بطور پراکنده ثبت گردیده اند.
اسامی گونه های جدید ایران که حاصل از اکتشاف های جدید و یا بازنگری های تاکسونومیک هستند نیز بطور پراکنده در مقالات یافت می شوند و بازنگری های تاکسونومیک بصورت ادغام گونه ها، مرتبا فهرست گونه های گیاهی ایران را حتی پیش از تدوین و انتشار دستخوش تغییر می نمایند. بررسی فلورهای محلی منتشر شده در سه دهه اخیر نشان می دهد که مرجع شناسایی گونه ها در اغلب این مطالعات تاحد زیادی مشخص و محدود به فلورهای استاندارد موجود همچون فلور ایرانیکا - Rechinger, 1963-2010 - ، فلور عراق - Townsed and Guest, 1965-1985 - ،
فلور ترکیه - Davis, 1965-1985 - ، فلور روسیه - Komarov and - Shishkin, 1963-1974، فلور فلسطین - Zohary and Feinbrun-Dothan, 1966-1986 - ، فلور غرب پاکستان - Ali - and Nasir, 1990-1992، رستنی های ایران - Mobayen, 1996 - ، فلور اروپا - Tutin et al., 1964 - و آثار جدیدتر مانند فلور فارسی - Assadi, 1988-2002 - است. عدم دسترسی موثر به فهرست کاملی از گونه های گیاهی ایران و منابع علمی آنها، مانع از شناسایی گونه های جدید انتشار یافته پس از فلورهای استاندارد، در فلورهای محلی می باشد.
نیاز به یک دیتابیس گونه های گیاهی، که اهداف تاکسونومیک - فلوریستیک را برآورده سازد، در کشور ایران به خوبی احساس می شود. اولین پیشنهاد برای طراحی چنین ابزاری در پنجمین کنفرانس بین المللی زیست شناسی ایران - 1391 - در کرمان مطرح گردید . - Sharifi-Tehrani and Tahmasebi, 2012 - نسخه نخست از ساختار داده های این دیتابیس در سال Sharifi- - 1392 - Tehrani and Rahiminejad-Ranjbar, 2013 و اولین نرم افزار مرتبط با دیتابیس جهت تصحیح اسامی علمی گیاهان ایران در 1393 منتشر گردید . - Sharifi-Tehrani, 2014 - در این مقاله پیشرفت های اخیر - پس از انتشار مقالات فوق - در زمینه داده پردازی و کاربردهای این دیتابیس فلوریستیک توضیح داده می شوند.
این پیشرفت ها شامل توسعه نرم افزاری در پایگاه داده ها و حجم داده های ثبت شده و نمونه هایی از کاربرد این دیتابیس در مطالعه فلور ایران است. اهداف آتی و پیشرفت های پیش رو، شامل گسترش پایگاه داده به مناطق همجوار و نیز امکان استفاده از سیستم های طبقه بندی چندگانه و امکان درنظر گرفتن بازنگری های تاکسونومیک در تحلیل مجدد داده های پیشین و نهایتا امکان دسترسی آنلاین به دیتابیس است، که عملی شدن آنها مستلزم حمایت های پژوهشی در سطح کلان می باشد.
نتایج
ساختار داده های دیتابیس پس از طراحی نخستین در سال 1392، مرتبا در حال بهبود و بازنگری و عمدتا در حال تکمیل بوده است . - Sharifi-Tehrani and Rahiminejad-Ranjbar, 2013 - مهم ترین بخش های افزوده شده عبارتند از جدول binomial که در طرح نخستین وجود نداشت، و اسامی گونه های گیاهی در جدول specimens ذخیره می شدند. همچنین جداول ویژه ای برای نگهداری وضعیت حفاظت گونه ها و کوروتیپ و شکل زیستی آنها به طرح نخستین افزوده شده است. در جدول تیره های گیاهی ایران، توصیف هر تیره در یک فیلد متنی بزرگ گنجانده شده که جهت مرور صفات مورفولوژیک تیره ها کاربرد دارد. دورنمایی از ساختار فعلی دیتابیس در شکل 1 نشان داده شده است.
تعداد فلورهای محلی مطالعه شده در ایران طی سه دهه اخیر که در دیتابیس iHerbs ثبت شده اند، اکنون از 129 به بیش از 190 افزایش یافته است. داده های حضور و غیاب گونه ها در این فلورهای محلی از نظر املایی اکنون تصحیح و با جدول استاندارد binomials تطبیق داده شده و بسیاری از اسامی گونه ها اکنون با پایگاه های بین المللی مانند IPNI و TROICOS دبل چک شده اند. پراکندگی جغرافیایی فلورها روی نقشه از طریق رابط API نرم افزارهای GoogleMaps و GoogleEarth بصورت زنده قابل ترسیم شده اند، که نمونه ای از آن در شکل 2 نشان داده شده است.
