بخشی از مقاله
چکیده:
فروغ فرخزاد از جمله شاعران پیرو نیما است که هسته ی اصلی شعر او بر گردِ عشق می گرددگفتمانِ. عشق درشعر ادبیات معاصر، از زبان شاعران نیمایی در قیاس با قالبِ شعر کلاسیک فارسی متفاوت استسروده. های نیماییِ معاصر، متاثر از مدرنیته و شرایط اجتماعی و فرهنگی خاص دوران پس از نیما است. از آنجا که عشق در ادبیات عرفانی ما یکی از مراحل هفتگانه سلوک است هم نشینی برخی از سروده های فروغ فرخزاد در دیوان اسیر با اشعار و نظریات بزرگان مکتب جمال پرستی می تواند در پی شناختِ شعر او پیرامون عشق معنوی باشد. این مقاله می کوشد با روش کتابخانه ای و با بهره گرفتن از دیدگاه صورت پرستی و استفاده از نظرات عارفان این مکتب، رسیدن به عشق آسمانی از گذرگاه عشق و احساسات زمینی را در شعر این شاعر معاصر مورد کاوش قرار دهد.
کلیدواژه ها: عشق؛ سلوک؛ فروغ فرخزاد؛ "دیوان اسیر"
مقدمه:
در معرکه ی عشق، عاشق را یک چیز یا یک کس نقطه ی آماج است تا قبله اش یکسویه و آیینش یگانه پرستی گردد. عشقامانت پر اُمنیتی است که در دنیای خاکی بردوشِ سرآمدِ آفریده شدگان نهاده شده استو عشق ورزی، باشکوه ترین نماز انسان در پیشگاه پروردگارِ عشق، و در ادب عرفانی ما یکی از مراحل هفتگانه ی سلوک است. از آنجا که انسان موجودی کمال گرا است؛ و سرشت پاک او امتزاج عشق و خاک است، عشق خواه مجازی و خواه حقیقی نردبان صعودش به کمال است. - - عشق در همه ی اشیا ساری است و از اینرو هیچ چیزی خواه دلیل و خواه مدلول از عشق تهی نیست - - . - فروزانفر، - 89:1386 آدمی بدون عشق و در ظلمات تن، راه اصلی رسیدن به قله کمال را گم می کند، بنابراین میل به رهایی از این ظلمت، او را با نور خویشتن خویش آشناتر می گرداند. این صفتِ عاشق است که خود را از هر تعلق و از جمله از خودی خود خالی کند.
- - کیست که گه گاه رهایی از خود را که هر تعلقی بدان گره می خورد در عشق که لازمه ی آن نفی خود است، جستجو نکند - - . - زرین کوب، - 136:1377 عشق چه بر صورت و چه بر معنا کیمیایی است برای تبدیل کثرت به وحدت، و اینحقیقتِ یگانه خواهی است. نگریستن به آینه ی شعر مشاهیر ادب فارسی؛ که اسباب تجلی عشق اند، سفیر آرامش حقیقی است. از آنجا که - - شعر معاصر، با تمام تحولاتش ریشه در شعر مشروطیت دارد - - . - شفیعی کدکنی ، - 13:1380؛ اگر برخی ویژگی های شعر مشروطیت را استثناء بدانیم، شعر این دوران دارای مضامینی نو، چون انسان گرایی و پرداختن به مفاهیم و دغدغه های عمیق و ریشه دار انسان است که از درون مایه های رایج شعر معاصر هستند. فروغ فرخزاد شاعر معاصر متولد 1313 - تهران - است. او هفده ساله بود که نخستین مجموعه ی اشعار خویش را به نام اسیر چاپ کرد. - - - 1331 - این اتفاق در سال هایی بود که هنوز از آزادی زن حرفی در میان نبود - - . - مرتضی پور، - 199:1384 شاعر شعر اسیر برای آزادی و رهایی، باده عشق نوشید و در سایه ی علم توأم با احساسات، بی هیچ بیم و هراسی در آسمان شعر معاصر به پرواز درآمد.
- - چاپ سه کتاب اسیر، دیوار و عصیان گروهی کوته بین را علیه فروغ فرخزاد شورانید. ناسزاها به او دادند که شایسته ی خودشان بود - - . - همان - 199: بیشتر ناقدان، شعرهای سه دفتر اول وی یعنی اسیر، دیوار و عصیان را نادیده گرفته و نفی کرده اند. دفتر اسیر، شرح عشق و تنهایی فروغ، دفتر دیوار شامل سروده های غنایی او و عصیان مبین اندیشه های فلسفی و عصیانی اوست. او با آخرین کتابش " تولدی دیگر" شخصیت ممتاز خودر ا آشکار کرد. - - در این کتاب با شاعری بزرگ روبرو می شویم که بی هیچ گمان تاریخ ادبیات ایران او را به عنوان بزرگترین زن شاعر در طول تاریخ هزارساله خویش خواهد پذیرفت و در قرن ما یکی از دوسه چهره برجسته شعر امروز خواهد بود - - . - شفیعی کدکنی، - 564:1390 فروغ فرخزاد بر این اعتقاد است که دوست داشتن زیباست و این امرِ مهم و زیبا عاقبت اندیشی را بر نمی تابد.
- - آری ، آغاز دوست داشتن است / گر چه پایان راه ناپیداست / من به پایان دگر نیندیشم / که همین دوست داشتن زیباست - - . - فرخزاد، - 60:1381 اما بررسیآیا گفتمان عشق در پیچ و خم الفاظِِ شعر فروغ، آن هم با زبانی عریان و تازه در دیوان اسیر، پیام آور عشقی مجازی است یا حقیقی؟ پاسخ این پرسش در کوچه پس کوچه های هفت شهر عشق و در کشور جان مستور است،آنجا که مرکز هستی و هدفِ آفرینش است. می دانیم که یکی از مکاتبی که از آبشخور نظرات بزرگانی چون جناب لسان الغیب حافظ، شیخ اجل سعدی، جامی و... بهرمند است و در پی باز کردن راهی برای رسیدن به آستان حضزت عشق، می کوشد، مکتب جمال پرستی است. جمال پرستی بر سه اصل استوار است: کثرت به وحدت، زیبایی و عشق. از آنجا که عشق در نظر پیروان این مکتب دارای ماهیتی کلی است،
عشق مجازی جلوه ی دیگری از عشق حقیقی است و تفاوت آنها تنها از جانب معشوق است. سیر عشق وقفه ناپذیراست و از ازل تا ابد ادامه دارد. در مقاله ی پیش رو، دفتر شعر اسیر فروغ فرخزاد، رسیدن جویبار عشق زمینی به پهنه ی دریای عشق حقیقی مورد بررسی قرار می گیرد. انگیزه ی اصلی ذهن و زبان فروغ - عشق - در سرایش این مجموعه، معطوف به نوعی سنت شکنی است که فروغ فرخزاد را دیگرگونه به شعر معاصر معرفی می نماید.
