مقاله دیدگاه کشاورزان سیستان در خصوص تغییر اقلیم

بخشی از مقاله

چکیده

تغییرات اقلیمی به طور مستقیم بخش کشاورزی را تحت تأثیر قرار میدهد ومسلماً، تشدید ناهنجاریهای اقلیمی در آینده تأمین نیاز غذایی بشر را تهدید خواهد کرد. بخش کشاورزی به سبب تعاملات گسترده و مستقیم با محیط، بیشترین تأثیر را از فرایند پدیده تغییر اقلیم می پذیرد، اندک تغییر دما سبب دامن زدن به موضوع خشکسالی، تأثیر در اکوسیستمهای طبیعی و فعالیتهای کشاورزی خواهد شد. به تعبیر دیگر تحت شعاع قرار گرفتن امنیت غذایی و فقر در جوامع کشاورزی از مفاد بارز و آشکار پدیده تغییر اقلیم در بخش کشاورزی است. و از آنجایی که سیستان یکی از مناطق محروم در کشور محسوب میشود که کشاورزی اصلیترین منبع درآمد در آن میباشد. مطالعه حاضر باهدف بررسی دیدگاه کشاورزان سیستان در خصوص تغییر اقلیم و عوامل موثر بر آن صورت گرفته است. برای این منظور از یک روش تحقیق توصیفی استفاده شد.

جامعه آماری این تحقیق گندمکاران منطقه سیستان بودند که دو شهرستان هیرمند و هامون به عنوان نمونه انتخاب شدند. در هر یک از شهرستانهای فوق نیز یک روستا به عنوان نمونه انتخاب، و از هر روستا 40 نفر به صورتکاملاً تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب - n = 80 - شد. از پرسشنامه به عنوان ابزار اصلی جمعآوری دادهها استفاده شده است. نتایج نشان داد که اکثریت پاسخگویان نگرش منفی در خصوص تغییر اقلیم و اثرات آن در جامعه دارند. همچنین نتایج نشان داد که هیچ یک از ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی پاسخگویان بر روی نگرش آنها تأثیر نداشته است، که حاکی از میزان توافق بالای نظرات ارائهشده میباشد.

واژههای کلیدی
دیدگاه کشاورزان، تغییرات اقلیمی، سیستان، بخش کشاورزی

-1 مقدمه

تغییرات اقلیمی از جمله پدیدههایی است که دنیای کنونی شاهد بخش کشاورزی به سبب تعاملات گسترده و مستقیم با محیط، بیشترین تأثیر را از فرایند پدیده تغییر اقلیم میپذیرد، اندک تغییر    
وقوع آن است. از سال 1900 میلادی، متوسط دمای جهانی 0/7  دما سبب دامن زدن به موضوع خشکسالی، تأثیر در اکوسیستمهای درجه سانتیگراد افزایش داشته است. پانل بین دولتی تغییر اقلیم به  طبیعی و فعالیتهای کشاورزی خواهد شد. به تعبیر دیگر تحت شعاع  این نتیجه رسید که علت گرم شدن کره زمین طی 50 سال گذشته  قرار گرفتن امنیت غذایی و فقر در جوامع کشاورزی از مفاد بارز و انتشار گازهای گلخانهای و ورود آنها به اتمسفر بوده است. بر اساس  آشکار پدیده تغییر اقلیم در بخش کشاورزی است - ویژهنامه تغییر روند فعلی، جمعیت جهان در صد سال آینده به حدود دو برابر خواهد اقلیم، . - 1388

اگر چه تغییر اقلیم و اثرات آن یک پدیده جهانی رسید - شائمی برزکی و همکاران، . - 11:1388 این در حالی است که  محسوب میشود، اما کشورهای در حال توسعه بیش از سایر نقاط تغییرات اقلیمی به طور مستقیم بخش کشاورزی را تحت تأثیر قرار جهان تحت تأثیر آن قرار میگیرند. تغییر اقلیم به تغییرات در شرایط  میدهدو مسلماً، تشدید ناهنجاریهای اقلیمی در آینده تأمین نیاز متعادل آب و هوایی از جمله تغییرات در متوسط درجه حرارت هوا، غذایی بشر را تهدید خواهد کرد. نتایج بررسیهایی که توسط هیئت  بارش، شرایط وزش باد، رطوبت و دیگر جنبههای اقلیمی زمین در  بینالدول تغییر اقلیم - IPCC - گزارش شده حاکی از آن است که طی دورههای زمانی چند دهه یا میلیون سال مربوط میشود. تغییر مهمترین عواقب تغییر اقلیم بر کشاورزی عبارت خواهد بود از: تشدید اقلیم به اشکال مختلفی بروز میکند و میتواند استلزامات جدی در بحرانهای اقلیمی، گرم شدن عرضهای جغرافیایی بالا، کاهش اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشورها به همراه داشته باشد - Ishaya& قابلیت دسترسی به آب و پیشرفت بارانهای موسمی به سمت قطب. . - Abaje, 2008 and Admasshe, 2008 طبق یک تخمین تصور میشود تا سال 2020 تغییرات آب و هوا تنها برای 75 میلیون نفر از مردم آفریقا مضیقهآب ایجاد کند و در سایر نقاط جهان خصوصاً کشورهای در حال توسعه نیز با بحران آب مواجه خواهیم بود . - Algiers, 2007 -

هزینههای انطباق با تغییرات آب و هوا میتواند حداقل 5 تا 10 درصد مقدار تولید ناخالص داخلی باشد. اقلیم بر عملکرد محصولات کشاورزی تأثیر بسزایی داشته و تغییرات بارش و دما باعث بروز تغییراتی در برداشت محصول میشود و این تغییرات میتواند باعث فراوانی محصول یا خشکسالی و کاهش محصول و به دنبال آن باعث رکود اقتصادی شود. چنانچه در ارتباط با فعالیتهای کشاورزی برنامهریزی مناسبی نسبت به تغییر اقلیم صورت گیرد، اثرات تغییر اقلیم تعدیل میشود. لذا، آگاهی از مقدار و آهنگ سریع تغییرات اقلیمی و بررسی اثرات اقلیم بر روی کشاورزی در سطح منطقهای و سیاست گزاری مناسب و بهموقع توسط دولتها ضروری به نظر میرسد - رحیمی بدر و همکاران، . - 1386 سازگاری با تغییر اقلیم به عنوان یک گزینه سیاسی برای کاهش اثرات منفی تغییر اقلیم تعریف شده است.

سازگاری با تغییر اقلیم به اصلاح در سیستم های طبیعی و انسانی در پاسخ به تغییر اقلیم و اثرات آن اشاره دارد. روشهای سازگاری رایج در کشاورزی عبارت اند از: استفاده از گونههای جدید زراعی و دامی متناسب با شرایط خشکسالی، آبیاری، تنوع کشت، کشت مخلوط دام و زراعت در نظامهای زراعی و تغییر زمان کشت میباشد . - Desersa, 2007 - مردم محلی بخش مهم و فعال اکوسیستم محسوب میشوند و میتوانند در حفظ اکوسیستم نقش مهمی داشته باشند، معاش آنها به شدت به منابع طبیعی وابسته است که مستقماًی تحت شرایط تغییر اقلیم میباشد.

-2 ضرورت و اهمیت تحقیق

کشاورزی از ارکان اساسی و زیربنایی برای توسعه و خودکفایی جهان محسوب میشود. تغییر آب و هوا میتواند تأثیرات محیطی، اجتماعی و اقتصادی جدی بر کشاورزان داشته باشد، به ویژه کشاورزان روستایی دیم کاری که معیشت آنها وابسته به بارش باران است. با وجود اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد، این بخش به واسطه عوامل زیادی از جمله بلایای طبیعی و همچون خشکسالی و سیل تحت تأثیر قرار میگیرد. در سالهای اخیر ، تطبیق با تغییرات آب و هوایی به نگرانی اصلی کشاورزان، پژوهشگران و سیاستگذاران بدل شده است . - Halona's &Traerup,2009 - در کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه، کشاورزی در توسعه ملی نقشی حیاتی دارد

و بهبود امنیت غذا جز با تاکید بر افزایش تولید داخلی میسر نخواهد بود. رشد سریع جمعیت در جهان و نیاز روزافزون به مواد غذایی و استفاده بهینه از زمینهای کشاورزی ایجاب میکند تا پتانسیلها و توانهای مناطق با تاکید بر عناصر اقلیمی شناخته شود - حجازی زاده و همکاران، . - 1386 از جمله ارکان توسعه پایدار هر کشور، تأمین غذای کافی با قیمت مناسب برای افراد آن جامعه میباشد. در عصر
حاضر با توجه به محدودیت منابع و افزایش روزافزون جمعیت و در نتیجه تقاضا برای محصولات غذایی، ایجاب میکند که از منابع محدود به نحو بهینه استفاده شود لذا توجه به شرایط اقلیمی به عنوان یکی از عوامل تعیینکننده تولید محصولات کشاورزی از اهمیت ویژهای برخوردار است - کوچکی و همکاران، . - 1385

با توجه به روند افزایش جمعیت در جهان، تأمین مواد غذایی مورد نیاز انسانها امری ضروری و اجتناب ناپذیر میباشد. در بین عوامل مختلف تأثیرگذار در تولید محصولات کشاورزی، شرایط جوی از مهمترین متغیرهای محیط طبیعی بوده که بشر جز در مقیاس کوچک آن هم با صرف هزینهای گزاف، قادر به کنترل آن نیست. عدم توجه به توانمندیهای اقلیمی مناطق و کاشت سنتی محصولات کشاورزی سبب بازده اندک و پر نوسان و حتی نابودی محصولات زراعی در برخی از سالها میشود. تولید محصول نسبت به دیگر عوامل محیطی تا حد زیادی به آب و هوا بستگی دارد ولی بسیاری از محصولات به طور سنتی در نواحی کشت میگردند که از شرایط مطلوب اقلیمی برخوردار نیستند. نتیجه آن از یک سو بازده پایین محصول و از طرف دیگر عدم توسعه بهینه از پتانسیلها تولیدی آب و هوایی است - کوچکی و همکاران، . - 1387

بایستی اذعان داشت که بروز بحرانهای آبی و خشکسالی از مشخصههای اصلی آب و هوایی ایران برشمرده میشود. مطالعه پدیده خشکسالی در ایران نشان میدهد که اگر چه وقوع چنین بحرانهایی اغلب مسئله ای کشور شمول نیست، اما به طور کلی هیچ منطقهای در کشور از این پدیده در امان نیست و بر حسب موقعیت طبیعی خود تأثیرات این پدیده مخرب پذیرا میشود - غیور، . - 1376 بدین ترتیب پدیده گرم شدن جهانی میتواند تأثیر بیشتری بر مناطق خشک -همچون کشور ما داشته باشد. در این شرایط کشاورزی زمانی میتواند به حیات خود ادامه دهد که کشاورز استراتژی های سازگاری مفید را تشخیص دهد و آنها را در مواجهه با تغییرات آب و هوایی به کار گیرد و این نیازمند آن است که کشاورز توجه اولیهای به دگرگونی آب و هوا داشته باشد. شناسایی نگرش ها و عوامل موثر بر آن در خصوص تغییر اقلیم منجر به بهبود سیاستها برای رویارویی با تغییر اقلیم میشود، بنابراین هدف از تحقیق حاضر شناسایی عوامل موثر بر دیدگاه کشاورزان گندمکار در خصوص تغییر اقلیم در منطقه سیستان میباشد.

-3 پیشینه تحقیق

بررسی کمالی - 1375 - در حوزه آبریز مرکزی و همدان در طول دوره آماری 1961 تا1990 نشان داد که در 60 درصد ایستگاههای مورد بررسی، متوسط بارندگی سالانه دارای روند کاهشی است . کوچکی و همکاران - 1384 - ، با اجرای مدلهای گردش عمومی برای سالهای 2025 و 2050 میلادی به این نتیجه رسیدند که در ایران در تمام ایستگاه های مورد بررسی، افزایشی در میانگین درجه حرارت اتفاق می افتد و بر این اساس در طی 25 و 50 سال آینده، تعیین روایی و اصلاحات لازم پرسشنامه در اختیار اساتید و گرمایش عمومی در کشور رخ خواهد داد . صاحبنظران دانشگاه تهران و برخی از کارشناسان جهاد کشاورزی قرار تحلیل اقتصادی 9000 کشاورز در 11 کشور آفریقایی، کاهش درآمد گرفت و پس از جمعآوری نظرات، اصلاحات لازم انجام و پرسشنامه مزرعه را در نتیجه سناریو های آب و هوایی اخیر نشان می دهدمربوطه تنظیم شد.

برای سنجش اعتبار پرسشنامه تهیهشده به وسیله - Kurukulasuriya, 2006 - . یک آزمون پیشاهنگ تعداد 30 نسخه از آن توسط کشاورزان گندمکار بررسی هایی در سطح ملی در کشور مالی حاکی از زیانهای اقتصادی منطقه سیستان که در خارج از محدوده تحقیق قرار داشتند، تکمیل و افزایش ریسک گرسنگی در آینده در نتیجه تغییرات آب و هوایی گردید. در نهایت بر اساس آلفای کرونباخ به دست آمده برای است - Butt et al., 2005 - . با وجود این، جوامع روستایی همیشه پرسشنامه - 0/82 - پایایی ابزار اندازهگیری در حد قابل قبولی به دست منابع و معیشتشان را در مواجهه با چالشهای محیطی و شرایط    آمد. در این تحقیق، اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه با کمک اجتماعی-اقتصادی مدیریت میکنند - Mortimore & Adams,    نرمافزار SPSS  نسخه 21 و با استفاده از روشهای آماری توصیفی و 2001 - . استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در بخش توصیفی از تحقیق باروانی و همکاران نشان میدهد که در جنوب آفریقا آمارههایی نظیر میانگین، انحراف معیار، فراوانی و درصد استفاده خشکی ها باعث شده است که کشاورزان فعالیتهای زراعیشان را  گردید. همچنین در بخش آمار استنباطی نیز از آمارههایی نظیر کاهش دهند و بر پرورش دام متمرکز شوند et al.,     - Nyong    همبستگی اسپرمن، آزمون T و F گردید.2007 - . 

 -5 یافتهها
در کشور مالی، کشاورزان از فصول بارانی کوتاهتر به دلیل استفاده ازدامنه تغییرات سن پاسخگویان در این تحقیق 46 سال بود، بطوریکه واریتههای ذرت با طول رشد کوتاه مدت، بهره میگیرند؛ اگرچه    حداقل سن پاسخگویان 21 سال و حداکثر سن آنها 67 سال بود. واریتههایی با طول رشد بلندمدت، محصول بیشتر و مزه بهتری دارند  میانگین سن پاسخگویان نیز 37 سال بود. اکثریت پاسخگویان - Lacy et al, 2006 - .  - 75/8 - این تحقیق را مردان تشکیل میدادند و تنها 24/2 درصد از آپاتا و همکاران - 2009 - گزارش میکنند که استراتژیهای اصلی جامعه مورد مطالعه را زنان تشکیل دادند. دامنه تغییرات سابقه برای کاهش ریسک تغییرات آب و هوا عبارتاند از متنوع سازی تولید    فعالیت پاسخگویان بین 6 تا 50 سال با میانگین 33,4 سال میباشد، و نظامهای معیشتی . که بیشتر آنها دارای سابقه فعالیت بیش از 25 سال بودند - . - %57
مورتیمر و همکارانش - 2005 - در سنگال بین دورههای 1954-1989 بیشتر پاسخگویان بیسواد بودند - 34/8 - و 22 نفر از آنان نیز دارای نشان دادهاند. آنها سازگاریهای ساختاری را که کشاورزان در طول  تحصیلاتی در حد ابتدایی بودند. متوسط میزان مالکیت اراضی زراعی این دوره استفاده کردهاند، چنین شرح دادهاند: افزایش زمین های توسط پاسخگویان 1/49 هکتار بود که بیشترین میزان مالکیت نیز 7آیش و دسترسی به تجهیزات، کاهش استفاده از کود، مهاجرت، هکتار  بود.  متوسط  میزان  درآمد  سالانه  حاصل  از  فعالیت سرمایهگذاری در فعالیتهای غیر زراعی، پذیرش محصولات جدید    کشاورزی34000000 ریال و متوسط درآمد سالانه حاصل از فعالیت- همچون لوبیای چشم بلبلی و دام.  های غیر کشاورزی پاسخگویان در حدود 19000000 ریال میباشد .

-4 مواد و روشها   جدول - 1 - میانگین و انحراف معیار نگرش پاسخگویان را در خصوص این پژوهش از لحاظ ماهیت موضوع مورد تحقیق از نوع تحقیق تغییر اقلیم نشان میدهد. همان طور که در جدول - 1 - مشاهده کاربردی و از لحاظ گرداوری دادهها، از نوع تحقیقات میدانی است. از    میکنید بالاترین میانگین به ترتیب به گزینههای " محیط این روستا بین روشهای تحقیق توصیفی جزء تحقیقهای پیمایشی طبقه بندی    به خاطر فعالیتهای انسانی در حال تغییر است" و به خاطر تغییر میگردد. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق، گندم کاران    اقلیم هزینه تولید محصولات کشاورزی در حال افزایش است" و"هوا منطقه سیستان بودند که دو شهرستان هیرمند و هامون به عنوان    هر ساله در حال خشکتر شدن است" اختصاص یافته است. میزان نمونه انتخاب شدند. در هر یک از شهرستانهای فوق نیز یک روستا نسبتاً پایین انحراف معیار پاسخهای ارائهشده حاکی از همگنی وبه عنوان نمونه آماری انتخاب شد و از هر روستا 40 نفر به صورت    درصد بالای توافق  بین پاسخگویان میباشد. کاملاً تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند - n=80 - در این     تحقیق    برای بررسی روایی پرسشنامه از اعتبار محتوا    استفاده شده  است. از آنجایی که اعتبار محتوا بستگی به قضاوت و نظر افراد متخصص و کارشناس در موضوع مورد نظر دارد. بدین جهت برای