بخشی از مقاله
چکیده :
ازمباحث یا موضوع مهمی که در اسلام بدان توجه ویژه شده است ، نهاد خانواده می باشد ؛ چرا که از منظر اسلام این کانون مقدس محل به فعلیت درآمدن انسانهایی است که جامعه را می سازندو رشد و سعادت درست این افراد منتج به داشتن جامعه ای سالم ، پویا و بالنده خواهد بود ؛ باتوجه به این امر مهم در صورت شکل گیری این نهاد سازنده براساس معیارها و موازین و اصول اسلامی ، آرمانها و اهداف جامعه و خانه تواما محقق خواهد شد . با توجه به اینکه خانواده از بنیانهای مستحکم و مبدا فرهنگ سازی اسلامی بوده است
هدف مقاله حاضر بررسی فرهنگ اسلامی و راهکارهای عملی برای چگونگی ترویج فرهنگ اسلامی در خانواده ها می باشد . در این پژوهش از روش توصیفی - مروری – کتابخانه ای - استفاده شده است . با توجه به یافته ها و نتیجه گیری از آن می توان گفت برای کاهش انحرافات و لغزشهای اخلاقی در جامعه ، شکل گیری نهادی چون خانواده براساس موازین و معیارهای اصیل انسانی و فطری با تکیه بر اصول فرهنگ اسلامی و منابع بنیادین آن ضروری بوده که همه ی دستگاه های مربوطه بایستی با ابتکار ، خلاقیت و آگاهی سعی در نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در خانواده ها داشته باشند .
واژگان کلیدی : فرهنگ اسلامی ، خانواده
مقدمه :
یکی از موضوعات بسیار مهمی که در اسلام به آن پرداخته شده، خانواده است .در محیط خانواده ای که براساس معیارهای قرآنی تشکیل شده باشد، آرامش و آسایش جسم و جان انسان تأمین می گردد و در صفا و صمیمت و همفکری و همدردی و هماهنگی آن، زنگارهای پریشانی و خستگی های عصبی و جسمی زدوده می شود و زن و شوهر می توانند با اتحاد و تعاوت و یکی شدن نیرومندتر و مستحکم تر حرکت کنند.
بدون تردید انسان موجودیاست اجتماعی و نخستین بستر برای تبلوُر و فعلیت یافتن این ویژگی، کانون مقدّس خانوادهاست. خانواده اوّلین، مهمترین و فراگیرترین نهاد اجتماعی، در تاریخ فرهنگ و تمدّن بشری محسوب میشود. در فرهنگ اسلامی، خانواده به مثابهی دژی محکم و استوار، بیشترین مسئولیت را در رُشد، تحوّل، تربیت و سعادت انسانها و جوامع بشری بر عهده داشته و دارد. از دیدگاه اسلام خانواده کانونی است که در آن، ارزشهای اخلاقی، باورهای دینی و روابط اجتماعی شکوفا گردیده و از نسلی به نسل دیگر انتقال مییابد و زمینه رُشد عاطفی و تربیت اخلاقی و اجتماعی اعضای خانواده فراهم میگردد.
خانواده به عنوان اصلیترین پایگاههای رُشد و شکوفایی شخصیّت و پرورش مهارتهای اجتماعی کودکان و نوجوانان، اساسیترین سهم را در سلامت و اعتلای جوامع بشری بر عهده دارد، بخش قابل توجّهی از شکلگیری شخصیّت، تبلوُر رفتارهای اجتماعی، تعاملات بین فردی و مسئولیتپذیری انسانها حاصل چگونگی بازخوردها، بینشها و تجارب آنان در زندگی خانوادگی است. بنابراین، سلامت و سعادت جامعه به سلامت و پویایی نظام خانواده وابسته است و سلامت و تعادل خانواده نیز به کیفیّت روابط همسران با یکدیگر از یکسو و والدین و فرزندان از سوی دیگر بستگی دارد، بدون تردید خانوادههای سالم، جامعهی سالم و متعادل را بهوجود میآورند همانگونه که خانوادههای لجام گسیخته و نا متعادل، جامعهی متزلزل را پدید خواهند آورد. جامعهای که درآن، نشانی از خانوادههای سالم یافت نشود،
میزان طلاق روز به روز افزایش یابد و ازدواجهای مطلوب و برنامهریزی شده کمتر صورت گیرد، به زودی متلاشی خواهد شد. به طورکلّی میتوان گفت که اساس کجرویها و انحرافات اجتماعی را باید در نهاد خانواده که کانون تربیت و اجتماعی کردن کودکان و نو جوانان است، جستجو کرد. امروزه کارگزاران جوامع مختلف اذعان دارند که اگر بخواهیم از جامعهی سالم و پویا برخوردار باشیم، چارهای جز سرمایهگذاری در زمینهی تشکیل خانوادهی مطلوب نداریم، زیرا سر منشاء بسیاری از معضلات جوامع کنونی از قبیل نا امنی، دزدی، قتل و جنایت، اعتیاد، فحشا و به طور کلّی رفتارهای نا بهنجار و فسادهای اجتماعی، خانواده نا سالم است.
باتوجّه به اینکه، خانواده در جوامعاسلامی از مقدّسترین ارکان جامعه و مهمترین نهاد اجتماعی به شمار میآید، شایسته است که بیشترین توجّه به این نهاد مقدّس معطوف و در جهت تحکیم آن، سرمایهگذاری شود، بدیهی است که هر قدر پایههای خانواده مستحکمتر شود، آموزش و پرورش غنیتر، جامعه سالمتر،اقتصاد پویاتر و تعهّدات دینی بیشتر خواهد شد. لذا لازم و ضروری است که محقّقان، پژوهشگران و برنامهریزان جوامع اسلامی، در راستای تحقّق خانوادهی مطلوب با فرهنگ اسلامی بیشترین تلاشها را انجام دهند.
از طرف دیگرخانواده پایه بنیادین اجتماع و سلول سازنده زندگی انسان و خشت بنای جامعه و کانون اصلی حفظ سنتها وهنجارها و ارزشهای اجتماعی است. همچنین ستون استوار پیوندهای اجتماعی و روابط خویشاوندی و کانونی در جهت بروز و ظهور عواطف انسانی و مکانی برای پرورش اجتماعی کودک است. خانواده واحدی است که بر اساس ازدواج پدید میآید و از آغاز پیدایش خود همچون حریمی امن زندگی انسان را در برمیگیرد.
بیان مسأله تحقیق
نهاد خانواده به عنوان تأثیرگذارترین نهاد اجتماعی، از دیر باز در فرهنگها و تمدّنهای جوامع بشری وجود داشته است. با وجود تغییرات و تحوّلات گوناگونی که تاریخ زندگی اجتماعی انسانها به خود دیده است، نهاد خانواده به دلیل کارکردهای اساسیِ که دارد تاکنون با فرهنگ های متفاوتی به حیات خویش ادامه داده است. اما در دهههای اخیر تغییرات گستردهای که در فرهنگ و تمدّن غرب به وجود آمده است این نهاد مهم اجتماعی را در معرض تهدید و حتی فروپاشی قرار داده است، پیشرفتصنعتی، گسترش شهرنشینی، رواج تفکّرفردگرایی، همخانگی، همجنسگرایی، رُشد جنبشهای افراطی فیمنیستی و از همه مهمتر پیشرفت و توسعهی فناوری ارتباطات با پیدایش رسانههای تصویری و الکترونیکی و پیدایش نهادهای جایگزین خانواده، مانند پرورشگاهها، مدارس، آسایشگاهها و ...، باعث شده اند که نهاد خانواده ازفرهنگ اصیل خود دور و کارکردهای اصیل خود را از دست بدهد .
در جوامع اسلامی نیز نهاد مقدّس خانواده به موازات توسعه و پیشرفت جوامع دچار تغییرات زیادی گردیده و بسیاری از کارکردهای خود را به نهادها و مؤسسههای دیگر واگذار نموده است؛ به گونهای که اگر این روند ادامه یابد بعید نیست که خانواده در جوامع اسلامی به سرنوشت خانوادهی غربی گرفتار شود، بدیهی است نهادی که کارکرد نداشته باشد نمیتواند به حیات خود ادامه دهد. برای رفع مشکلات موجود و پیشگیری از آسیبها و چالشهای که صنعتی شدن، جهانی شدن وارتباطات الکترونیکی برای نهاد خانواده ایجاد خواهند کرد، لازم است با توجّه به ارزشهای حاکم بر جوامع اسلامی و با استفاده از آموزهها و منابع غنی اسلامی یک فرهنگ خوب اسلامی برای خانواده تعریف شود. در این تحقیق سعی بر این است که با نگرش به اصول فرهنگ اسلامی، نهاد خانواده و فرهنگ حاکم برآن مورد تحلیل و بررسی قرار داده و ویژگی های فرهنگ اسلامی را بیان و چگونگی ترویج آن در نهاد خانواده را بیان نماید .
اهمّیت و ضرورت انجام تحقیق
بدون تردید نهاد خانواده یکی از اساسیترین نهادهای اجتماعی به شمار میآید، در محیط خانواده است که کودکان و نوجوانان و به طورکلّی همهی افراد جامعه قواعد رفتاری و روابط اجتماعی را میآموزند و در کانون گرم خانواده است که شخصیّت کودکان شکل میگیرد، به همین دلیل ثبات و استحکام در فرهنگ خانواده ها در تعادل و توازن جامعه نقش حیاتی دارد. سرمنشاء بسیاری از کجرویها، انحرافات و هنجار شکنیهای اجتماعی مانند دزدی، اعتیاد، قتل و جنایت، فحشا و ... خانوادههای ناسالمی است که از فرهنگ اسلامی به دور هستند. لذا شایسته است که بیشترین توجّه به نهاد مقدّس خانواده معطوف و در جهت تحکیم فرهنگ اسلامی آن سرمایهگذاری شود، تحقیق و پژوهش درمورد نهاد خانواده با نگرش به منابع اسلامی و فرهنگ اسلامی ما را به یافتههای جدیدی که در ثبات و استحکام فرهنگ اسلامی در خانواده نقش اساسی دارند رهنمون و از آسیبها و خطراتی که این نهاد مقدّس را تهدید میکنند جلوگیری خواهد کرد.
