بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق رابطه بین خصوصیات خاک و آب زیرزمینی بر کیفیت زه آبهای حاصله در دو کشت و صنعت امیر کبیر و امام خمینی - ره - با هدف برآورد اثر خصوصیات خاک وآب زیر زمینی و آب آبیاری به طور مجزا بر کیفیت زه آب می باشد. برای این منظور داده های خاک و آب زیرزمینی دو کشت و صنعت امیر کبیر و امام خمینی - ره - که طی سالهای 1368و 1369 از گزارشات خاکشناسی و آب زیرزمینی جمع آوری شد و داده های آب آبیاری و زه آب دو کشت و صنعت امیرکبیر و امام خمینی که طی سالهای 1380-1387 جمع آوری شده بود، دراین مطالعه استفاده شد. پس از دسته بندی مورد نظر بر اساس منطقه مورد مطالعه، روابط بین عوامل اصلی و فرعی بر کیفیت زه آبها توسط نرم افزارآماری SPSS از طریق آزمون t و روابط رگرسیونی چند دامنه بررسی و اثرات عوامل مختلف بر کیفیت زه آب از طریق ضرائب مربوطه محاسبه و تحلیل شد و نتایج زیر بدست آمد:
-1مقادیر هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک در دو کشت و صنعت امیر کبیر و امام خمینی در سطح %1 از نظر آماری دارای اختلاف معنی دار می باشند. این امر احتمالاً به دلیل قرار داشتن کشت و صنعت امیر کبیر در موقعیت پست تر از سطح دریا می باشد که سبب شده است تجمع بیشتری از املاح در خاک این کشت و صنعت رخ دهد.
-2 کاتیون سدیم و آنیون کلر و مجموع آنیون ها و کاتیون های آب آبیاری در سطح %1 و کاتیون کلسیم در سطح %5 اختلاف معنی دار نشان می دهند. SAR, SSP,EC , pH در آب آبیاری دو منطقه در سطح %1 اختلاف معنی دار نشان می دهند. علت این تفاوت ها می تواند به منشاء و محل آبگیری این دو کشت و صنعت مربوط می شود.
-3 بین EC زهکش و برخی از فاکتورهای آب آبیاری ارتباط معنی دار وجود ندارد. علت این امر می تواند به اثر شدید شوری خاک و آب زیرزمینی بر شوری زه آب باشد که که سبب تغییر شدید شوری زه آب شده است.
واژههای کلیدی:آب آبیاری، آب زیرزمینی، زه آب، EC، .SAR
-1 مقدمه
تراکم و انباشت نمک ها در نیمرخ خاک بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاکها از جمله فشار اسمزی، نفوذپذیری، هدایت هیدرولیکی آن چنان اثری باقی می گذارد که در نتیجه آن ممکن است رشد و نمو بیشتر گیاهان زراعی و باغی دچار اختلال جدی یا به طور کامل متوقف شود. کیفیت زه آب در دشتهای مسطح مناطق با خشکی بیشتر تحت تأثیر آب نفوذ یافته به نیمرخ خاک و جریان املاح ناشی از فرایند های جذب و انحلال عناصر است و رواناب سطحی در آن نقش کمتری دارد. در برخی مناطق، هوازدگی ذرات خاک ممکن است نقش مهمی را در کیفیت زهاب داشته باشد - مانند حل شدن گچ - . رحیم زادگان - 1373 - در مطالعه ای به منظور بررسی تأثیر کیفیت آب آبیاری و نسبت آبشویی بر کیفیت زه آب و توزیع نمک در نیمرخ خاک به این نتیجه رسید که کیفیت زه آب به مقدار زیادی بستگی به کیفیت آب آبیاری، نسبت به آبشویی اعمال شده و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک دارد. بطوریکه با افزایش شوری آب آبیاری غلظت زه آب افزایش می یابد. در این تحقیق برآورد اثر خصوصیات خاک و آب زیرزمینی به طور مجزا بر کیفیت زه آب بررسی شد.
-2مواد و روش ها
داده های مورد مطالعه در این تحقیق شامل EC,pH آنیون های CO32-,HCO3_,Cl_,SO42_ کاتیون های Ca2+,Na+,Mg2+,K+ همچنین مجموع آنیون هاو کاتیون های آب آبیاری، زه آب، آب زیرزمینی و خاک دو کشت و صنعت امام خمینی و امیر کبیر طی سال های 1380 تا 1388 که از گزارشات مطالعات صورت گرفته در این دو کشت و صنعت جمع آوری شده است، تهیه شد. پس از دسته بندی مورد نظر بر اساس منطقه مورد مطالعه، روابط بین عوامل اصلی و فرعی بر کیفیت زه آبها توسط نرم افزارآماری SPSSو SAS از طریق آزمون t و روابط رگرسیونی چند دامنه بررسی و اثرات عوامل مختلف بر کیفیت زه آب از طریق ضرائب مربوطه محاسبه و تحلیل شد. بر این اساس مدلی جهت پیش بینی کیفیت زه آب با استفاده از خصوصیات خاک و کیفیت آب زیرزمینی ارائه شد. با استفاده از این مدل، کیفیت زه آب با استفاده از این داده ها قابل پیش بینی می شود.
-3نتایج و بحث:
آزمون t بین فاکتورهای مختلف خاک دو کشت و صنعت امیرکبیر و امام خمینی - ره - نشان داد که مقادیر هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک در دو کشت و صنعت امیر کبیر و امام خمینی در سطح %1 از نظر آماری دارای اختلاف معنی دار می باشند. این امر احتمالاً به دلیل قرار داشتن کشت و صنعت امیر کبیر در موقعیت پست تر از لحاظ ارتفاع از سطح دریا می باشد که سبب شده است تجمع بیشتری از املاح در خاک این کشت و صنعت رخ دهد در حالیکه در کشت و صنعت امیر کبیر به دلیل اختلاف ارتفاع بیشتر و امکان تخلیه بخشی از زه آب این اراضی، سبب تخلیه بخشی از شوری منطقه گردیده است. نتایج بدست آمده از تحلیل آماری در کشت و صنعت امیرکبیر حاکی از این است که همبستگی بین کاتیون منیزیم آب آبیاری با مجموع کاتیون ها و کاتیون سدیم و آنیون کلر و مجموع آنیون های موجود در زه آب در سطح %5 معنی دار می باشد.
در این مطالعه به لیلد نوسانات نسبتاً زیاد شوری زه آبها در طول عملیات آبشویی در دوره بهره برداری، کل زمان به دو قسمت تقسیم شده:
- نیمه اول دوره بهره برداری - 4 سال اول -
-نیمه دوم دوره بهره برداری - 4 سال دوم -
-1 در طی این دو دوره اثر درازمدت در شوری و کیفیت زه آب بررسی خواهند شد: دوره آبشویی: همبستگی بین شوری زه آب در چند سال اول - به دلیل اثرات مربوط به آبشویی اراضی - از حیث نمک موجود در بخش خاک و آب زیرزمینی طی این دوره است.
-2 دوره بهره برداری: پس از آبشویی کامل اراضی و شروع بهره برداری،بخش عمده ای از شوری خاک دفع شده و عمده شوری به شوری آب زیرزمینی مربوط می شود.
1-3مقایسه معادلات دفع نمک:
در شکل - 1-3 - و - 2-3 - دو معادله دفع نمک برای دو کشت و صنعت امام خمینی و امیر کبیر آورده شده است.که در این معادلات y میزان شوری زه آبهای ذفع شده و x زمان می باشد.هر دو معادله - R2ضریب همبستگی - خوبی دارند، ضریب معادله 86,158 - 1- 4 - است که نسبت به ضریب معادله - - 2- 4 خیلی بیشتر است و نشان دهنده تخلیه بیشتر نمک در کشت و صنعت امیر کبیر نسبت به کشت و صنعت امام خمینی می باشد. ممکن است به دلیل شوری اولیه خاک ، آب زیرزمینی یا شیب کشت و صنعت امیر کبیر نسبت به امام خمینی باشد.توان منفی در دو معادله نشان دهنده اثر معکوس زمان روی تخلیه نمک می باشد. یعنی اینکه هر چه زمان زیادتر شود تخلیه نمک کمتر می شود که این با نتایج بدست آمده توسط دیگر محققین همخوانی دارد یعنی با گذشت زمان تخلیه نمک کمتر شده تا به حد ثابتی می رسد.
