بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل رفتارهای سیاسی پیامبر اعظم - ص - و آگاهی از راهبردهای آن حضرت در حوزه های مختلف ، می تواند ما را به اصولی رهنمون سازد که می توان از آنها در امور سیاسی بهره گرفت. سیره ی نبوی به عنوان معیار مهم اسلامی همواره مورد توجه تحلیل گران بوده، از این رو همه موضوعات اسلامی را می توان به نحوی از این منظر مورد مطالعه قرار داد. هدف از این مقاله آنست که نقش راهبردهای پیامبر اعظم - ص - را درگذاربه تمدن متعالی اسلامی نشان دهد.
از این رو، ابتدا موانع و مشکلات در مسیر این گذار مطرح گریده و سپس از میان عوامل موثر در شکل گیری تمدن اسلامی، علاوه بر ویژگی های شخصی پیامبر اعظم، راهبردهای آن بزرگوار در برخورد با موانع و مشکلات و گذار به تمدن اسلامی با رهیافت رئالیستی و رویکردی تازه وبرمبنای روش تحیق توصیفی-تحلیلی موردمطالعه قرار می گیرد. بر اساس این رهیافت رفتارهای پیامبر - ص - در مقابل دشمنان براساس میزان قدرت ایشان در مقاطع مختلف بوده است. از این رو واقع گرایی و واقع بینی سیاسی در راهبردهای پیامبر کاملاً ملموس است.
واژگان کلیدی: راهبردهای پیامبر اعظم، جامعه اسلامی، رئالیسم سیاسی، جامعه جاهلی
مقدمه :
پیامبر اعظم - ص - در سرزمینی با فرهنگ جاهلی به رسالت مبعوث شد و طی بیست و سه سال تلاش و کوشش بی وقفه ، پایداری و استقامت ، علاوه بر هدایت معنوی و ایجاد انقلاب اخلاقی توانست در فرآیند گذار از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی ، فرهنگ و تمدن متعالی اسلام را جایگزین فرهنگ جاهلیت کند . نخستین چالش انقلاب فرهنگی رسول خدا - ص - چالش میان وحی اسلامی و الگوی قبیله بود که آن حضرت ساختار قبیله را حفظ کرده و محتوای آنرا دگرگون ساخت .
علاوه بر نظام قبیله و ویژگیهای آن ، از موانع مهم در سر راه پیامبراکرم - ص - در ایجاد یک جامعه متعالی و مترقی اسلامی و تشکیل امت اسلامی ، موضعگیری های مشرکان ، منافقان و قوم یهود بود . پیامبر با صبر، استقامت و پایداری توانست براین موانع فائق آید .از این رو، باز خوانی سیره ی سیاسی پیامبر از سه جهت ضروری به نظر می رسد ، نخست آنکه فهم الگوهای رفتار سیاسی پیامبر به عنوان منبع مهم منطق رفتاری مسلمانان اجتناب ناپذیر است .
دوم آنکه تحلیل رفتار سیاسی پیامبر و آگاهی از راهبردهای ایشان در حوزه های مختلف می تواند ما را به اصولی رهنمون سازد که می توان از آنها در امور سیاسی بهره گرفت . بالاخره آنکه خواه و ناخواه اسلام به عنوان یکی از مهمترین ادیان الهی بویژه در دو دهه ی اخیر در عرصه نظام بین المللی بسیار تأثیر گذار بود . همین امر وظیفه مسلمانان را در آشنایی با الگوهای رفتاری پیامبر بیش از پیش ضروری می کند .
هدف اصلی مقاله این است که نقش راهبردهای پیامبر اعظم - ص - را درگذار به تمدن متعالی اسلامی نشان دهد . نگارنده بر این ادعا است که در کنار جذابیت های وحی اسلامی ، موقعیت جغرافیایی ظهور اسلام و ویژگی های شخص پیامبر - ص - ، راهبردهای آنحضرت در فائق آمدن بر مشکلات و موانع انسجام اسلامی نقش بسیار مهمی داشته است . ازاین رو راهبردهای پیامبر اعظم،متغیر مستقل وتمدن اسلامی متغیر وابسته پژوهش راتشکیل می دهند.
مقاله در دو بخش کلی سازماندهی شده است . ابتدا به تبیین موانع و مشکلات پیامبر - ص - درگذار از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی پرداخته ایم . سپس علل و زمینه های تحقق بخش تمدن متعالی اسلامی در دو قالب کلی :
-1 ویژگی های شخصی پیامبر - ص - -2 راهبردهای پیامبر در گذار به جامعه اسلامی و فائق آمدن بر مشکلات و موانع مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است . مقاله حاضر بر اساس روش تحقیق تحلیلی و با تکیه بر منابع اصلی تدوین شده است و در جمع آوری اطلاعات نیز از شیوه کتابخانه ای استفاده کرده ایم .
موانع و مشکلات پیامبر اعظم - ص - در گذار از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی
عصر رسالت به دو بخش تقسیم می شود . بخش اول ، دوره مکه را دربر می گیرد که اقدامات پیامبر - ص - در این دوره معطوف به ملت سازی بود و بخش دوم شامل دوره مدینه است که این مرحله معطوف به دولت سازی بود . اولین چالشی که دعوت پیامبر اعظم - ص - با آن مواجه شد مولفه های جاهلیت و الگوی قبیله بود - ابن خلدون ،.149 :1373 - که در این خصوص حضرت محمد - ص - ساختار و چارچوب قبیله را حفظ کرد و محتوی آن را دگرگون ساخت و بدنبال جایگزین کردن فرهنگ متعالی اسلام به جای فرهنگ جاهلی بود.
پیامبر اعظم - ص - همانگونه که در مکه از عشیره بعنوان پشتوانه برای گسترش دعوت به اسلام بهره گرفت ، در مدینه نیز از الگوی قبیله ، نهایت بهره را برد . بدین معنا ، دولت دینی مدینه بنیاد دوگانه داشت . از یک طرف دارای ریشه و حیانی بود و از سوی دیگر بر بنیاد قبیله شکل گرفت . - فیرحی،128:1378 -
شکل گیری عقلانیّت و تمدن اسلامی برمبنای الگوی قبیله پیامدهای دوگانه ای داشت ، از یک سوی موجب گسترش اسلام شد و از سوی دیگر نظام قبیله در تعامل خود با اسلام برخی از محدودیت های خود را بر اسلام تحمیل کرد که با رحلت پیامبر - ص - بعد قبیلگی بر بعد وحیانی آن غلبه کرد و نظام سیاسی جدید متفاوت از الگوی دولت دینی مدینه شکل گرفت .
هدف اساسی پیامبر - ص - در رسالت خویش ، ایجاد جامعه متعالی اسلامی برمبنای امّت بود که این هدف مهم باید در دو مرحله انجام می گرفت ، یکی تغییر وضعیت موجود و دیگری ایجاد وضعیت مطلوب بود - صمیمی، .348 :1382 - مجموعه اقدامات پیامبر - ص - در این خصوص در قالب گذار از جامعه جاهلی بسوی جامعه اسلامی قابل بررسی است . مهمترین موانع و مشکلات بر سر راه پیامبر - ص - در فرایند این گذار چالشهای بود که از سوی سه جبهه عمده در مقابل پیامبر - ص - یعنی مشرکان ، منافقان و یهود ایجاد شد . اشاره به این چالشها در این مقال خالی از لطف نیست .
-1 مشرکان از محتوی موضع گیری و شعارهای عوام پسند مشرکان که در زمان های مختلف ابراز شده - ابن هشام، .199 :1955 - معلوم می شود که پیامبر - ص - بر خلاف ناکامی در توسعه و رشد اسلام و نظام سیاسی مبتنی بر آن موفق شده بود تا حدودی مبانی ارزشی نظام کهن قبیله ای را متزلزل سازد و جامعهای هر چند محدود اما متکی بر ارزشهای جدید ایجاد نماید .
البته اسلام و پیروان اندک آن برای بقا به توسعهای متناسب با ظرفیتهای عظیم خود نیاز داشتند و این امر بدون پایگاهی امن برای نشو و نمو آرمانهای آن امکان پذیر نبود . محیطی مستعد که بتواند ، درون مایه های غنی اعتقادی جمعیت نو آیین را که در دیوارهای متعصب نظام کهن نمی گنجد از بن بست خارج و فضای مناسبی برای بروز آن فراهم آورد ، به اهداف و ایده هایی مبتنی بر وحی محمد - ص - و یاران اندکش که به طور ضمنی مصداق داشت و به آرامی و تدریج مسیر خود را می پیمود صراحت و سرعت ببخشد و برنامه او را از مرحله نظری وارد مرحله عملی نماید - ظریفیان، .124 :1376 -
مشرکان از جمله مخالفان و دشمنان اسلام از هیچ کوششی جهت ضربه زدن به اسلام فروگذار نکردند . نخستین اقدام مشرکان رودرویی با قرآن بود . آنها قرآن را سحر ، شعر و اساطیرالاولین و ... نامیدند تا اینکه قرآن تهدید به تحدی کرد . پس از ناکام ماندن از مبارزه با قرآن ، مبارزه با پیامبر را آغاز کردند .
