بخشی از مقاله
چکیده
در طراحی شهری فرآیندی است که به شکلدهی فیزیکی بافتهای مختلف شهری منجر میشود و آمایش سرزمین، یک امر علمی با رویکردی فضایی و منطقهای در شناخت توانمندیهای توسعه با توجه به قابلیتهای مکانی است. امروزه یکی از الزامات اساسی که در مباحث طراحی شهری مطرح میشود بحث آمایش شهری و سرزمین و رعایت الزامات و ملاحظات آن در طراحی شهری است. ازجمله عرصههای پیوندی این دو مقوله - طراحی شهری و آمایش سرزمین - عرصه گردشگری مذهبی است. بلوار پیامبر اعظم بهعنوان بزرگترین بلوار مذهبی بدون شک میتواند نقش بیبدیلی در حوزه گردشگری مذهبی شهر قم ایفا نماید. روش تحقیق پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی – توسعهای و از نظر ماهیت توصیفی – تحلیلی است. برای جمعآوری اطلاعات ترکیبی از روشهای میدانی، کتابخانهای و اسنادی استفاده شده است.
درنهایت آنچه که از ملاحظات آمایشی باید در طراحی این بلوار مدنظر قرار گیرد به طور خلاصه با دیدگاه ارتقاء کیفیت اقتصادی ، اجتماعی ،محیطی ، فضایی محور با تکیه بر حفظ هویت شهر قم و توسعه ارزشهای مذهبی شامل : برنامهریزی و اجرای هزینه سرانه خدمات ، در نظر گرفتن محور به عنوان جاذبه زیارتی – فرهنگی، ساماندهی اماکن زیارتی در بافت شهر همسو با محور به واسطه تداوم حیات خاطرهای و اجتماعی در فضا ، تهیه طرح جامع گردشگری در سطح استان و شهر قم با توجه به توان اکولوژیکی به منظور توسعه پایدار صنعت گردشگری، و.... است
1 مقدمه و بیان مسئله پژوهش
امروزه یکی از الزامات اساسی که در مباحث طراحی شهری مطرح میشود، بحث آمایش شهری و سرزمین و رعایت الزامات و ملاحظات آن در طراحی شهری است. آمایش سرزمین، یک امر علمی با رویکردی فضایی و منطقهای در شناخت توانمندیهای توسعه با توجه به قابلیتهای مکانی میباشد. از جمله عرصههای پیوندی این دو مقوله - طراحی شهری و آمایش سرزمین - ، عرصه صنعت گردشگری شهری و به تعبیری محدودتر گردشگری مذهبی است - . - Mills, 2002: 42 در این بین، امکانسنجی گردشگری میتواند با توجه به شاخصهای مناسب از جمله جاذبههای گردشگری و پیرامون آن، راههای ارتباطی و سهولت دسترسی، تأسیسات زیربنایی – اقتصادی و بالاخره دستیابی به یک گردشگری پایدار، صورت گیرد .
- WILLIAMS,2000:77 - اینگونه امکانسنجی در چارچوب آمایش سرزمین میتواند زمینههای مناسبی را در تلفیق و ترکیب شرایط مناسب شاخصهای فوقالذکر و همچنین تجمع جاذبهها به کاهش هزینههای لازم برای ایجاد زیرساختهای مناسب در منطقه میانجامد بهعلاوه برای سازماندهی برنامههای گردشگری، بستر مناسبی را فراهم میآورد . - Murphy,2004:85 - گردشگری مذهبی بهعنوان یکی از زیرمجموعههای صنعت بزرگ و متنوع گردشگری جهانی از جایگاه ویژهای در رشد اقتصادی شهرها و کشورها برخوردار است.
بنابراین بقاع متبرکه و اماکن آرامگاهی، از جنبههای گوناگون اجتماعی، هنری و روانشناسی در سبک زندگی اسلامی و فرهنگ جامعه ایرانی نقش اساسی داشتهاند - سلطانپور . - 875 : 1392 از طرفی دیگر وجود مراکز مذهبی - امامزادهها ، زیارتگاهها و کلیساها - از چنان اعتباری برخوردار بوده است که در بسیاری از موارد دلایل عمده تأسیس اولیه یا توسعه بعدی شهرها به شمار میآمدهاند و یکی از عناصر کلیدی جهت پاسخگویی به نیازهای معنوی و روحی انسانها به شمار میرود - . - Haab, 1996 : 16-32 علاوه بر این وجود پدیده گردشگری مذهبی نقش مؤثری در بازسازی حیات شهرها در طول تاریخ و امروز داشته است که همچون یک شبکه گسترده اجتماعی از اعتماد و مشارکت گرفته تا بحث هنجارها و امنیت، اغلب مسائل شهر را پوشش میدهد .
در این رابطه امامزادهها مظهر پیوند بین زمان ، مکان و مردم هستند و به دلیل فضای شهری بودنشان نهتنها در قیاس با مراکز هم عملکرد خویش در سایر کشورها هویتی متمایز مییابند بلکه بهعنوان تنها فضاهای باز شهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی مسلمانان منحصر به فرد میباشد - امین زاده، . - 12 : 1389 رشد و تحرک اجتماعی - اقتصادی شهرهایی چون مشهد و قم تا حدود بسیار زیادی در نقش و کارکرد مذهبی آنها ریشه دارد. لذا احداث پروژههایی همانند بلوار پیامبر اعظم کلانشهر قم با رویکرد گسترش گردشگری مذهبی ، با حفظ اصالت در طراحی خود و در قالب آمایش یافته از شهر میتواند روند و ظرفیت این توسعه این شهر را گسترش دهد.
از دیگر سو شهر قم به واسطه حضور اماکن زیارتی شامل بارگاه مقدس حضرت معصومه - س - و نیز مسجد مقدس جمکران و در حدود سیصد و بیست اثر حوزه پیرامونی خود، سالانه پذیرای خیل عظیم زائران و دوستداران اهلبیت - حدود هجده میلیون نفر زائر یا گردشگر داخلی و نهصد هزار نفر گردشگر خارجی ، 12 منطقه نمونه گردشگری و 120 کارگاه صنایعدستی و سنتی در سال - 1392 بوده است - سالنامه آماری و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قم - . پتانسیل عظیمی که بار مسئولیت سنگینی بر دوش مدیریت شهری قم در جهت ایجاد فضای زیارتی متناسب با شأن زائرین و بازدیدکنندگان از این شهر وارد مینماید.
امری که پاسخگویی به آن مستلزم داشتن نگرش مناسب در راستای فراهم آوردن تسهیلات لازم برای استفادهکنندگان از فضا از طریق برنامهریزی و انجام پروژههای طراحی شهری در جهت بهبود وضع موجود است. ایجاد مسیر زیارتی مذهبی میان دو نقطه زیارتی شهر قم یکی از این موارد است که میتواند در جهت ایجاد تسهیل دسترسی زائران به این دو مکان در کنار پیشبینی کاربریهای لازم اقامتی، فرهنگی در طول مسیر مدنظر قرار گیرد - مهندسین مشاور فجر توسعه،خلاصه گزارش : . - 1394 محور پیامبر اعظم - ص - پیونددهنده دو مجموعه زیارتی مهم است که تأثیر شگرفی بر چشمانداز آتی آن خواهد داشت، بخش شمالی این محور تحت تأثیر حرم حضرت معصومه - س - و بخش جنوبی آن نیز تحت تأثیر مسجد مقدس جمکران خواهد بود.
بدین معنا که عملکردها و تصور ذهنی استفادهکنندگان از محور در بخشهایی از آن که در مجاورت دو مجموعه زیارتی قرار دارد به شدت تحت تأثیر فضای معنوی آنها میباشد . آنچه که در این مطالعه مدنظر است این مطلب میباشد که در طراحی این محور که از آن بهعنوان بزرگترین بلوار معنوی جهان اسلام یاد میشود چه ملاحظات و الزامات آمایشی بایست رعایت گردد تا در سایه یک طراحی شهری کارآمد رفاه هر چه بیشتر را برای زائران و گردشگران فراهم نموده و موجبات توسعه شهر قم را فراهم نماید. بر این مبنا روابط سه مقوله آمایش، طراحی شهری و گردشگری مذهبی در قالب مدل مفهومی زیر ترسیم گردیده است.
