بخشی از مقاله
چکیده
خانواده نقش حساس و مهمی در شکلدهی به جامعه ایفا میکند. در بسیاری از جوامع ماهیت خانواده به لحاظ فرایند مدرنیزه شدن و فشارهای مداوم توسعه تا حدی تغییر نموده است. این تغییرات و نیازهای رو به افزایش خانوادهها، اولویتهایی را برای سیاستگزینی دولتها ایجاد کرده است. با توجه به اهمیت و ضرورت توجه به سیاست و رفاه خانواده در کشورها و همچنین عواملی چون پراکندگی و کمبود اطلاعات در این حوزه، پیچیدگی مفهوم رفاه و نیاز سیاستگذاران به اطلاع از جایگاه ایران در خصوص رفاه خانواده، ضرورت پرداختن به این موضوع به منظور برنامهریزی و تصمیمگیری در این حوزه مشخص است.
روش تحقیق بکار گرفته شده در این پژوهش روش اسنادی و مروری است که در آن 26 سند به صورت مستقیم برای تهیه این مقاله مورد تحلیل محتوای موضوعی و لغوی قرار گرفتند. با بررسی قوانین، سیاستگذاریها و برنامههای پس از انقلاب در رابطه با خانواده می-توان بیان کرد که نهاد خانواده در ایران در دورههای اخیر دستخوش دگرگونیهای زیادی شده است، از همین رو، سیاست خانواده نیز با تغییرات قابل توجهی در طول زمان مواجه بوده است. در نتیجه در برنامههای آتی رفاه خانواده در ایران باید به مؤلفههایی چون عدم وجود رویکردی کلنگر به خانواده، داشتن نگرشی بیمارمحور و آسیبمحور به آن، داشتن الگوهای استحقاقسنجی، نبود متولی واحد در این امر و ضمنی بودن سیاست خانواده توجه کرد و جایگزینهایی برای آن لحاظ نمود.
1. مقدمه
خانواده به عنوان نماینده و ذینفع توسعه، نقش حساس و مهمی در شکل دهی به جامعه ایفا می کند. خانواده ابزار اصلی انسجام جامعه بوده و این کار را از طریق فعالیت اجتماعی خود انجام می دهد. در بسیاری از جوامع ماهیت خانواده به لحاظ فرایند مدرنیزه شدن و فشارهای مداوم توسعه تا حدی تغییر نموده است. پیشرفت اجتماعی همچنین منجر به تقویت مؤسساتی از قبیل مؤسسات مربوط به رفاه، آموزش و سیستم های قانونی می شود که بخشی از فعالیتهای سنتی خانواده از قبیل پرورش کودکان، حمایت و حفظ سلامتی را بر عهده میگیرند. اگرچه فرایند توسعه به تقویت شبکه های حامی خانواده منجر شده است، اما مؤسسات رفاهی ناکارآمد قادر به ارائه انواع خدمات مورد نیاز خانواده در کشورهای مختلف نمی باشند.
از طرف دیگر، تغییرات در سلامت و بهداشت موجب تحولاتی در ساختار و وظایف خانواده شده است. این تغییرات و نیازهای رو به افزایش خانواده ها، اولویت هایی را برای سیاست گزینی دولتها ایجاد کرده است که میتوان به ریشه کنی فقر، تقویت مؤسسات رفاهی، برنامه های رفاه خانواده ، دسترسی به پیشرفت و توسعه اجتماعی و همچنین تمرکز جهان امروز بر اصول دموکراتیک و اهمیت جامعه مدنی اشاره کرد - شادلو، . - 9 : 1384
دولت ها به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم - از طریق نهادهای گوناگون اجتماعی - بر خانواده اثرگذارند و در واقع رابطه بین زندگی خانوادگی و سیاستهای اجتماعی توسط دولتها تنظیم میشود. لذا سیاستهای رفاه خانوادهای که دولت بر میگزیند، بسیار با اهمیت است. کشورهای مختلف سیاست و خطمشی متفاوتی را در قبال خانواده دارند و از همین رو گونهشناسیهای مختلف خانواده در کشورهای مختلف مطرح می شود که از میان این گونهشناسی ها می توان به مدل اسپینگاندرسون - 1995 - اشاره کرد که در چارچوب نظری مطرح شده است.
شناخت و بررسی روند طی شده در کشور در رابطه با رفاه خانواده و تحلیل سیاستگذاری های موجود می تواند در برنامهریزی و تعیین خط مشی پیش رو تعیین کننده باشد. در واقع اساس برنامهریزی باید بر پایه نگرش، رسالت و خط مشیهای کلی سیاست کشور باشد و با در نظر گرفتن فرهنگ و شرایط کشور به ارائه الگوی متناسب با جامعه بپردازد. لذا با توجه به آنچه گفته شد و همچنین وظیفه دولتها برای پاسخگویی به تک تک اعضای خود و نهادهای اجتماعی و همچنین حفظ افراد و نهادها از آسیبهای اجتماعی، توجه به سیاستهای رفاهی تدوین شده برای خانواده مسئلهای با اهمیت تلقی می گردد و این مقاله سعی کرده است با بررسی اقدامات انجام شده راهی را برای آینده روشن نماید.
.2 اهمیت و ضرورت پژوهش
اتخاذ سیاستهای اجتماعی مؤثر، قبل از هر مکان، تأثیر خود را بر خانواده و اعضای آن میگذارد. خانوادهی سالم هزینه های کمتری را به جامعه تحمیل میکند و نقش اساسی و بیبدیلی در پیوند فرد و جامعه دارد. از یک طرف نقش خانواده در سلامت جامعه و تربیت فرهنگی و اجتماعی و از طرف دیگر تأثیر جامعه و سیاستگذاریهای اجتماعی بر خانواده، رابطهای متقابل بین این دو را ایجاد کرده است. همه آنچه گفته شد نشانگر آن است که بهبود و ارتقاء نقش خانواده و سلامت آن اندیشههای ژرفی را میطلبد.
با توجه به موارد ذکر شده در رابطه با اهمیت و ضرورت توجه به سیاست و رفاه خانواده در کشورها و همچنین عواملی چون اهمیت نهاد خانواده به عنوان بنیان حراست و حفاظت کننده در مقابل تهاجم فرهنگی و جنگ نرم به عنوان مهمترین ضرورت در ایران، پراکندگی و کمبود اطلاعات و پژوهشها در این حوزه ؛ پیچیدگی مفهوم رفاه ؛ دشواری جدا کردن رفاه اجتماعی از دیگر ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و با توجه به نیاز سیاستگذاران به اطلاع از جایگاه ایران در خصوص رفاه خانواده، ضرورت پرداختن به برنامه ها و نگرش موجود در کشور به خانواده و سیاستهای رفاهی پی ریزی شده برای آن به منظور برنامه ریزی و تصمیم گیری در این حوزه مبرهن است. لذا ، در این مقاله به بررسی و تحلیل سیاستهای رفاه خانواده در ایران پس از انقلاب اسلامی ایران پرداخته شده است.
.3 ادبیات پژوهش
با توجه به اهمیت مفاهیم مرتبط با موضوع پژوهش در تبیین آن ، در ادامه با توجه به منابع و بررسی های صورت گرفته مفاهیمی چون خانواده ، جایگاه خانواده در اسلام ، رفاه و سیاست خانواده، نظریه های رفاهی و انواع نظام های رفاهی به عنوان چارچوب نظری این بررسی آورده میشود. در خصوص خانواده لازم به اذعان است که هر چند در همه جوامع با خانواده روبه رو هستیم و به عبارتی جامعه بدون خانواده ممکن نیست، ولی در میان صاحب نظران در تعریف این مفهوم اجماع وجود ندارد. به عبارت دیگر، وقتی سخن از خانواده می شود با تعابیر و مصادیق متعددی روبه رو می شویم. آنچه مهم است این است که بدانیم روند تغییرات اجتماعی در کشورهای مختلف، شکل خانواده را با تغییرات زیادی روبرو کرده است و به همین دلیل تعریف خانواده نیز دستخوش تحول گردیده است - آزادارمکی، . - 1386
می توان عنوان کرد که خانواده عبارت است از یک گروه نسبتاً با دوام که به وسیله اجداد، ازدواج یا توافق به هم بستگی پیدا کرده و با هم زندگی میکنند، واحدی اقتصادی تشکیل میدهند و از فرزندان خردسال خود مراقبت و نگهداری میکنند - رابرتسون، . - 313 :1377 در ویرایش بیستم - آخرین ویرایش - دایره المعارف مددکاری اجتماعی - - 2008 در تعریف خانواده آمده است که :تقریبا در تمام جوامع خانواده را به عنوان واحد اصلی و اولیهی هماهنگ و تعدیل کننده زاد و ولد و توزیع مجدد اهداف، در زمینه اجتماعی بزرگتر تولید و مبادله می دانند. که این واحد نسبت به تغییرات سریع اقتصادی در محیطی که در آن زندگی میکند ، آسیب پذیر است.
برای پرداختن به مقوله رفاه خانواده باید بخاطر داشته باشیم که در اکثر جوامع صنعتی خانواده کارکردهای خود را از دست داده است. نقش های آموزشی خانواده به مراکز آموزشی ، فعالیت سیاسی به احزاب و فعالیت مذهبی نیز به مراکز مربوطه سپرده شده است. نقش های سنتی زنان از قبیل مراقبت و خانه داری به دیگر نهادها سپرده شده و فروشگاههای بزرگ تأمین مواد غذایی خانواده را به کلی بر عهده گرفته اند.
