بخشی از مقاله
چکیده
هرکشوری براساس مقتضیات و شرایط متفاوت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی برای شهروندان خویش حقوق و تکالیف شهروندی را مشخص می کند. در جمهوری اسلامی ایران نیز مواردی از قبیل پذیرش حکومت اسلامی، احترام به قوانین و مقررات، حفظ محیط زیست، پرداخت مالیات ها و همچنین شرکت در تعیین سرنوشت به عنوان مهمترین حقوق شهروندی شناخته شده است. با عنایت به این مسئله که شهروندان و بویژه دانش آموزان،باید حقوق شهروندی موجود در قوانین کشور خویش را یاد بگیرند و به آنها احترام گذاشته و به اجرای آن بپردازند، از این رو لازم است تا افراد موجود در این جامعه در این راستا آموزش کافی را ببینند.
روش ها و گزینه های گوناگونی وجود دارد که می توان به کمک آن این حقوق و تکالیف را به جامعه تزریق کرد . مدارس یکی از مهمترین محیط هایی است که شرایط، موقعیت و فرصت بسیار مطلوبی را برای آموزش حقوق شهروندی بوجود می آورد. در پژوهش حاضر با کاربست روش توصیفی – تحلیلی به این پرسش خواهیم پرداخت که چه راهکارهایی برای آموزش این حقوق می توان ارائه داد.ایجاد محیط یادگیری و فضای آموزشی مناسب ،آموزش کلیت قوانین کشوری، توجه به نقش جهانی شدن، آموزش دانش اخلاقی و مواردی از این قبیل، پاسخ های احتمالی ما به این پرسش خواهد بود.
مقدمه
علم حقوق به عنوان دانشی که محور بحث آن حق است همانند علوم دیگر به شاخه های مختلفی تقسیم می شود.یکی از این رشته ها حقوق اساسی است.حقوق اساسی بخشی از حقوق عمومی بوده،که از شکل حکومت و سازمان های دولتی و حدود حقوق و تکالیف دولت در برابر ملت بحث می نماید.یکی از مباحث مهم حقوق اساسی بحث حقوق شهروندان است که در آن از مجموعه حقوقی که ملت به معنای اعم آن - تبعه و خارجی - داراست و دولت پاسدار آن است صحبت می شود - غفاری انور،. - 1390 حقوق شهروندی عبارت است از مجموعه ای از وظایف و تکالیف و همچنین امتیازاتی که برای شهروندان در قوانین مختلف کشوری از جمله قانون اساسی و قانون مدنی تهیه و تدوین شده است.
مهمترین مسئله این است که از چه طریقی می توان افراد جامعه و به اصطلاح شهروندان را با این حقوق و تکالیف آشنا کرد؟مدارس یکی از مکان هایی است که شرایط مناسبی برای آموزش این حقوق به دانش آموزان را فراهم می کند.از این رو در تحقیق زیر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی مبحث فوق را پیش خواهیم برد. بدین معنی که ابتدا به توصیف مفاهیمی از قبیل شهروندی،حقوق شهروندی و آموزش شهروندی خواهیم پرداخت و در ادامه به مهمترین راهکارهایی که باعث آموزش بهتر برای دانش آموزان می شود اشاره می کنیم.
حقوق شهروندی
در ابتدا لازم است که تعریفی از حقوق،شهروند و حقوق شهروندی ارائه دهیم.حقوق عبارت است از مجموعه ای از قواعد و دستورهای رفتاری الزام آوری که هدف اساسی آن حکومت نظم و عدل در روابط اجتماعی است.یعنی قواعد عمومی و مجرد رفتاری که شیوه خاصی را در رفتار عضو جماعت بوجود آورند،نظم را برقرار و همکاری اجتماعی را به منظور ایجاد امنیت عمومی و ارضاء نیازهای دسته جمعی تأمین نمایند،خیر عام و سود همگانی را تضمین کنند،در مقوله حقوقی قرار می گیرند.
لذا حقوق تنظیم بخش روابط اجتماعی،تعیین کننده رفتارهای منطبق با اهداف جامعه و حد و مرز گذار بین سود فردی و اجتماعی است - قاضی شریعت پناهی ، . - 1390بطور کلی حقوق دارای معانی گوناگونی می باشد.می توان آن را مجموعه ای از قواعدی دانست که بر اشخاص،از این جهت که در اجتماع هستند،حکومت می کند؛ برای تنظیم روابط مردم و حفظ نظم در اجتماع، برای هرکس امتیازهایی در برابر دیگران می شناسد و توان خاصی به او می بخشد؛گاه به معنی دستمزد کارکنان اطلاق می شود و گاه نیز مقصود از واژه ی حقوق،علم حقوق است که به تحلیل قواعد حقوقی و سیر تحول و زندگی آن می پردازد - کاتوزیان ،. - 1389
شهروند فردی است در رابطه با یک دولت،که از سویی برخوردار از حقوق سیاسی و مدنی است و از سوی دیگر،در برابر دولت تکلیف هایی به عهده دارد.این رابطه را شهروندی گویند - آشوری،1387 - .در واقع شهروند به افرادی اطلاق می شود که تابعیت کشوری را دارا می باشد و به تبع این وابستگی از حقوق و مزایایی برخوردار می شوند که در قانون اساسی و سایر قوانین عادی در آن کشور به تصویب رسیده است.می توان گفت که شهروندی یکی از فرآیندهای جامعه مدرن بوده و به عنوان منزلتی اجتماعی در نگرش به جامعه مدنی تلقی می شود که به موجب آن امکان برخورداری از حقوق و قدرت را فراهم می کند - محسنی،. - 1389 ویژگی کلیدی معرف شهروندی که آن را از تابعیت صرف متمایز می کند، مشارکت است.
در واقع، شهروندی، موقعیتی فعالانه است که به کمک حقوق،وظایف و تعهدات قادر است با مشارکت همه ی شهروندان در مسائل کشور، انگیزه سیاسی انسان را ارضاء نماید - جاوید و ابراهیمی،. - 1392 چگونگی رابطه ی شهروندی را قانون اساسی و قانون مدنی کشور معین می کند.در عین حال،منزلتی است که برای فرد در ارتباط با یک دولت که از نظر حقوق بین الملل نیز محترم شمرده می شود.مفهوم شهروندی همراه با مفهوم فردیت و حقوق فرد در اروپا پدید آمده است،و اساسأ کسی »شهروند« می شود که تنها فرمانگزار دولت نباشد،بلکه از »حقوق فطری« و »طبیعی« نیز برخوردار باشد و دولت این حقوق را رعایت و از آنها حمایت کند - آشوری، . - 1387
اصطلاح حقوق شهروندی اولین بار در اعلامیه حقوق بشر و شهروندی سال 1789 میلادی فرانسه مطرح شد که پس از تصویب در صدر قانون اساسی سپتامبر 1791 میلادی قرار گرفت.اعلامیه جهانی حقوق بشر که در سال 1948 میلادی در مجمع عمومی ملل متحد به امضاء کشورها رسید در بسیاری از موارد خود از محتوای اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه الهام گرفته است - آفنداک،. - 1385 حقوق شهروندی آمیخته ای از وظایف و مسؤولیت های شهروندان در قبال یکدیگر،شهر و دولت یا قوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه تأمین آن حقوق بر عهده مدیران شهری دولت و یا بطور کلی قوای حاکم می باشد.
به مجموعه این حقوق و مسؤولیت ها حقوق شهروندی اطلاق می شود - حسینی فر،. - 1388 در حقیقت در پرتو نگاه جدید به مفهوم حاکمیت، »رعایا« به مقام»شهروندی« ارتقاء پیدا کرده اند و در کنار تعهدات و وظایف از حقوق اجتماعی قابل حمایت بهره مند می شوند از این رو قرن هجدهم نقش غیرقابل انکاری در عبور جامعه اقتدارگرا به جامعه قانونگرا ایفا می کند - غفاری انور،. - 1390 هر کشوری براساس مقتضیات و شرایط متفاوت سیاسی،اقتصادی،فرهنگی و اجتماعی برای شهروندان خویش حقوق و تکالیف شهروندی را مشخص می کند.
آن دسته از تکالیفی که به صورت مشترک در اکثریت کشورها تدوین شده است مواردی از این قبیل می باشد:احترام و رعایت قانون و رعایت حقوق دیگران؛حفظ امنیت و عدم اخلال در نظم عمومی جامعه؛عدم اضرار به منافع فردی یا عمومی؛نظارت ملی؛مشارکت در تعیین سرنوشت سیاسی؛انجام خدمت وظیفه برای مردان؛پرداخت مالیات و سایر عوارض قانونی؛محافظت از محیط زیست و میراث فرهنگی - پورهاشمی ، . - 1389
آموزش حقوق شهروندی در مدارس
حقوق شهروندی را می توان یکی از زیر شاخه های حقوق بشر دانست اما یک تفاوت اساسی با هم دارند. در حقوق بشر ما با حق ها و امتیازاتی سروکار داریم که افراد می توانند از دولت ها دریافت کنند درحالی که در حقوق شهروندی علاوه بر دریافت این امتیازات و حقوق باید یکسری مسؤولیتهایی نیز بر عهده بگیرند و به مشارکت در تمام امور جامعه بپردازند - فالکس، - 1381همانطور که در مطالب فوق اشاره شد هر کشوری در قانون اساسی و قوانین مدنی خویش تکلیف هایی را برای شهروندان خود مشخص و تدوین می کند.
در جمهوری اسلامی ایران نیز موارد متعددی از تکالیف شهروندی در قانون اساسی و قانون مدنی مشخص گردیده است که از جمله مهمترین آنها می توان به پذیرش حکومت اسلامی؛احترام به قوانین و مقررات؛حفظ آزادی،استقلال،وحدت و تمامیت ارضی؛منع تجاوز به منافع عمومی و اضرار به حقوق دیگران؛حفظ محیط زیست؛پرداخت مالیات ها و عوارض و سایر تکالیف مالی؛انجام خدمت وظیفه برای مردان؛شرکت در تعیین سرنوشت و مشارکت در امور سیاسی و عمومی کشور بویژه شرکت در انتخابات؛امر به معروف و نهی از منکر؛استفاده از زبان فارسی در مکاتبات رسمی و آموزش زبان عربی؛منع تصدی بیش از یک شغل دولتی و مواردی از این قبیل اشاره کرد - جاوید و ابراهیمی، - 1392این قوانین برای آنکه در جامعه توسط افراد پذیرفته و اجرایی شود، نیازمند آن است که جامعه و افراد موجود در آن با این دسته از قوانین -که حقوق شهروندی در داخلش گنجانده شده است - آشنا شوند و به عبارت بهتر آموزش ببینند.
