بخشی از مقاله
چکیده
در مورد رفتار سیاسی در سازمان دیدگاه های متفاوتی وجود دارد .بعضی به بعد مثبت و مشروع آن توجه دارند و بعضی به بعد منفی وغیر مشروع آن. از دیدگاه مثبت و تئوری های مدیریت ، رفتار سیاسی یک فرآیند طبیعی در سازمان است که از طریق آن می توان تعارض ها و اختلاف های بین گروه هاو ذی نفع را بررسی و حل و فصل نمودو بر منابع و رضایت گروه های مختلف تاکید کرد. در این مقاله آورده شده است که رفتارهای سیاسی میتواند مانند شمشیری دوپهلو عمل کند، از یک طرف، اهداف سازمان را تحقق می بخشند و از طرف دیگر مانع نیل به اهداف سازمان می باشند. در رفتار سیاسی افراد میکوشند با بروز رفتارهای مثبت و منفی یا به هدف سازمان جامه عمل بپوشند یا به مخالفت با آن بپردازند .اطلاعات مورد نیاز برای پاسخگویی به پرسش ها از طریق اسناد و مدارک کتابخانه ای و گزارش های تحقیقی و جستجو در شبکه جهانی اینترنت مرتبط با سایت های اینترنتی گرد آوری شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن داشت که رفتارهای سیاسی در سازمان ها وجود دارد و سازمانها باید از این رفتارها در جهت افزایش بهره وری سازمان استفاده و آن را مدیریت کنند.
کلمات کلیدی: قدرت، سیاست، مدیریت، سازمان
.1مقدمه
سازمان ها جامعه امروزی را تشکیل می دهند. بخش عمده زندگی ما در سازمان ها و یا در ارتباط با سازمان ها سپری می شود؛ در یکی کار میکنیم وهم زمان از تولیدات و خدمات سازمان های دیگر استفاده می نماییم.هر سازمان با انجام دادن وظایف مختلف ،هدف های متفاوتی را برای جامعه و مردم آن متحقق می سازد.اهمیت سازمان ها به حدی است که حتی گردش امور زندگی تا حد زیادی وابسته به عملکرد و پیشرفت آن ها است .چالز پرو از دانشمندان مدیریت در این مورد بیان می دارد که سازمان ها پدیده کلیدی جوامع امروزی هستند، زیرا تاثیر مستقیم بر روی نهاد های اجتماعی ،سیاست ها،اقتصاد و حتی قوانین و خانواده ها دارند - دفت ، - 8 :1992
شناخت رفتارهای سیاسی در سازمان، حاصل کمک علوم سیاسی به رفتار سازمانی است. در دنیای امروز، نمی توان سازمانها را جدای از رفتار سیاسی درون آنها مورد مطالعه قرار داد. تصور اینکه افراد سازمان تنها برای اهداف و مقاصد سازمان گام برمیدارند، بسیار خوشبینانه میباشد. - سلاجقه و ناظری ، . - 103 : 1389 البته رفتارهای سیاسی بخشی از شرح وظایف رسمی پرسنل در سازمان محسوب نمیشود - ،رابینز، 687 :1374 - اما به دلیل تاثیر آن بر کسب منافع و دفع خطر از اهمیت ویژهای برخوردار است. توزیع رفتارهای سیاسی در سطوح مختلف سازمان یکسان نیست .همچنان که احتمال رخ دادن آن در تمام مواقع نیز برابر نمی باشد. کسانی که به این سیاست ها مبادرت می ورزند آگاهانه به انواع بازیهای سیاسی روی میآورند که نقشی در نیل به اهداف سازمانی ندارد. هر چند که امکان حذف چنین رفتارهایی در سازمان وجود ندارد، - شیخ زاده، - 11 :1385
اما آگاهی از نحوه بروز آنها می تواند مدیران را در کاهش اثرات مخربش یاری دهد. مطالبی که در باب رفتار سیاسی آمده، شاید این ذهنیت را ایجاد کند که رفتار سیاسی در تضاد با منافع سازمان است و به عنوان تهدید و خطری در جهت فروپاشی سیستم سازمان تصور شود، در حالی که مراد و مقصود از رفتارهای سیاسی اینگونه که تصور میشود، نیست - دفت، . - 793 : 1374پس می توان گفت که رفتارهای سیاسی از یک طرف، اهداف سازمان را تحقق می بخشند و از طرف دیگر مانع نیل به اهداف سازمان می باشند. در رفتار سیاسی افراد میکوشند با بروز رفتارهای مثبت و منفی یا به هدف سازمان جامه عمل بپوشند یا به مخالفت با آن بپردازند - دفت، . - 793 : 1374
.2پیشینه تحقیق:
از جمله تحقیقاتی که در زمینه قدرت و رفتارهای سیاسی سازمانی صورت گرفته میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
دکتر فریبرز رحیمنیا و ژاله حسنزاده - 1388 - در تحقیقی تحت عنوان بررسی نقش تعدیلکنندگی عدالت سازمانی بر رابطه بین ادراک از فضای سیاسی سازمان و ارتباطگریزی افراد، - جامعه آماری در این پژوهش شامل 107 شعبه یکی از بانکهای دولتی استان خراسان رضوی میباشد که در بردارنده 1700 نفر پرسنل میباشد - به این نتیجه رسیدند که درک افراد از فضای سیاسی سازمان بر روی میزان ارتباط گریزی آنها تاثیر دارد. حسین درگاهی - 1391 - در تحقیقی با عنوان قدرت و رفتار سیاسی در سازمان :اخلاقی یا غیراخلاقی، به این نتیجه رسیدند که رفتارهای سیاسی را در سازمان نمیتوان از بین برد، زیرا آنها پدیدهای اجتناب ناپذیر هستند. بنابراین، مدیران اثربخش باید ماهیت سیاسی سازمان را بپذیرند، استراتژی های سیاسی را تنظیم کنند و از این راه به سازمان خود مزایای زیادی را برسانند.
علی اصغر فانی و همکاران - 1393 - در تحقیقی با عنوان کنکاشی پیرامون عوامل مؤثر بر شکل گیری رفتار سیاسی در سازمان، با هدف بررسی عوامل بروز رفتار سیاسی در سازمان که با روش پیمایشی انجام شده است نشان میدهد متغیرهای شناسایی شده در سه حوزه عوامل شخصی، سازمانی و شغلی همگی جز کانون کنترل و خودنظارتی در بروز رفتار سیاسی کارکنان مؤثرند. در تحقیقی دیگر علی اصغر فانی و همکاران - - 1393 با عنوان تبیین نقش میانجی ادراک سیاست سازمانی مطالعه موردی شرکت های تابعه بخش آب کشور، به این نتیجه رسیدند که بین رفتار سیاسی کارکنان و عوامل فردی، شغلی و سازمانی عوامل شغلی و سازمانی از طریق برداشت از سیاست بر رفتار سیاسی اثر دارد. از میان متغیرهای عوامل شخصی تنها تأثیر ماکیاول گرایی از طریق برداشت از سیاست بر رفتار سیاسی تأیید شد و فرضیات مربوط به تأثیر کانون کنترل و خودپایشی بر رفتار سیاسی مورد تأیید واقع نشد.
مبانی نظری
.3تعریف قدرت
تعریفهای متعددی از قدرت موجود است که به برخی از آنها اشاره میکنیم: قدرت عبارت است از توان بالقوه ای که الف دارد تا بر رفتار ب اثر گذارد به گونه ای که ب را وا میدارد تا کاری را انجام دهد - پی رابینز، 664 : 1374 ؛ مورهد و گریفین، - 381 : 1382 ، توانایی یک نفر یا دایرهای از سازمان در اعمال نفوذ بر دیگران برای دستیابی به نتیجههای مورد نظر آن. این توانایی بالقوه برای اعمال نفوذ بر دیگران در درون سازمان است؛ ولی با هدف رسیدن به نتایجی که مورد نظر صاحبان قدرت است - دفت، - 759 : 1374، توانایی در اعمال نفوذ؛ یعنی توانایی در تغییر دادن رفتار یا نگرش دیگران - استونر و فریمن، - 730 : 1375، قدرت عبارت است از انجام کارهایی خاص یا توانایی پدید آوردن تغییر مطلوب - پارکینسون، - 1370:47، توانایی تاثیر گذاری بر رفتار دیگران - هرسی و بلانچارد، :1365 - 91، قدرت به ظرفیتی اشاره دارد که »الف« برای اعمال نفوذ بر رفتار » ب« دارد به گونهای که »ب« مطابق باخواستههای »الف« عمل کند - رابینز و جاج، . - 342 : 1389
توان و تمایل نفوذ در دیگری - مورهد و گریفین، - 381 : 1382، ظرفیت تحقق - اثر گذاری - بر هدفهای سازمان، نیرویی که اگر بکار گرفته شود بتواند احتمال انجام رفتار خاصی را بالا ببرد و اگر بکار گرفته نشود رفتار به شکل دیگری انجام می شود، امکان تحمیل خواسته یک نفر بر رفتار دیگران، توانایی بالقوه شخص در اثرگذاری بر طرز تلقی و یا رفتار فرد یا افراد مورد نظر در جهتی که مورد نظر وی می باشد - مورهد و گریفین، - 381 : 1382، توانایی برای نفوذ در دیگران و نفوذ فرآیند اثر گذاری بر تفکرات، رفتارها و احساسات شخص دیگر است - مقیمی، . - 405 : 1391گراهام استلی قدرت را چنین تعریف میکند: »انجام دادن چیزهایی که اگر چنین قدرتی وجود نداشت، آن کارها انجام نمیشد«، سالامیک گرالد نیز میگوید: »قدرت عبارت است از توانایی تامین هدف یا نتیجههایی که مورد نظر صاحبان قدرت است« - دفت،:1374 . - 756
.4 تعریف سیاست
درست همانند قدرت، سیاست نیز نامشهود است و نمیتوان آن را سنجید. پژوهشها نشان میدهد که بیشتر مدیران نسبت به سیاست، نظر و دیدگاه منفی دارند. مدیران بر این باورند کهتقریباً در تمام سازمانها رفتارهای سیاسی یک امر معمول و متداول است. مدیران سازمانها فکر میکنند که بیشتر مقامات بالا و ارشد سازمانها دارای رفتارهای سیاسیاند نه مدیران رده پایین سازمان - دفت، :1374 . - 789 بدین منظور جهت آشنایی و درک بیشتر از مفهوم سیاست تعاریف ذیل ارائه میگردد:
سلاجقه و ناظری سیاست را تلاشی برای بدست آوردن قدرت و حفظ و اعمال قدرت میدانند - سلاجقه و ناظری، . - 1389:103 اعمال قدرت و نفوذ باعث شده تا از واژه سیاست دو تعریف ارائه شود :رفتار به نفع خود - سیاسی کاری - فرآیند طبیعی تصمیمگیری - سیاست کاری یاخط مشی گذاری - .
دیدگاه اول: در این تعریف بر آن نوع سیاست تاکید میشود که منافع شخص تامین میشود و این چیزی نیست که موردنظر و تایید سازمان باشد .چون از این دیدگاه سیاست یعنی فریب و نیرنگ و مقصد یا هدف کسی که چنین رفتاری را در پیش می گیرد تامین خواسته های شخصی خودش است.
دیدگاه دوم: در این تعریف سیاست یک فرآیند طبیعی تصمیم گیری در سازمان است که بدان وسیله تعارض، تضاد و اختلاف بین گروههای ذی نفوذ در سازمان را حل می کنند. - دفت،. - 793 :1377
.5 رابطه قدرت و سیاست
اگر کارکنان سازمان گرد هم آیند و گروه تشکیل دهند، صاحب قدرت میشوند .کارکنان سازمانها، همواره در پی منابع کسب قدرت هستند تا بتوانند از مجرای آن اعمال نفوذ کنند، به مزایا و پاداش برسند و به مقامات بالاتر ارتقاء یابند - cullbort & Mc Donough , 1980 - زمانی که اعضای سازمان به قدرت خود جامهی عمل بپوشانند، گفته میشود سیاستمدار شده اند و آنهایی که از مهارتهای سیاسی خوبی برخوردارند، میتوانند از پایگاههای قدرت به شیوهای مؤثر استفادهکنند - . - Mintzberg, 1983
.6 رفتار سیاسی
رفتار سیاسی فرد یا گروه عبارت است از کوشش های آنها برای نفوذ بر رفتار دیگران و جریان وقایع سازمان و به منظور حفاظت از منافع، بر آوردن نیازها و پیش بردن اهداف خود، بر این اساس، معمولا همه انواع رفتارها را میتوان امری سیاسی تلقی کرد Save azhttp: // www.findarticles . com /p/ articles/mi mOOGT/is 13/ai n8690373/کویین معتقد است که رفتار سیاسی شامل فعالیت هایی است که عمدتا برای افزایش قدرت قانونی یا مدرک مرجعیت افراد و گروه ها به کار گرفته میشود - . - Dubrin, 2001استیفن رابینز معتقد است که رفتار سیاسی آن فعالیت هایی است که به عنوان بخشی از نقش رسمی فرد در سازمان ضرورت ندارد، اما در تعریف دیگر، رفتار سیاسی توزیع مزایا یا زیان هایی را در داخل سازمان تحت تاثیر قرار می دهد یا تلاش میکند تحت تاثیرقرار دهد - سلاجقه و ناظری، - 103: 1389،
از نظر مایزو آلن نیز رفتارهای سیاسی نفوذ در دیگران از طریق راههای غیر قانونی برای حصول نتایجی که مجاز و قانونی نیست میباشد و فیفر؛ رفتار های سیاسی را نفوذ ارادی و عمدی بوسیله افراد یا گروه ها، در موقعیت تضاد برای افزایش یا محافظت از منافع خود بیان مینماید - مقیمی، . - 410 :1391 رفتارهای سیاسیذاتاً در پی کسب منافع شخصی انجام میشوند . - Ferris & Kacmar, 1993 - همچنین میتوان گفت که رفتار سیاسی مجموعهای از فعالیت هاست که به وسیلهی کارکنان سازمان برای بهدست آوردن، افزایش و به کارگیری قدرت به کار گرفته میشود تا از آن طریق در شرایط بیثباتی و عدم اطمینان و ناهماهنگی به اهداف خود
