بخشی از مقاله
چکیده:
رفتار شهروندی سازمانی که یک موضوع جدید در رفتار سازمانی می باشد در واقع بروزرفتار داوطلبانه و فرانقشی می باشد که در عین حال که از سوی سازمان طراحی نشده است اما بروز ان باعث ارتقاء اثربخشی و کارایی می گردد از جمله رفتارهای شهروندی می توان به اطاعت سازمانی ، وفاداری و مشارکت سازمانی اشاره کرد که مولفه های ان عبارت اند از آداب اجتماعی، نوع دوستی ، وجدان کاری، جوانمردی و نزاکت . از جمله راههای تقویت رفتار شهروندی سازمانی و ارتقاء ان در سازمان را می توان از طریق مباحث گزینش و استخدام ، اموزش و توسعه ، ارزیابی عملکرد و جبران خدمت و نهاینا نقشهای غیر رسمی دنبال کرد . رفتار شهروندی سازمانی در اموزهای دینی و اسلامی نیز مطرح شده است که در ادبیات مدیریت اسلامی مصداق انرا می توان در موضوعاتی همچون احسان و بخشش ، جوانمردی ، مهرورزی، برادری ، رفتارهای کمک کننده و یاری رسان مشاهده نمود.
واژهای کلیدی :رفتار شهروندی سازمانی3 ، رفتا ر فرانقشی4، آداب اجتماعی 5، نوع دوستی 6، جوانمردی7، نزاکت8 ، وجدان کاری9
مقدمه :
نیروی انسانی که امروزه از ان به عنوان سرمایه انسانی1 یاد میکنند یکی از مهمترین سرمایه های هر سازمانی است که کیفیت ان می تواند در رشد وتعالی سازمان نقش بسزایی داشته باشد و با توجه به پیچیدگیهای ان مباحث مختلف در ابعاد رفتاری در حال ظهور می باشد که یکی از انها در سالهای اخیر موضوع رفتار شهروندی سازمانی می باشد که به طور کلی رفتار شهروندی یک نوع رفتار ارزشمند و مفید است که افراد ان را به صورت دلخواه و داو طلبانه از خود بروز می دهند به این ترتیب مطالعه و بررسی اینگونه رفتار افراد در سازمان که به رفتار شهروندی سازمانی شهرت یافته است بسیار مهم و ضروری به نظر می رسد و این مقاله قصد دارد به همین امر بپردازد.
رفتارشهروندی سازمانی چیست ؟
هر چند اولین بارواژه رفتار شهروندی سازمانی بوسیله ارگان و همکارانش در سال 1983 به کار گرفته شد ولی قبل از او افرادی هم همچون کتز2 و کان3 با تمایز قایل شدن بین عملکرد نقش و رفتارهای نو اورانه و خود جوش4 در دهه هفتاد و هشتاد میلادی و قبل از انها چستر برنارد با بیان مفهوم تمایل به همکاری5 در سال 1938 میلادی این موضوع را مورد توجه قرار دادند. اورگان رفتار شهروندی کارکنان را به عنوان اقدامات مثبت بخشی از کارکنان برای بهبود بهروری و همبستگی و انسجام در محیط کاری می داند که ورای الزامات سازمانی است ،اورگان همچنین معتقد است که رفتار شهروندی سازمانی رفتار فردی و داوطلبانه است اما با این وجود باعث ارتقای اثربخشی و کارایی عملکرد سازمان می شود. سه مولفه تعریف ارگان را میتوان به شرح زیر مطرح نمود : -1 داوطلبانه بودن و نه اجبار رفتار -2 دارای ماهیت پند وجهی می باشد
-3 رفتاری است که برای عملکرد سازمان و موفقیت عملیاتی سازمان خیلی مهم است -4 رفتاری است که به طور مستقیم پاداش به دنبال ندارد و یا از طریق ساختاردهی سازمان مورد قدردانی قرار نمیگیرد به عنوان مثال یک کارگر ممکن است نیازی به اضافه کاری و تا دیر وقت ماندن در محل کار نداشته باشد اما با وجود این برای بهبود امور جاری و تسهیل شدن جریان کاری سازمان بیشتر از ساعت کاری رسمی خود در سازمان می ماند با این تعاریف می توان گفت که رفتار شهروندی سازمانی به دنبال شناسایی ، اداره، و ارزیابی رفتارهای فرانقشی کارکنان است که در سازمان فعالیت می کنند و در اثر این رفتارهای انان، اثربخشی سازمان بهبود می یا بد انواع رفتار شهروندی گراهام - 1991 - معتقد است که رفتار شهروندی در سازمان سه نوع اند
- 1 اطاعت سازمانی
- 2 وفاداری سازمانی
- 3 مشارکت سازمانی
اطاعت سازمانی :
این واژه توصیف کننده رفتارهایی است که ضرورت و مطلوبیتشان شناسایی و در ساختار معقولی از نظم و مقررات پذیرفته شده اند شاخصهای اطاعت سازمانی رفتارهای نظیر احترام به قوانین سازمانی ، انجام وظایف به طور کامل ، انجام دادن مسئولیتها با توجه به منابع انسانی است .
وفاداری سازمان:
این وفاداری به سازمان از وفاداری به خود، سایر افراد، واحدها و بخشهای سازمانی متفاوت است و بیان کننده میزان فداکاری کارکنان در راه منابع سازمانی و حمایت و دفاع از سازمان است .
مشارکت سازمانی :
این واژه با درگیر بودن در اداره سازمان ظهور می کند که از جمله می توان حضور داوطلبانه در جلسات ، اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و اگاهی به مسائل جاری سازمان اشاره کرد . گراهام با انجام این دسته بندی از رفتار شهروندی معتقد است که این رفتارها مستقیما تحت تاثیر حقوقی قرار دارد که از طرف سازمان به فرد داده می شود دراین چهار چوب حقوق شهروندی سازمانی شامل ، عدالت استخدامی ، ارزیابی و رسیدگی به شکایت کارکنان است . بر این اساس وقتی کارکنان ببینند دارای حقوق شهروندی سازمانی هستند به احتمال بسیار زیاد از خود رفتار شهروندی از نوع اطاعت نشان می دهند . در بعد دیگر حقوقی یعنی تاثیر حقوق اجتماعی سازمان که در برگیرنده رفتارهای منصفانه با کارکنان نظیر افزایش حقوق و مزایا و موقعیتهای اجتماعی است بر رفتارها کارکنان نیز قضیه به همین صورت است . کارکنان وقتی می بینند که دارای حقوق اجتماعی سازمانی هستند به سازمان وفادار خواهند بود و رفتار شهروندی سازمانی از نوع وفاداری از خود بروز می دهند و سرانجام وقتی که کارکنان می بینند به حقوق سیاسی انها در سازمان احترام گذاشته می شود و به انها حق مشارکت و تصمیم گیری در حوزه های سیاست گذاری سازمان داده می شود باز هم رفتار شهروندی از نوع مشارکت از خود نشان می دهند .
ابعاد رفتار شهروندی سازمانی :
شاید بتوان گفت که معتبرترین تقسیم بندی ارائه شده درباره مولفه های رفتار شهروندی سازمانی توسط اورگان ارائه شده است که در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار می گیرد این ابعاد عبارتند از :
-1 اداب اجتماعی
-2 نوع دوستی
-3 وجدان کاری
-4 جوانمردی
-5 نزاکت
اداب جتماعی، وجدان کاری و نوع دوستی به عنوان مولفه های کمک کننده فعال و مثبت مطرح هستند
