بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین ذهنیت فلسفی با نگرش به روشهای تدریس فعال معلمان در سال 1395 صورت گرفت. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش گرداوری داده ها توصیفی-همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل 650 نفر از معلمان دوره دوم مقطع متوسطه منطقه پنج شهر تهران بود که از این میان با استفاده از جدول جسی و مورگان و روش نمونه گیری خوشه ای مرحلهای 242 نفر به عنوان حجم نمونه در نظر گرفته شد. روش جمعآوری دادهها بر اساس پرسشنامههای ذهنیت فلسفی سراوانی - 1386 - بر اساس مدل اسمیت و پرسشنامه محقق ساخته نگرش به روش های تدریس فعال صورت گرفت. روائی محتوایی پرسشنامه ها به تائید متخصصان رسید و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ محاسبه شد که مقدار آن برای ذهنیت فلسفی 0,79 و برای روش های تدریس فعال 0,77بدست آمد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss در دو بخش توصیفی و استنباطی - همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره - انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که میان ذهنیت فلسفی و ابعاد آن - جامعیت؛ تعمق و انعطاف پذیری - با نگرش به روشهای تدریس فعال معلمان دوره دوم مقطع متوسطه منطقه پنج شهر تهران رابطه وجود دارد.
کلمات کلیدی: ذهنیت فلسفی، جامعیت، تعمق، انعطاف پذیری، تدریس فعال
-1-1 مقدمه
گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات و سرعت تغییرات در علم و فناوری موجب شده تا نظام های آموزشی به منظور تطابق با دنیای در حال تغییر به تربیت نیروهایی همت گمارند که در درک دنیای پیچیده موجود توانمند و در مدیریت و رهبری آن خلاق و مبتکر باشند - ناظم و مزینی1، . - 2016 امروزه صرف دسترسی به اطلاعات و ارتباطات و نیز استفاده از روش های سنتی تدریس و یادگیری و تکیه بر پرکردن ذهن از اطلاعات جوابگوی نیازهای تربیتی نسل حاضر و آینده نخواهد بود. از این رو نظام های آموزشی باید به پرورش افرادی متفکر، خلاق و منعطف مبادرت ورزند - طاهرآبادی2، . - 2015 نیل به چنین مقصودی در گرو سازماندهی و هدایت دانش و مهارت های معلمان است، زیرا معلم دارای نزدیک ترین ارتباط با عنصر اصلی نظام آموزشی یعنی دانش آموز است. اوست که در باروری و به ثمر رساندن محصول و بازده نظام آموزشی یعنی تربیت دانش آموزانی فرهیخته بیشترین تاثر را دارا است - قشلاق و محمدی3، . - 2016 به این دلیل ما به داشتن معلمانی ژرف اندیش، دارای نگرشی جامع و منعطف نیازمند هستیم، به بیان دیگر معلمانی که از ذهنیت فلسفی والایی برخوردار باشند و مبنای تدریس خود را بر پایه پرورش قدرت اندیشه فراگیران قرار دهند - سخنور و ماهرو زاده،. - 1389
ذهنیت فلسفی نوعی حرکت ذهن است که باعث می شود فرد در برخورد با مسائل و پدیده های مختلف با جامعیت، تعمق و انعطاف پذیری مواجه شود - کیخانژاد،. - 1387 در ادامه ابعاد ذهنیت فلسفی تشریح شده است: انعطافپذیری: فرد برخوردار از این ویژگی خود را از جمود روانشناختی رها کرده و افکار و نظریات را جدا از منبع آنها ارزشیابی می کند و مسائل را از جهات و جوانب گوناگون می نگرد و در قضاوت های موقت و مشروط شکیبایی می ورزد - شریعتمداری. - 1390 تعمق: افراد برخوردار از این ویژگی درباره مسائلی که از نظر دیگران بدیهی است سوال کرده و درصدد هستند تا اصول، مبانی و بنیادها را کشف و تدوین کنند. همچنین به اموری توجه کنند که معانی ضمنی و رابطه ای دارند و نظرات خود را بر مبنای فرضیه استنتاجی و قیاسی استوار می کنند - اسمیت، . - 1382
جامعیت: مقصود از جامعیت آن است که فرد ذهنی کل نگر و جامع داشته باشد بتواند ارتباط اجزاء را با یکدیگر و نیز ارتباط اجزاء را با کل مجموعه و زمینه وسیع آن درک کند. همچنین مسائل آنی را به هدف های دراز مدت ربط دهد و در مواجهه با مسائل از قوه تعمیم استفاده کرده و در تفکرات عمیق نظری شکیبایی به خرج دهد - شریعتمداری، . - 1390 از طرفی امروزه یکی از مسائل اساسی آموزش و پرورش فرایندهای یاددهی، یادگیری است که دانش آموزان چگونه یاد می گیرند و چگونه باید یاد بگیرند که تغییر در رفتار و شخصیت آنان ایجاد می شود - کونوپکا، ادایم و موسل4، 2015؛ هولمس، تریسی، پینتر، استریچ و پارک5، . - 2015 در حال حاضر نظام آموزشی کشور با فقر تفکر در دانش آموزان مواجه هستند.
یکی از مسائل مهم آموزشی مساله روش تدریس است. از بین راهبردهای مختلف تدریس برخی از روش ها از شیوه های فعال در تدریس استفاده می کنند. امروزه با پیشرفت جوامع از یک سو و شناخت علمی و عملی رفتار انسان از سوی دیگر اصول و روش های تدریس نیز دگرگون شده است - سرسون و دان6، . - 2001روشهای فعال تدریس تدریسی است که در آن رخدادهای آموزشی به صورت تعاملهای علمی، عاطفی و اجتماعی اتفاق می افتد. در تدریس فعال و تعاملی علاوه بر توجه به کسب اطلاعات و مهارتها، به فرایند تفکر و اهداف اجتماعی آموزش تاکید فراوان شده است - عزیزی، . - 1393ب سیاری از صاحبنظران علت این مسئله را نتیجه حاکمیت روش های سنتی و استفاده نکردن از روش های تدریس فعال در مدارس می دانند - شعبانی، . - 1386
اما با توجه به توصیه های مکرر از سوی اندیشمندان مختلف در این زمینه علت عدم تمایل به سمت استفاده از روش های تدریس فعال را باید در شخصیت معلمان مدارس و ابعاد فکری آنها جستجو کرد؛ زیرا تا زمانی که معلمان در پی کسب تفکر فلسفی و پرورش آن در خود نباشند نمی توانند تغییری در اندیشه و نگرش خود نسبت به مسائل از جمله روش های تدریس ایجاد کنند - بوریساوا7 و همکاران، - 2016 بنابراین زمانی می توان نگرش مطلوب به روش های تدریس در معلمان ایجاد کرد که آنها با کسب ویژگی های تفکر فلسفی چنین آمادگی را در خود ایجاد کرده باشند - نیازآذری و خسروآبادی8، . - 2015 عنصری که به نظر می رسد در روش تدریس معلمان مدارس می تواند موثر باشد، ذهنیت فلسفی می باشد - ریس و والکر9، - 2016 با توجه به اینکه نظام آموزشی کشور نیازمند معلمانی ژرف اندیش، دارای نگرش جامع و منعطف است و از آنجایی که سازمان آموزش و پرورش نیاز به افرادی دارد که از طریق تلاش پیوسته برای آشکارسازی خصوصیاتی مانند جامعیت، تعمق و انعطاف پذیری در طرز تفکر خویش به تدریج متحول شوند و با کفایت و رضایت روز افرون بصورت فلسفی بیاندیشند - قشلاق و محمدی10، . - 2016 بنابراین برای هر گونه دگرگونی در عرصه تعلیم و تربیت تغییر در نحوه تفکر و نگرش فلسفی اساتید ضروری است - سخنور و همکاران، . - 1389
اگر در نظام آموزش و پرورش یک فلسفه جامع و روشن در نظر گرفته نشود کلیه فعالیت ها و نیروهای آن نظام به همراه منابع انسانی و مادی جامعه هدر می رود - ویلسون11، . - 2003 ذهنیت فلسفی به معلمان دانش و بینشی می دهد که نه تنها در برخورد با مسائل علمی توانمند باشند بلکه با بکارگیری اصول تعلیم و تربیت در رویارویی و برخورد با مسائل روزمره تربیتی بتوانند مشکلات را بطور صحیح حل نمایند - شریعتمداری، . - 1386 آنچه در ذهنیت فلسفی مهم به نظر می رسد قواعد و قالب فکری افرادی است که نسبت به سازمان و مسائل آن دارند و همین مساله بخش عظیمی از نگرش ها و چگونگی انجام فعالیت ها را در بر می گیرد. همانطور که یک عکاس یا کارگردان برای تهیه سوژه مورد نظر از طبیعت کادر مشخصی را در نظر می گیرد مدیر هم باید مرز سازمان و عناصر درون آن را مشخص نماید - بهرنگی، . - 1387
معلمان مدارس دوره دوم مقطع متوسطه شهر تهران نیز از چالش های مذکور مستثنی نیستندخصوصاً با توسعه کمی و کیفی شتابانی که در سالهای اخیر در حوزه روش های تدریس فعال در مدارس رخ داده است و همچنین اهمیت فراوانی که نگرش معلمان مدارس به روش های تدریس فعال پیدا کرده است. با توجه به اینکه در ایران پژوهش های چندانی در مورد رابطه بین ذهنیت فلسفی با نگرش به روش های تدریس فعال معلمان مدارس صورت نگرفته است، بنابراین این تحقیق درصدد است که وضعیت رابطه بین ذهنیت
