بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است. به همین سبب کیفیت آموزشی از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانش آموزان علاقه زیادی به تحصیل نشان نمی دهند. یکی از دلائل آن عدم آشنایی معلمان با روش های نوین تدریس است. پیشرفت روز افزون علوم و تحقیقات گوناگون در حیطه های مختلف حاکی از آن است که اطلاعات بشر روز به روز افزایش می یابد و مطالب جدیدی به دست می آید.امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است .روش تدریس فعال ونوین که در آن مشارکت دانش آموز و معلم را می طلبد و به جای انتقال مطالب به دانش آموز ، به افزایش توانایی یادگیرنده در فرآیند یادگیری عنایت دارد..
در روش تدریس فعال سعی بر این است که فراگیر خود در کسب مفهوم سهیم باشد و از طرق مختلف به فعالیتهای ذهی ، علمی، فردی و گروهی دادار گردد ، به عبارت دیگر ، محتوا روی درگیر شدن دانش آموزان در کسب تجارب یادیری تاکید داشته و آنان را فعال می سازد . لذا در این مقاله ضمن بیان مفهوم تدریس که از جنبه های مختلف به آن پرداخته شده است و هر یک مبتنی بر نظریات صاحب نطران حوزه یادگیری و آموزش می باشد ، تلاش بر این است که دیدگاههای مختلف به صورت مختصر بیان و عرضه شوند و خواندگان خود به انتخاب و بهره از بهترین روشها همت گمارند.
کلمات کلیدی: آموزش پرورش، دانش آموزان، کیفیت آموزشی، روش نوین تدریس
-1 مقدمه
به دلایل متعدد از جمله تاکید براصولی از کلیات نظام آموزش و پرورش کشور و اهداف دوره های تحصیلی ، نگرش های جهانی ، رشد روز افزون تحقیقات ، سرعت فن آوری و تکنولوژی ، ضرورت کار بست تدریس فعال را می طلبد . ادیان و رهبران مصلح اجتماعی نیز تاکید بر نوعی فعال سازی ذهن و جلوگیری از تقلید کورکورانه در اصول و روشهای زندگی دارند، لذا آموزش و تدریس های متکی بر روشهای فعال خود گامی است در اشاعه و ترویج علم و پرورش انسانهای آزاد و آگاه که می تواند در توسعه و فناوری مثمر ثمر باشد. روش در مقابل واژه ی لاتینی »متد « به کار می رود ، وواژه ی متد در فرهنگ فارسی » معین « و فرهنگ انگلیسی به فارسی »آریانپور « به :روش ، شیوه ،راه ،طریقه ، طرز ، اسلوب معنی شده است . به طور کلی »راه انجام دادن هر کاری « را روش گویند .روش تدریس نیز عبارت از راه منظم ،با قاعده و منطقی برای ارائه درس می باشد - صفوی ، . - 239:1370
-2 تقسیم بندی روش تدریس:
- 1 روشهای تاریخی - 2 روشهای نوین
اصطلاح تدریس، اگر چه در متون علوم تربیتی مفهومی آشنا به نظر می رسد، اکثر معلمان و مجریان برنامه های درسی با معنی و ماهیت درست آن آشنایی دارند . برداشتهای مختلف معلمان از مفهوم تدریس می تواند در نگرش آنان نسبت به دانش آموزان و نحوه ی کار کردن با آنها تأثیرمثبت یا منفی بر جای گذارد. برداشت چند گانه از مفهوم تدریس می تواند دلایل مختلفی داشته باشد ؛ از مهمترین آنها ضعف دانش پایه و اختلاف در ترجمه و برداشت نادرست معلمان از دیدگاههای مختلف تربیتی است. گاهی آشفتگی و اغتشاش در درک مفاهیم تربیتی به حدی است که بسیاری از کارشناسان ، معلمان و دانشجویان این رشته مفاهیمی چون پرورش ، آموزش ،تدریس و حرفه آموزی را یکی تصور می کنند وبه جای هم به کار می برند . این مفاهیم اگر چه ممکن است در برخی جهات وجوه مشترک و در هم تنیده داشته باشند ، اصولاً مفاهیم مستقلی هستند و معنای خاص خود را دارند - صفوی ، . - 239:1370
پرورش یا تربیت »جریانی است منظم و مستمر که هدف آن هدایت رشد جسمانی ، شناختی ، اخلاقی و اجتماعی یا به طور کلی رشد همه جانبه شخصیت دانش آموزان در جهت کسب و درک معارف بشری و هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به شکوفا شدن استعداد آنان است « - سیف ،. - 28 : 1379 بر اساس چنین تعریفی پرورش یک نظام است ، نظامی که کارکرد اساسی اش شکوفا کردن استعداد و تربیت شهروندانی است که هنجارهای مورد پذیرش جامعه راکسب کنند و متعهد به ارزشهای آن باشند . حتی بسیاری از صاحب نظران تربیتی کارکردی فراتر از کارکرد ذکر شده برای پرورش قائلند و معتقدند که القای ارزشها و سنتها و اخلاقیات پذیرفته شده جامعه به افراد یکی از قدیمی ترین دیدگاه پرورشی است ، به جای چنین کارکردی ،نظام تربیتی باید رشد مهارتهای شناختی از قبیل تفکر انتقادی ، تحلیل ارزشها و مهارتهای گروهی را در کانون کارکردهای خود قرار دهد تا زمینه ی مردم سالاری در جامعه فراهم شود - میلر ،. - 1983 گروهی دیگر نیز بر این باورند که نظام تربیتی باید عامل تغییر و تحول اجتماعی باشد.
تحلیل مفاهیم و کارکردهای ذکر شده نشان می دهد که به هیچ وجه نمی توان مفهوم »پرورش « را با مفاهیمی چون آموزش ،تدریس و یا حرفه آموزی یکی دانست .پرورش مفومی کلی است که می تواند سایر مفاهیم را در درون خود جای دهد - فریره ، . - 1972 مفهوم آموزش برخلاف پرورش یک نظام نیست ، بلکه آموزش فعالیتی است هدفدار واز پیش طراحی شده ،که هدفش فراهم کردن فرصتها و موقعیت هایی است امر یادگیری را در درون یک نظام پرورشی تسهیل کند و سرعت بخشد .بنابراین آموزش وسیله ای است برای پرورش ، نه خود پرورش .آموزش یک فعالیت مشخص و دقیق طراحی شده است ؛پس هدفهای آن دقیق تر و مشخص تر و زودرس تر از هدفهای پرورشی است .آموزش ممکن است با حضور معلم ویا بدون حضور معلم از طریق فیلم ،رادیو ،تلویزیون و سایر رسانه ها صورت گیرد - شعبانی ، . - 9:1382
مفهوم تدریس به آن قسمت از فعالیت های آموزشی که با حضور معلم در کلاس درس اتفاق می افتد اطلاق می شود . تدریس بخشی از آموزش است و همچون آموزش یک سلسله فعالیت های منظم ، هدفدار واز پیش تعیین شده را در بر می گیرد و هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری از سوی معلم است . به آن قسمت از فعالیت های آموزشی که به وسیله ی رسانه ها و بدون حضور و تعامل معلم با دانش آموزان صورت می گیرد به هیچ وجه تدریس گفته نمی شود. بنابر این آموزش معنایی عام تر از تدریس دارد . به عبارت دیگر می توان گفت هر تدریسی آموزش است ،ولی هر آموزشی ممکن است تدریس نباشد . چهار ویژگی خاص در تعریف تدریس وجود دارد که عبارتند از:
الف - وجود تعامل بین معلم و دانش آموزان
ب - فعالیت بر اساس اهداف معین واز پیش تعیین شده
ج - طراحی منظم با توجه به موقعیت و امکانات
د - ایجاد فرصت و تسهیل یادگیری - شعبانی ، . - 9:1382
1-2 پیش سازمان دهنده
منظور از پیش سازماندهنده مفهوم، مطلب یا موضوعی است که در تدریس یک درس مورد استفاده قرار میگیرد تا بوسیلهی آن، قسمتها و مطالب مختلفی که رشتهای از دانش را تشکیل میدهد، با نظمی خاص سازمان یابد و در ذهن شاگرد جای گیرد .اینگونه نظامآفرینی در ذهن، با یک مطلب کلی که آن را پیش سازماندهنده مینامیم شروع میشود؛ به عبارت دیگر، پیش سازماندهنده یک مطلب یا مفهوم کلی است که در مقدمه تدریس میآید تا مبحثی را که به شاگردان ارائه داده میشود با مباحث پیشین همان درس مربوط سازد و در عین حال، پایهای برای ارتباط مفاهیم بعدی با مفاهیم پیشین شود و شاگرد بتواند تمام مباحث درس را بصورت یک ساخت منظم و سازمانیافته در ذهن خود جای دهد. در الگوی پیش سازماندهنده، معمولاً مطالب از کلی به جزئی مورد بررسی قرار میگیرد هر یک از الگوهای تدریس دارای خصوصیاتی است که بر اساس تفکری خاص بوجود آمده است. این خصوصیات موجب تمایز2 یک الگو از الگوهای دیگر میشود.نظریات، الزاماً درست و اثبات شده نیستند و کاربردشان برای تمام موقعیتها قطعیت ندارد. اصولاً هیچ نظری را نمیتوان در آموزش بطور مطلق پذیرفت.
ارزشهای آموزشی نسبیاند و همیشه در رابطه با موقعیت ارزشیابی میشوند. اساس نظری الگوی پیش سازماندهنده نیز از چنین ویژگیهایی برخوردار است. اساس نظری الگوی پیش سازماندهنده، از ساختار رشتههای مختلف درسی شکل گرفته است vista news hub - ،. - 1393 روش تدریس پیش سازمان دهنده از زمانی مورد توجه قرار گرفت که ازوبل بعنوان روانشناس شناخت گرا بر اهمیت ان تاکید می ورزد. ازوبل این روش تدریس را در کنار روشهایی مانند سخنرانی و توضیحی قرار میدهد .به باور او با بهره گیری از پیش سازمان دهنده دانش اموزان منفعل نیستند چون به باور او پیش سازمان دهنده های ارائه شده از سوی معلمان سبب می شود ذهن یادگیرندگان به تکاپو وادار گردد. دیوید ازوبل در مقدمه کتاب "روانشناسی تربیتی:یک نگاه شناختی" نوشته است:"اگر از من بخواهند روان شناسی تربیتی در یک جمله خلاصه کنم خواهم گفت برای تدزیس موفق اموخته پیشین و یادگیری های جدید دانش اموزان را به یکدیگر پیوند دهید" - اقازاده،. - 268:1392
در ازمایشی تعدادی از محققان به تعدادی ازمودنی چهار فهرست جداگانه شامل28 کلمه که بطور تصادفی کنار هم قرار داده شده یا همگی سازمان داده شده بودند. این ازمایش در 2کوشش انجام گرفت. در کوشش 1و2 اشکار است ازمودنی هایی که اطلاعات را بصورت سازمان داده شده دریافت کردند در مقایسه با ازمودنی های دیگر سه برابر کلمات بیشتری را به یاد اوردند.در کوشش 3 گروه اول تمام کلمات را به یاد اوردند اما گروه دوم هنوز هم به سطح پیشین گروه اول نرسیده بودند - ترجمه خوئی نژاد و دیگران،. - 418:1374 مفاهیم موجود در هر درس، ساخت ویژهای را بوجود میآورند که در مجموعه به آنها دانش میگویند؛
مانند دانش فیزیک، دانش شیمی و دانش ریاضی ساخت هر رشته از دانش بر اساس سلسله مراتب شکل میگیرد. ترتیب و توالی مفاهیم در این سلسله مراتب به گونهای است که مفاهیم کلی پیش از مفاهیم جزئی شکل گرفتهاند؛ بنابراین، در هنگام تدریس، مفاهیم کلی باید قبل از مفاهیم جزئی ارائه شوندمفاهیم و مطالبی را که میخواهیم در یک رشته درسی به شاگرد یاد بدهیم، باید با ساخت شناختی او یعنی با سایر مفاهیم و مطالب آن رشته که از پیش در ذهن شاگرد بوجود آمده است - مربوط سازیم - شواب،. - 1973 در این الگو، معلم و کتاب و کلاس درس فقط منابع و شرایط آموزشی هستند. در این الگو معلم باید بتواند مطالب کلی را از جزئی تمیز دهد. باید سخنران خوبی باشد، به فراگیران فرصت دهد تا در فرآیند آموزشی شرکت جویند. معلم در هر موقعیت آموزشی، یکی از منابع متعدد اطلاعات است و سایر منابع از جمله ابزارهای آموزشی، به شاگردان امکان می دهند تا به مطالب درسی از زاویه های مختلف نگاه کنند - به نقل ازپایگاه . - migna.ir
معلم برای استفاده از یک الگوی تدریس باید مشخص کند که شاگردانش چه فعالیتهایی باید انجام دهند و توالی این فعالیتها و مراحل اجرائی آنها چگونه باید باشد تا معلم و شاگرد بتوانند سریعتر و راحتتر و موثرتر به هدفهای آموزشی برسند؛ مثلا باید مشخص شود که معلم باید محور همه فعالیتهای آموزشی باشد یا اینکه فراگیران باید نقشی فعال داشته باشند. در الگوهای آموزشی باید در چهارچوب هر یک از الگوها، به هنگام تدریس باید مراحل خاص و معینی را طی کرد. این مراحل مشخص کننده فعالیتهای آموزشی معلم و شاگرد در فرایند تدریس و در محدوده آن الگوی ویژه خواهد بود - برگرفته از سایت نوای معلم - .
2-2 انواع پیش سازمان دهنده
دو دسته گسترده پیش سازمان دهنده وجود دارد یکی از انها "پیش سازمان دهنده نمایشی" است که در مواقعی استفاده می شود که مطالب نا اشنا هستند و با قصد ارتباط دادن انها با مطالب قبلی بکار می رود. دیگری "پیش سازمان دهنده مقایسه ای" است که در مواردی بکار می رود که مطالب یاد گرفته شده جدید نیستند - کرزن،. - 1990 از دید نواک - 1980 - ،پیش سازمان دهنده شامل قیاس،استعاره ،مدل ویا نقشه مفهومی است. انها با ارائه تصویری کلی از حقایق و مفاهیم و روابط خود را درون قاب سازمان یافنه است.انها در شکل های مختلف شامل زنجیره توالی ،نقشه داستان ،جدول و نمودار و ایده های اصلی است - اندرس ،باس وفیلیپ ،. - 1984
