بخشی از مقاله
چکیده:
برنامه درسی عبارتند از ، یک سلسله وقایع آموزشی طراحی شده که به قصد نتایج آموزشی برای یک یا چند دانش آموز پیش بینی شده است .برنامه آموزشی به فرآیند تشخیص وضعیت موجود و مطلوب ، تعیین اهداف نظام آموزشی ، سیاستگذاری ، تعیین شاخصها و رویه ها ، تخصیص منابع و امکانات ، نیروها ، بودجه و روش تحقق آن اهداف ، برنامه ریزی آموزشی نامیده می شود .
مقدمه
از برنامه ریزی آموزشی تعاریف گوناگونی شده است ، که از برداشتهای متفاوت صاحبنظران نسبت به مقوله برنامه ریزی آموزشی ناشی می شود. برخی برنامه ریزی آموزشی را آینده نگری ونقشه کشیدن برای آینده آموزش وپرورش می دانند. عده ای آن را پیش بینی نیازهاوتخمین منابع برای تحقق اهداف از پیش تعیین شده تلقی می کنند. به تعبیر گروهی دیگر برنامه ریزی آموزشی ، یعنی تصمیم گیری درباره آینده آموزش وپرورش.در اصطلاحنامه مرکز منابع اطلاعات آموزشی، آمده است ،برنامه ریزی آموزشی، یعنی فرایند تعیین اهداف، روشها، فعالیتها، منابع وبرنامه های موسسات آموزشی.
تعریف برنامه ریزی درسی و برنامه ریزی آموزشی
برنامه درسی محصول برنامه ریزی درسی است. برنامه ریزی درسی curriculum planning یا curriculum development شامل سازماندهی یک سلسله فعالیتهای یاد دهی و یادگیری به منظور ایحاد تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده ها و ارزشیابی میزان تحققق این تغییرات است. بنابراین فرایند برنامه ریزی درسی شامل سازماندهی فعالیت ها و ارزشیابی می باشد و هدف آن ایجاد تغییرت مطلوب و محور آن یادگیرنده است.
اما از نظر فیلیپ کومز، کارشناس برجسته یونسکو، برنامه ریزی آموزشی - - کاربرد تجزیه و تحلیل منطقی در آموزش و پرورش به منظور افزایش کارآیی - - است.یعنی کار برنامه ریز آموزشی، تحلیل نظام دار و منطقی مسائل و مشکلات آنی و آتی آموزش و پرورش و تلاش به منظور حل اینمشکلات است. این اقدام نهایتاً بهره وری و کارآیی نظام آموزشی را افزایش خواهد داد و محور آن نظام آموزشی تلقی می شود. برنامه ریزی آموزشی را می توان - - سازماندهی یا اصلاح فعالیت ها، تجهیز منابع و امکانات آموزشی برای تحقق بهتر اهداف آموزشی - - تعریف نمود.
اهمیت برنامه ریزی تحصیلی
امور درسی یکی از مهمترین فعالیتهاست که اهمیت زیادی در سایر جنبههای زندگی دارد. بر این اساس انجام این فعالیت مهم به نحو احسن بطوری که نتایج خوب و عالی در بر داشته باشد اهمیت زیادی پیدا میکند. هیچ کاری بدون برنامه ریزی فعالیتی کامل نخواهد بود.
تاریخچه برنامه ریزی آموزشی
پیشینه برنامه ریزی آموزشی برنامه ریزی آموزشی به مفهوم عام وکلی آن پیشینه ای دیرینه دارد وشاید بتوان گفت تاریخ تعلیم وتربیت آغاز شده است. پس از ظهور دین حضرت عیسی مسیح - ع - وگسترش مسیحیت، در سراسر اروپا ،کشیشان وروحانیون مسیحی به سهم خود متولی امور تعلیم وتربیت وعهده دار امور برنامه ریزی آموزش وپرورش شدند. علاوه بر مسیحیان ، مسلمانان نیز از همان آغاز ظهور اسلام ، نسبت به گسترش تعلیم وتربیت وسازماندهی امور آموزشی، اهتمام خاص ورزیدند.
زیرا ضرورت آموختن قرآن وفهم دستورات دینی ونیز لزوم ثبت وضبط اخبار واحادیث ومعرفی اسلام ، ایجاب می کرد که مردم سواد بیاموزند ودر بالا بردن فهم دینی خود از خواندن ونوشتن مدد بگیرند. هنوز از آغاز دین مبین اسلام زمان زیادی نگذشته بود که شمار زیادی از مسلمانان سواد آموختند وبه تعلیم وتعلیم قرآن وتبلیغ دین همت گماشتند. بنابراین رمز گسترش سواد در میان مسلمانان آن هم در زمانی کوتاه حاکی از به کار بستن تدابیر خاص ووجود اندیشه های برنامه ریزی آموزشی است. با شکوفایی صنعت وگسترش فن آوری جدید در مغرب زمین، به ویژه در سده های اخیر ووقوع تحولات اقتصادی ، سیاسی وفرهنگی ونیزافزایش نقش تعلیم وتربیت در زندگی انسانها، برای اداره امور آموزشی از روشها وفنون پیچیده تری مدد گرفته شد وبه تدریج زمینه های شکل گیری برنامه ریزی آموزشی به عنوان یک دانش جدید در مغرب زمین فراهم گردید.
برنامه ریزی آموزشی در کشورهای اروپای غربی
پس از جنگ جهانی دوم، هنگامی که دوره ی جدیدی در تاریخ علوم، فن آوری واقتصاد آغاز گردید، در تاریخ برنامه ریزی آموزشی کشورهای اروپایی نیز نقطه عطفی بوجود آمد. زیرا گسترش علوم وفن آوری وتحولات اجتماعی، شیوه های دقیق وپیچیده تری را در زمینه برنامه ریزی آموزشی ایجاب می کرد،به همین دلیل دول اروپایی به فکر افتادند که نظامهای آموزشی خود را بازسازی کنند. زیرا آموزش وپرورش در این کشورها نه تنها با مسائلی چون تقاضای روزافزون برای آموزش ، کمبود فضای آموزشی وکمبود معلم مواجه بود،بلکه مساله هماهنگ کردن نظام آموزشی با خط مشی های توسعه وبا ماهیت مشاغل در حال تحول،برای آنها اهمیت فراوانی داشت. ازاین رو استفاده از روشهای برنامه ریزی آموزشی به شیوه جدید،در خلال دهه 1940 میلادی در کشورهای اروپای غربی نیز روبه گسترش نهاد.
برنامه ریزی آموزشی در کشورهای در حال توسعه
دهه1950 میلادی مقارن با بروز تحولاتی در زمینه مسائل سیاسی ،اقتصادی واجتماعی بود که این تحولات تاثیر شگرفی بر آموزش وپرورش این جوامع گذاشت. به این معنی حدوث این دگرگونیها موجب گردید که مسئولان آموزشی این کشورها، آموزش وپرورش رابه منظور جوابگویی به انتظارات ناشی از تحولات جدید، مورد تجدید نظر وبررسی قرار دهند وپذیرای نوآوریها وتغییرات جدیدی شوند. ازجمله نوآوریهایی که در عرصه آموزش وپرورش این کشورها پذیرفته شد،استفاده از روشها وفنون برنامه ریزی آموزشی در اکثر این کشورها بود که خود منبعث از تحولات سیاسی ، اجتماعی واقتصادی گوناگونی از جمله:تحولات سیاسی ،اقتصادی ،اجتماعی بود.
تاریخچه برنامه ریزی آموزشی در ایران
همزمان با آغاز روابط سیاسی ایران با غرب در عصر فرمانروایی پادشاهان قاجار،روابط فرهنگی نیز میان ایران واروپا برقرار شد. در نتیجه بسیاری از الگوها ی آموزشی وفرهنگی غرب به نظام آموزشی ایران راه یافت. مسئولان مملکتی وفرهنگی به تدریج اقداماتی در جهت پذیرش الگوهای فرهنگی وآموزشی غرب به عمل آورند که این اقدامات بعدها زمینه ساز پذیرش روشها ی برنامه ریزی به شیوه کنونی گردید ودر نهایت در تکوین نظام برنامه ریزی آموزشی درایران نقش مهمی ایفا نمود.
مفهوم برنامه ی درسی
برنامه ریزان آموزشی طی سه دهه ی گذشته توجه خاصی به این پرسش داشته اند که چه چیز باید در مدارس تدریس شود. برای دانش آموزان و دانشجویان چه نوع مواد و وسایل آموزشی و توسط چه کسانی باید آماده شود؟ فراگیرنده در طول برنامه ی درسی، چه نوع فعالیتهای یادگیری باید انجام دهند؟ به طور خلاصه در مورد تصمیمات مربوط به برنامه ی درسی مدارس، توجه بسیاری معطوف شده است.
