بخشی از مقاله
چکیده
هویت ملی از عوامل اصلی پایداری نظامهای سیاسی و اجتماعی در جهان مدرن و فراگیرترین سطح هویت جمعی است. شناخت و ارزیابی دقیق وضعیت هویت ملی و عناصر تاثیرگذار بر آن به خصوص در قشر جوان و تحصیل کرده حائز اهمی ت است. یکی از عوامل تاثیرگذار بر هویت ملی سفرهای تاریخی و فرهنگی است. هدف این تحقیق، تحلیل میزان تاثیر سفرها ی تاریخی - فرهنگی بر ابعاد مختلف هویت ملی است.
روش تحقیق به صورت پیمایشی و نمونه پژوهش مشتمل بر 100 نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تهران است. به منظور شناسایی و سنجش رابطه میان متغیرهای تحقیق از آزمون هایی نظیر ضریب همبستگی پیرسون، آزمون T و آزمون Fاستفاده شده است. بر پایه یافته های تحقیق، رابطه میان میزان سفرها و سطح هویت ملی معنی دار نیست اما بین میزان سفرها و برخی از ابعاد هویت ملی رابطه معنی-داری وجود دارد.
مقدمه:
هویت در زبان فارسی به معنی صفت جوهری، ذات، هستی و وجوه منسوب به شیء یا شخص معنا شده است - عمید،. - 1365 همچنین هویت به معنای آنچه موجب شناسایی شخصی یا چیزی میشود معنا شده است - مشیری،. - 1177 : 1369 کراچر نیز هویت را برقرار کردن توازن میان خود و دیگران میداند - یوسفی ،. - 80:1383 کاستلز نیز آن را فرایند معناسازی بر اساس یک ویژگی فرهنگی با مجموعه بهم پیوستهای از ویژگی-های فرهنگی میداند که بر منابع معنایی دیگر اولویت داده میشود - کاستلز، . - 23:1380 هویت خود به دو نوع فردی و جمعی تقسیم میشود. هویت جمعی را نیز میتوان به ابعاد مختلف بر حسب منابع آن تقسیم کرد. خانواده، قوم، ملت، امت و جامعه جهانی سطوح مختلف هویت جمعی میباشند.
دو عنصر مشترک در هویت جمعی احساس تعهد و تعلق عاطفی است - بروجردی،. - 44:1379 بسیاری از متفکرین معتقدند هویت ملی در جهان امروز فراگیرترین و در عین حال مشروعترین سطح هویت جمعی است - محمد حیدری،. - 385:1383 در واقع مفهوم ملت پدیدهای جدید است و به این معنا هویت ملی، مقوله نویی به شمار میآید - حاتم قادری،. - 27:1387 هویت ملی به معنای احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماعی ملی است.
این عناصر و نمادها که سبب تمایز و شناسایی میشوند عبارتاند از ابعاد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی، فرهنگی و زبانی - توسلی و قاسمی، . - 23:1381 هویت ملی، اینگونه نیز تعریف میشود » باز تولید و باز تفسیر دایمی الگوی ارزشها ، نمادها، خاطرات، اسطورهها و سنتهایی میراث متمایز علت را تشکیل میدهند - اسمیت ، .« - 30:1383 ایران جامعهای در حال گذار یا در حال توسعه است. در چنین جامعهای با فروپاشی نظامها و ساختارهای سنتی نظیر اجتماعات عشایری، روستایی، گسترش شهرنشینی و تشدید تعملات بین فرهنگها، اقوام، ملل متفاوت، اغلب مردم بویژه جوانان در برابر الگوهای محلی، ملی بر جهانی متفاوت و بعضا متعارضی قرار گرفتهاند.
بی اعتمادی شاخص مهم جوامع دچار بحران هویت است و همچنین از لحاظ اخلاقی و پذیری آرمانها و معنویتها و آن سرچشمههایی که میتوانند به زندگی معنا بخشد - حاتم قارری، . - 47:1387 مقابله با اینگونه مسائل و تحقق وحدت ملی، موکول به احساس تعلق، همبستگی، تعهد و وفاداری مردم و اقشار مختلف جامعه بویژه نخبگان جوان نسبت به سرزمین، تاریخ، فرهنگ، ملت، دولت و سایر مولفهها و معرفهایی هویت وحدت و غرور ملی است. هویت خصلتی تاریخی دارد و طی تاریخ شکل میگیرد و قطع پیوند تاریخی منجر به بروز بحران هویت میشود - فراستخواه ، . - 41:1371
چارچوب نظری
دو رهیافت مهم در زمینه شکلگیری هویت وجود دارد. - 1رویکرد جوهرگرایانه: هویت را امری ثابت و تغییر ناپذیر میداند که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود. - 2رویکرد سازهگرایی اجتماعی: رویکرد غالب در عصر مدرن به حساب میآید و بر عکس رویکرد جوهرگرایی هویت اجتماعی را ساخته اجتماعی میداند که از جایی نیامده و کسی آنرا کشف نکرده، بلکه آن را ساخته پرداخته شرایط اجتماعی انسانها می-داند - نوچه فلاح، . - 23:1383 در این رویکرد ماهیت و هویت امری تاریخی است و خود هویت ساخته پرداخته تاریخی است که در ظرف زمان و مکان خاصی شکل گرفته و معنی می-یابد. این نظریه هویت را پدیده ای متاخر میداند و بر سیالیت آن تاکید دارد - تاجیک ، . - 18:1381 سازهگرایی اجتماعی ساختارگرایی نیز نامیده شده است.
اگر رویکرد دوم در باب هویت را بپذیریم، فرایند هویپذیری فرایندی اکتسابی و در عین حال ناخودآگاه است. لذا سیاستهای فرهنگی و سبک زندگی افراد جامعه میتواند در شکلگیری هویت ملی آنها تاثیرگذار باشد و این امر برآمده از ارتباط محکم فرهنگ و هویت میباشد. به عبارت دیگر از طریق فرهنگ است که انسانها هویتیابی کرده و بر هویت خاصی تاکید میکنند - تاجیک،. - 16:1379 هویت ملی بالاترین سطح هویت جمعی در هر کشوری است - عبدالهی . - 142:1375 آگاهی مردم از تاریخ باعظمتشان حس غرور آوری که درباره آن دارند به عنوان یک نیروی پیوند دهنده، قادر است بسیاری از عوامل جدایی انداز را خنثی کند، به این اعتبار، گذشته ما خمیر مایه هویت ماست - الطانی، . - 25:1387 هر الگوی سبک زندگی میتواند به مثابه یک رسانه هویتی، عمل کند.
سفر کردن نیز به عنوان یکی از عناصر اصلی زندگی مردم کشورهای مختلف و همینطور در ایران میتواند نقش مهمی در این فرهنگپذیری و تقویت هویت ملی بویژه در بین قشر جوان و تحصیل کرده ایفا کند. به خصوص که کشور ما داری تاریخی کهن و فرهنگی غنی و سرشار از افتخار است که آشنایی با آن میتواند باعث تقویت و غرور ملی و زمینهساز توسعه و پیشرفت کشور گردد. سفرهای داخلی از اماکن فرهنگی و تاریخی و همینطور آشنایی با اقوام مختلف ایران و تاریخ و فرهنگ گهر بار سرزمینمان میتواند در ایجاد وفاق ملی و احساس غرور و تعهد در بین جوانان موثر واقع شود.
ابعاد هویت ملی:
- 1بعد اجتماعی:
هر شخص از طریق محیط اجتماعی که تعلق بدان است یا بدان رجوع میکند هویت خود را میسازد و توسعه میدهد. احساس تعلق خاطر مشترک و احساس تعهد افراد به اجتماع ملی یا مای ملی، به افراد هویت جمعی میبخشد - چلبی،. - 31:1378 هویت ملی تا حد وسیعی به کم و کیف روابط اجتماعی فرد با نظام کلان اجتماعی یعنی کشور بستگی دارد. احساس دلبستگی کنشگران به اجتماع ملی با شدت و میزان فراوانی روابط اجتماعی افراد در سطوح کشور مشخص می-شود - چلبی، . - 118:1374 ارتباطات گسترده موجب تقویت بعد اجتماعی هویت ملی میشود و هر قدر بعد اجتماعی هویت در سطح کلیتر مثلا سطح ملت قویتر باشد، شخصیت اجتماعی شهروندان نیز منسجم تر پیریزی میگردد - روشه،. - 160:1374
- 2بعد تاریخی:
عبارت است از آگاهی مشترک افراد یک جامعه از گذشته تاریخی و احساس دلبستگی به آن و احساس هویت تاریخی و هم تاریخ پنداری نسلهای مختلف به یکدیگر، که مانع جدا شدن یک نسل از تاریخش می شود زیرا هر جامعهای با هویت تاریخی خود تعریف و ترسیم میشود - معمار، . - 17:1378 هویت تاریخی را میتوان آگاهی و دانش نسبت به پیشینه تاریخی و احساس خاطر و دلبستگی بدان دانست. این تعریف در برگیرنده سه بعد است.
- 1 دانش تاریخی: به معنای آگاهی از حوادث و شخصیت ملی تاریخی
- 2 تعلق خاطر تاریخی
- 3 اهتمام تاریخی: به معنای میزان اهمیت دادن به تاریخ در مقایسه با سایر موارد - همان:. - 301
- 3بعد جغرافیایی:
هویت ملی هر ملت در درجه نخست زاییده محیط جغرافیایی آن ملت است - همان:. - 302 بعد جغرافیایی تبلور فیزیکی، عینی، ملموس و شهود هویت ملی به حساب میآید. دلبستگی و تعلق خاطر به سرزمین مادری که با مرزهای معین مشخص میشود.
