مقاله رابطه بین باورهای فراشناختی و ویژگی های جمعیت شناختی با درد مزمن در بیماران مبتلا به درد مزمن

بخشی از مقاله

چکیده

هدف از این مطالعه تعیین ارتباط باورهای فراشناختی و ویژگی های جمعیت شناختی با درد مزمن در بیماران مبتلا به درد مزمن بود. این پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعهی آماری شامل کلیه افراد مبتلا به درد مزمن مراجعه کننده به کلینیکهای درمانی شهر تهران در سال 1393 بود. حجم نمونه مورد بررسی در این پژوهش 114 نفر بود که به شیوه نمونه گیری دردسترس انتخاب گردید. ابزار پژوهشی در این مطالعه شامل، فرم کوتاه پرسشنامه باورهای فراشناختی و پرسشنامه چند بعدی درد وست هاون ییل بود.

برای تحلیل داده های بدست آمده آمر توصیفی - شامل متغیرهای جمعیت شناختی و میانگین و انحراف معیار - و از آمار استنباطی شامل همبستگی پیرسون استفاده شد. یافته های بدست آمده نشان داد که عقاید مثبت، عقاید منفی از نظر آماری ارتباط معنی داری با درد مزمن در بیماران دارد - . - P<0/001 میتوان گفت که که متغیرهای روانشناختی از جمله عقاید مثبت و منفی درباره دردهای مزمن بر سطوح درد ادراک شده توسط فرد تأثیرگذار می باشد. با این وجود بیان قاطعانه تر چنین نتایجی مستلزم انجام پژوهش های آتی بیشتری در این زمینه می باشد.

.1 مقدمه

سلامت که به طور کلی در اساسنامه سازمان بهداشت جهانی حالت خوب بودن کامل از نظر جسمی، روانی و اجتماعی در نظر گرفته شده است، مسألهای است که امروزه پژوهشهای زیادی را به خود اختصاص داده است. طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی، بیماری-های مزمن اصلیترین دلیل مرگ و میر و ناتوانی عمومی در سال 2020 خواهند بود و دو سوم تمام بیماریها را به خود اختصاص خواهند داد - اپینگ-جردن و همکاران، . - 2001 افزایش میزان بیماریهای مزمن در سیستم سلامت، موجب افزایش تمرکز دولت مردان بین المللی بر اهمیت خود کنترلی مؤثر در بیماریهای مزمن شده است.

واضح است که خود کنترلی خوب برای مراقبت پزشکی مؤثر در بیماریهای مزمن ضروری است - عابدی، خلیلزاده و اصغری مقدم، . - 1389 در این بین اگر چه درد به عنوان یک حس عمومی، دارای پایه های زیستی است، اما امروزه برای تبیین و درمان درد، بخصوص دردهای مزمن مدلهای زیستی-روانی-اجتماعی گسترش یافتهاند که بروز و تداوم درد را تنها در عوامل زیستی نمیبینند و سهم عوامل روانی اجتماعی را در این اختلال به خوبی تبیین نمودهاند - ادریسی و همکاران، . - 1389 از این رو جهتگیری محققین به سمت مطالعه تأثیر جنبههای روانشناختی درد بر ادراک میزان و زندگی بیماران مبتلا، در دهههای اخیر روزافزون بوده است.

امروزه منابع پژوهشی گستردهای وجود دارد که نشان میدهد اگرچه ممکن است عوامل رفتاری و روانشناختی در شروع درد نقش چندان بارزی نداشته باشند، اما این عوامل در استمرار درد و ناتوانی ناشی از آن نقش قاطعی ایفا میکنند - فوستر و همکاران، . - 2010 درد مزمن به عنوان دردی که طی شش ماه گذشته دست کم به صورت سه ماه هر روز ادامه داشته باشد، تعریف شده است - انجمن جهانی مطالعه درد، 1994؛ به نقل از اصغری مقدم، . - 1389 درد مزمن یک مشکل در سلامتی است که به شکل عمده در حال رشد میباشد.

مطالعات همهگیرشناسی بیان میکند که درد مزمن در 11 تا 30 درصد از جمعیت عمومی رخ میدهد - روستون و همکاران، . - 2004 در جمعیت بزرگسال ایرانی 18 - تا 65 سال - شیوع شش ماهه درد مزمن مستمر از 9 تا 14 درصد و در جمعیت سالمند 60 - تا 90 سال -  حدود 67 درصد گزارش شده است - اصغری مقدم، . - 1389 وقتی درد بلند مدت است، عوامل زیستی، روانی و اجتماعی ثانویه می-توانند نقش قابل توجهی را در افزایش و دوام آن بازی کنند - تورک و مونرچ، 2002؛ به نقل از حکیم، کییر و گراهام، . - 2010 از طرفی فراشناخت، عبارت است از هر نوع دانش یا فرایند شناختی که در آن ارزیابی، نظارت یا کنترل شناختی وجود داشته باشد و در برگیرنده دانش - باورها - ، فرایندها و راهبردهایی است که شناخت را ارزیابی، نظارت یا کنترلمیکند - موسِس و بیرد، . - 2002 از یک نظر، آن را میتوان به عنوان یک فرآیند کلی از شناخت در نظر گرفت که در تمام فعالیتهای شناختی نقش دارد.

برخی از جنبههای خاص فراشناخت با اختلالات روانشناختی رابطه دارد - ولز، . - 2001 بیشتر فعالیتهای شناختی به عوامل فراشناختی بستگی دارند که بر آنها نظارت دارند و کنترلشان میکنند. علاوه بر این، اطلاعاتی که از نظارت فراشناخت منشعب می شوند اغلب به صورت احساسات ذهنی تجربه میشوند که میتوانند بر رفتار اثر بگذارند. برای مثال، تجربه »احساس دانستن«، یک تجربه ذهنی است که در آن فرد اطلاعات رمز گردانی شده در حافظه را میتواند بازیابی کند. یک مثال معمول از تجربه فراشناخت، پدیده »سر زبان بودن« است که در آن فرد احساس میکند مطلبی را در خاطر دارد اما در حال حاضر نمیتواند آن را به یاد آورد. در این پدیده، فرد عمدتا حالت ناخوشایندی را تجربه میکند که سبب میشود برای بازیابی اطلاعات تلاش کند.

اغلب نظریه پردازان بین دو جنبه از فراشناخت، یعنی دانش فراشناختی و نظارت فراشناختی تمایز اساسی قائل شدهاند. دانش فراشناختی، اطلاعاتی است که افراد در مورد شناخت خودشان و راهبردهای یادگیری دارند که این راهبردها بر آنها اثر میگذارد. نظارت فراشناختی به دامنهای از کارکردهای اجرایی، نظیر توجه کردن، کنترل کردن، چک کردن، برنامهریزی کردن و تشخیص خطاها در عملکرد اشاره دارد.

گرچه هنوز شیوه اثر و علت رابطه بین پریشانیهای روانشناختی و درد مزمن بطور آشکار مشخص نیست، لیکن بررسیها نشان میدهد که پریشانیهای روانشناختی بطور غیر معمولی در جمعیت مبتلا به درد مزمن بالا است - میرزمانی و همکاران ، . - 1386 فیلیپس - 1987 - الگوی تأثیر شناختها بر رفتار درد را توصیف میکند و بر انتظاراتی که بیماران درباره اعمال و باورهایی که آنان درباره کنترل رویدادهای درد دارند، تأکید میکند. با توجه به مطالب ذکر شده سوال اساسی این پژوهش بر این مبنا شکل گرفت که آیا ارتباط معنیداری بین باورهای فراشناختی با درد مزمن در بیماران وجود دارد.

.2 روش

روش پژوهش از نوع همبستگی بود که این روش به صورت میدانی انجام میشود و در آن محقق بدون دستکاری متغیرها، آنها را مورد بررسی قرار میدهد. بنابراین تحقیق حاضر در موقعیت طبیعی و به دور از هر گونه دستکاری انجام گرفت و از این رو یک پژوهش میدانی بشمار میرود. جامعهی آماری شامل کلیه افراد مبتلا به درد مزمن مراجعه کننده به کلینیکهای درمانی شهر تهران در سال 1393 بود. حجم نمونه مورد بررسی در این پژوهش به شیوه نمونه گیری دردسترس انتخاب گردید . در این پژوهش با درنظر گرفتن برآورد فاصله ای S2، SD معادل 5 در نظر گرفته شد و با آلفای 0/05 و بتای 0/20 حجم نمونه 114 نفر محاسبه شد.

-1-2ملاک های ورود و خروج و مفاد اخلاقی پژوهشی

در این پژوهش مفاد مطرح شده در بیانیه هلسینکی - انجمن پزشکی جهانی، - 2013 رعایت می گردد که از جمله آن میتوان به توضیح اهداف پژوهش برای افراد ، کسب رضایت آگاهانه از آنها، اختیاری بودن پژوهش، حق خروج از مطالعه، محرمانه بودن اطلاعات، پاسخ به سوالات و در اختیار قرار دادن نتایج در صورت تمایل به آزمودنیها اشاره کرد. همچنین حداقل داشتن تحصیلات دیپلم از ملاکهای ورودی پژوهش خواهند بود. از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. دادههای خام جمع آوری شده در این پژوهش بوسیله نرم افزار تحلیل آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

-2-2ابزارهای پژوهش

-1-2-2 فرم کوتاه پرسشنامه باورهای فراشناختی

این ابزار توسط ولز و کارترایت - هاتون - 2004 - به منظور سنجش چند عنصر فراشناختی، که برخی از آنها نقش محوری در مدل فراشناختی اختلال روانشناختی دارند، طراحی شده است. پرسشنامه باورهای فراشناختی یک مقیاس 30 سوالی خود گزارشی است که حیطههای فراشناختی زیر را در پنج مقیاس اندازه گیری میکند:

-1 باورهای مثبت درباره نگرانی مانند، نگرانی به من کمک میکند تا با مسائل مقابله کنم.

-2 باورهای منفی درباره نگرانی که با کنترل ناپذیری و خطر مرتبط است. برای مثال، وقتی نگرانیم شروع میشود نمیتوانم جلوی آن را بگیرم.

-3 اطمینان شناختی ضعیف، برای مثال، حافظه ضعیفی دارم.

-4 لزوم کنترل افکار، برای مثال، ناتوانی در کنترل افکارم، نشانه ضعف من است.

-5 خودآگاهی شناختی، برای مثال، به نحوهی کارکرد ذهنم توجه زیادی دارم - ولز، . - 2000 سوالات این پرسشنامه بر اساس یک مقیاس لیکرتی 4 درجهای =1 - موافق نیستم تا 4= کاملاً موافقم - پاسخ داده میشود. ضریب آلفای کرونباخ خرده مقیاسهای آن از 0/72 تا 0/93 گسترده است.

همبستگی باز آزمایی آن در فاصله زمانی 22 تا 118 روز به شرح زیر بود: نمره کلی برابر با 0/75، مقیاس باورهای مثبت برابر 0/79، کنترل ناپذیری خطر برابر با 0/59 ، اطمینان شناختی برابر با 0/69، لزوم کنترل افکار برابر با 0/74 و خودآگاهی شناختی برابر با 0/87 بود در رابطه با روایی سازه همبستگی مثبتی بین خرده مقیاسهای پرسشنامه و مقیاسهای مرتبط از لحاظ نظری مشاهده شده و ساختار عاملی آن مجدداً تایید شده است - اسپادا و ولز . - 2008 در ایران نیز شیرین زاده دستگیری و همکاران - 1387 - ضریب همسانی درونی آن را به کمک آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 0/91 و برای خرده مقیاسهای آن در دامنه 0/71 تا 0/87 بدست آوردند. همچنین اعتبار بازآزمایی آن را در فاصله چهار هفته برای کل مقیاس 0/73 و برای خرده مقیاسهای آن در دامنه 0/59 تا 0/83 گزارش کردند.

-2-2-2پرسشنامه چند بعدی درد وست هاون ییل

سرچشمه این پرسشنامه از تئوریهای مربوط به مفاهیم رفتاری و شناختی درد مزمن گرفته شده است و هدف آن تهیه گزارش مختصری از ادراکات، اظهارات، سنجش میزان درد مزمن میباشد. این پرسشنامه بر روی بیماران مبتلا به دردهای مزمن سرطانها، کمردردها و سردردهای مزمن هنجاریابی شده است و از آن در مورد بیماران سرپایی در مراکز مدیریت درد استفاده میشود. پرسشنامه فوق در سه محور عمده و بطور تجربی طبقه بندی شده است. در محور اول که بدکارکردی نامیده شده است، افراد از یک سطح بالایی از شدت درد خبر میدهند. نمره بالا در این مقیاس، نشان از سطح بالایی از احساس درد میباشد که موجب تداخل در فعالیت عادی زندگی شده است، همچنین احساس رنج و فرسودگی هیجانی و احساس کنترل کم بر روی زندگی را میتوان مشاهده نمود.

دومین محور، پریشانی بین فردی است. افرادی که در این محور جای میگیرند حمایت اجتماعی کمی از افراد مهم زندگی خود دریافت میکنند و زمانی که احساس درد دارند از طرف افراد مهم زندگی تنبیه میشوند و یا به نوعی پاسخهای منفی دریافت می-کنند. سومین محور، سازگاری است. افرادی که در این طبقه قرار دارند، سطح کمی از شدت درد دارند، همینطور سطح کمی از تداخل درد در فعالیتهای زندگی، سطح کمی از پریشانی هیجانی و سطح بالایی از کنترل بر روی زندگی گزارش میکنند.

خصوصیت ویژه این آزمون ارزیابی ادراک و برداشت بیمار از پاسخهای افراد نزدیک و مهم زندگی فرد است. این آزمون دارای 48 آیتم و 12 مقیاس است و 20 دقیقه زمان برای اجرای آن لازم است. همچنین پاسخگویی به هر یک از آیتمهای این ابزار در یک مقیاس لیکرت 7 درجه-ای از صفر تا 6 صورت میگیرد - میرزمانی و همکاران، . - 1386 میرزمانی و همکاران - 1386 - اعتبار این پرسشنامه را در ایران مورد بررسی قرار دادند که یافتههای آنها نشان داد: روایی بخش اول پرسشنامه 0/86 ، روایی بخش دوم 0/87 و روایی بخش سوم آن بر اساس آلفای کرونباخ 0/75 میباشد. همچنین روایی مقیاس تداخل درد در زندگی روزانه بر اساس آلفای کرونباخ 0/91 بود.