بخشی از مقاله
چکیده
پیچیدگی جامعه مدرن امروزی و مشکلات روزافزون زندگی ماشینی و تغییر شیوهها و الگوهای زندگی در عصر فرامدرن، موجب شده است که نیازهای معنوی انسان در برابر خواستهها و نیازهای مادی او قد علم کند و اهمیت بیشتری بیابد. علیرغم همه تبلیغات ضددینی در گذشته و حال و ترویج سکولاریسم، واقعیتها نشان میدهد که مردم دنیا حتی در کشورهای پیشرفته، بیش از گذشته به مذهب و ارزشهای معنوی گرایش دارند. متخصصان نیز به طور جدی دریافتهاند که شیوههای موجود درمانی برای بهبود اختلالات عاطفی، روانی و حتی جسمانی افراد کافی نیست. بسیاری از اندیشمندان و صاحبنظران معتقدند جهان امروز در بحران معنویت به سر میبرد. این بحران اخلاقی و معنوی سبب شده که بشر معیارهایی برای خوبی و بدی نداشته باشد.
معنویت درمانی به معنای در نظر گرفتن باورهای فرهنگی مذهبی مردم در فرآیند درمانگری و در نظر گرفتن بعد متعالی مراجعان می باشد که آن ها را بسوی منبع متعالی رهبری می کند. امروزه بسیاری از پزشکان ایمان و معنویت را بعنوان یک منبع مهم در سلامت جسمی و بهبود افراد می شناسند. همچنین مطالعات نشان می دهد که مداخله های معنوی به علت کمک به ایجاد یک سبک زندگی معنوی، افزایش مهارت های مقابله ای و حمایت های عاطفی و ایجاد معنا و هدف در زندگی در درمان و پیشگیری بسیاری از بیماری های روانی نیز موثر می باشد. وابستگی های مذهبی و معنوی برای کمک به کنار آمدن افراد با مشکلات و رویدادهای استرس زا کمک کننده است. اصولا بدن، ذهن و اعمال ما تحت تاثیر افکار و احساسات ما قرار دارند و هر چه این افکار با معنویت بیشتری همراه باشند، تاثیر آنها در رسیدن به سلامت روان بیشتر است.
مقدمه
انسان به دنیا می آید، مراحل مختلف رشد را می پیماید و سپس از دنیا می رود. آیا روند و سیر تکاملی انسان همین است؟ آیا چرخه همیشگی، با هدف خاصی صورت می گیرد و تداوم می یابد؟ اصلا منظور از رشد و تکامل چیست؟ - شهیدی و شیرافکن،ً. - 1383 مطالعات تجربی، نشان دهنده روابط معنادار مذهب، معنویت و سلامت هستند. با این حال، دلایل این ارتباط، مبهم می باشد. درباره ی نقش و اهمیت مذهب و معنویت در سلامتی و بیماری، علاقه رو به رشدی وجود دارد.
همچنین شواهدی در دست است که مردم به طور فزاینده ای به معنویت تمایل دارند و »بررسی های همگانی افزایش چشم گیری در علاقه به امور معنوی را تأیید می کند. آثار بسیار زیادی وجود دارد که مذهب و معنویت را با سلامت جسمی و سلامت در ارتباط می داند. از سوی دیگر، نتایج تحقیقات درباره رابطه ایمان با عملکرد سالم جسمی، عاطفی و اجتماعی، ارزیابی دوباره نقش مذهب در بهداشت روانی و کاربرد راهبرد معنوی در فرایند درمان را ایجاب می کند.
اثر مذهب در زندگی انسان، موجب شده است تا شماری از پژوهشگران و متخصصان روان شناسی مذهبی نتیجه بگیرند که برای دستیابی به تشخیص و ارزیابی بهتر و درنتیجه، درمان کامل بیماران، بهتر است طبقه تشخیصی جدیدی به فهرست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی افزوده شود. در این طبقه جدید، مسائلی از قبیل استرس ناشی از بی ایمانی، تغییر فرقه مذهبی، افراط در باورها و اعمال مذهبی، پیوستن به جریان مذهبی جدید یا ترک جریان مذهبی و همچنین مجموعه ای از مسائل معنوی، مانند تجربه های سحرآمیز، تجربه اضطراب مرگ و مراقبه، قابل طرح است.
تجارب شخصی نشان می دهد که در ایران نیز بسیاری از اختلالات روانی عاطفی و حتی شخصی، در تعامل با مسائل معنوی و مذهبی قرار دارد و بدون توجه به حساسیت به این تعامل، تشخیص و درمان موفقیت آمیز نخواهد بود؛ برای نمونه، اختلال هایی مانند وسواس، اضطراب، افسردگی، احساس گناه، تعارض های درونی و بین فردی، در تعامل با باورها و نگرش های مذهبی قرار دارد؛ بنابراین، می توان راهبرد معنوی را نوعی ابزار مکمل در کنار رو یکردهای دیگر در نظر گرفت و از آن با دقت و حساسیت ویژه ای استفاده کرد درباره رابطه معنویت و سلامت، مجلات پزشکی در امریکا تفسیرهایی بیان کرده اند.
بیش تر پژوهش های بنیادی، روابط مثبتی بین افزایش معنویت و پی آمدهای سلامتی افزون تر یافتند و بسیاری از بیماران دوست دارند که پزشکان درباره معنویت از آنان پرس و جو کنند. معنویت به مثابه آگاهی از هستی یا نیرویی فراتر از جنبه های مادی زندگی است و احساس عمیقی از وحدت یا پیوند با کائنات را به وجود می آورد. افکار مثبت با سلامت و مقاومت در برابر استرس ارتباط دارد. تکیه گاه معنوی می تواند تأثیر ضربه گیری در برابر استرس داشته باشد و همچنین میان سلامت روانی، سلامت جسمی، رضایت از زندگی و سرزنده بودن، رابطه ی مثبت و معنادار وجود دارد.
هیچ شکی وجود ندارد که معنویت موضوعی داغ در علوم اجتماعی و طبیعی به شمارمیرود. این گرایش حرفه ای فزاینده، با رواج و اهمیت رو به رشد معنویت در جامعه همزمان شده است. همچنین تعالی معنوی، درگیرکننده فرد در تمام عرصه زندگی شمرده می شود. هدف اساسی روان شناسی معنوی، تلفیق جنبه های زیستی، روانی و روحانی حقیقت وجودی ما در قالب درک متعادل تر و کامل تری از طبیعت انسان و نیازهای انسانی است. هم اکنون، مبنای محکمی برای درک سلامت و بیماری انسان داریم امروزه می دانیم که جدا کردن جنبه زیستی از جنبه های روانی، محال است - رحمانیان، . - 1380
تعریف معنویت
معنویت، مصدر جعلی و به معنای معنوی بودن است. معنوی نیز در لغت نامه دهخدا چنین معنا شده است: حقیقی، راست، اصلی، ذاتی، مطلق، باطنی و روحانی. معنایی که فقط به وسیله قلب شناخته می گردد و زبان را در آن بهره ای نیست. گاهی گفته می شود: اصطلاح معنویت از ریشه معنا دریافت شده که یک مفهومی متافیزیکی در برابر حسی بیرونی است که اشاره به حقیقتی از وجودی ذهنی دربرابر حقیقت بیرونی آن دارد - دهخدا، . - 1372 براساس این زبان شناسی ساده که از تعابیر اتیمولوژیکی اسلامی به معنویت اخذ شده می توان معنویت را به روح منتسب دانست که در برداشت سنتی نیز از آن به عنوان حقیقت درونی یاد می شود.
البته باید توجه داشت که این تعریف براساس تفاوت اصلی بین معنویت و روحانیت است و ریشه اصلی آن در اصل از این مسئله است که حقیقت چند لایه بوده و دارای دو جنبه بیرونی و درونی است که جنبه دوم - بعد روحانی - دارای مراتب متعددی است تا این که در نهایت به حقیقت واقعی دست می یابد. به هر حال از آن جا که واژه معنویت در زمینه های گوناگونی به کار می رود تعریف آن مشکل است.
مفهوم واژه معنویت
معنویت به عنوان سازه ای گسترده، به باورها، اعتقادها و اعمال متعالی انسان که کلی و فراگیرند، اشاره دارد. معنویت را می توان هم در درون و هم در بیرون از ساختارهای دینی رسمی تجربه کرد و در مقایسه با دین گسترده تر و شخصی است . معنویت با سرمایه¬گذاری فعالانه مجموعه¬ای از ارزش¬های درونی انسان مرتبط بوده و به فرد احساس داشتن معنا، یکپارچگی، وحدت و هماهنگی درونی و ارتباط با دیگران - وحدت با زندگی، طبیعت و جهان - می بخشد.
این مفهوم انتزاعی دارای ابعاد مختلفی بوده و اهمیت آن در چگونگی ارتباط آن با سلامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان می باشد و جهت درک باورها، نگرش ها و رفتارهای سلامتی به خصوص در افراد آسیب پذیر بسیار اهمیت دارد. معنویت حس ارتباط با خود، دیگران، طبیعت و یک نیروی مافوق و غایی است که به انسان در یافتن معنی و هدف زندگی کمک می کند و با خصایص انسانی از جمله راستگویی، عشق، مراقبت نمودن، عقل و خرد، همدردی و مهربانی مرتبط بوده و تعادل پویای آن التیام بخشی جسم، ذهن و روح را ممکن می سازد.بسیاری از افراد برای پاسخ دادن به سوالات دشوار در زندگی خود، به ویژه در هنگام رویارویی با مشکلات زندگی به معنویت روی می آورند.
اعمال معنوی در حالات سلامتی و بیماری، عادات روزانه زندگی انسان را هدایت و منبع حمایت، قدرت و بهبودی وی می باشد. انسان ها غریزه ای برای پیدا کردن معنی و هدف در تجارب زندگی خود دارند که در هنگام مواجهه با بیماری های تهدید کننده زندگی مانند سرطان، ایدز و آلزایمر، این غریزه افزایش می یابد. در چنین مواردی، انسان ها جهت رسیدن به آرامش و امیدواری، به معنویت و ارتباط با خدا روی می آورند. لذا معنویت می تواند بر سلامتی انسان تاثیر مثبت بگذارد. خرّمی - مارکانی و همکاران ،. - 1390
ضرورت معنویت در جهان امروز
پیچیدگی جامعه مدرن امروزی و مشکلات روزافزون زندگی ماشینی و تغییر شیوهها و الگوهای زندگی در عصر فرامدرن، موجب شده است که نیازهای معنوی انسان در برابر خواستهها و نیازهای مادی او قد علم کند و اهمیت بیشتری بیابد. علیرغم همه تبلیغات ضددینی در گذشته و حال و ترویج سکولاریسم، واقعیتها نشان میدهد که مردم دنیا حتی در کشورهای پیشرفته، بیش از گذشته به مذهب و ارزشهای معنوی گرایش دارند.
متخصصان نیز به طور جدی دریافتهاند که شیوههای موجود درمانی برای بهبود اختلالات عاطفی، روانی و حتی جسمانی افراد کافی نیست. بسیاری از اندیشمندان و صاحبنظران معتقدند جهان امروز در بحران معنویت به سر میبرد. این بحران اخلاقی و معنوی سبب شده که بشر معیارهایی برای خوبی و بدی نداشته باشد. در این رهگذر از جمله نهادهایی که در عصر بحران معنویت دگرگون گردیده خانواده و قداست آن میباشد.
از طرفی، یکی از معضلات قرن حاضر آشفتگی های عاطفی و هیجانی در روابط انسانی است و در طول تاریخ مکاتب گوناگون انسان شناسی و روان شناسی بدنبال ارایه راه حل هایی بودند تا به نیاز های انسان توجه نمایند. از این رو در سال های اخیر مطالعات معنوی در روان شناسی رو به افزایش است و زمان آن رسیده تا درمان های معنوی با نظریه ها و روش های علمی روان درمانی ترکیب شوند.
معنویت درمانی به معنای در نظر گرفتن باورهای فرهنگی مذهبی مردم در فرآیند درمانگری و در نظر گرفتن بعد متعالی مراجعان می باشد که آن ها را بسوی منبع متعالی رهبری می کند. امروزه بسیاری از پزشکان ایمان و معنویت را بعنوان یک منبع مهم در سلامت جسمی و بهبود افراد می شناسند. همچنین مطالعات نشان می دهد که مداخله های معنوی به علت کمک به ایجاد یک سبک زندگی معنوی، افزایش مهارت های مقابله ای و حمایت های عاطفی و ایجاد معنا و هدف در زندگی در درمان و پیشگیری بسیاری از بیماری های روانی نیز موثر می باشد. وابستگی های مذهبی و معنوی برای کمک به کنار آمدن افراد با مشکلات و رویدادهای استرس زا کمک کننده است. اصولا بدن، ذهن و اعمال ما تحت تاثیر افکار و احساسات ما قرار دارند و هر چه این افکار با معنویت بیشتری همراه باشند، تاثیر آنها در رسیدن به سلامت روان بیشتر است.
