بخشی از مقاله
چکیده
آمونیاک مهمترین ترکیب هیدروژنه ازت است که بسیار سمی و در طبیعت از تجزیه مواد آلی ازتدار حاصل میگردد. وجود نیتروژن در شکل آمونیاک بهدلیل برخورداری از توان بالا برای تولید بو، اثرات منفی به کیفیت آب، هوا و سلامت انسان و حیوانات در واحدهای پرورشی و تکثیر دام خصوصاً در سیستمهای بسته منجر به کاهش سرعت رشد و راندمان تبدیل خوراک و در نهایت افزایش تلفات میشود. لذا بایستی مقدار آن کاهش یافته و یا در صورت امکان حذف گردد. بنابراین برنامهریزی و صرف هزینه در جهت تأمین این مهم سرمایهگذاری اثربخش برای آینده و یکی از مؤثرترین راهبردها برای ارتقاء عملکرد واحد تولیدی میباشد. یکی از روشهای فیزیکی موثر در کاهش گاز آمونیاک ایجاد تهویه مناسب است. این عمل باعث ایجاد جریان هوا و خشک شدن بستر و کاهش تولید گاز آمونیاک میشود.
از دیگر اقدامات موثر در کنترل و کاهش گاز آمونیاک میتوان به استفاده از بسترهای توری به همراه نوار نقاله یا اسکریپر اشاره کرد. همچنین با استفاده از سیستم مکانیزه تنظیم ارتفاع آبخوری میتوان از افزایش تولید گاز آمونیاک و کاهش عملکرد جلوگیری کرد. برای عمل بو زدایی، کاهش گاز آمونیاک - تا 80 درصد - و ضدعفونی کردن هوای سالن از دستگاه ازنساز استفاده میشود. در حال حاضر سه روش تخلیه الکتریکی، تابش اشعه ماوراء بنفش و الکترولیز آب خالص برای تولید ازن بهکار میروند. یکی از روشهای کنترل مکانیزه گاز آمونیاک در جایگاههای پرورش گوساله، استفاده از تجهیزات پاککننده بستر خودکار یا نیمهخودکار شامل تیغه تمیزکننده تراکتوری، تیغه جمعآوری فضولات - اسکریپر - ، نقاله زنجیری و سیستم جمعآوری فضولات مایع میباشد.
واژههای کلیدی: تهویه، روشهای فیزیکی، سلامت دام، سیستمهای بسته، عملکرد
مقدمه
آمونیاک - NH3 - مهمترین ترکیب هیدروژنه ازت بوده که بسیار سمی است و در طبیعت از تجزیه مواد آلی ازت دار حاصل میگردد. گاز آمونیاک از هوا سبکتر بوده، به سهولت به مایع تبدیل شده و در آب بسیار محلول است - اردکانی و همکاران، . - 1392 وجود نیتروژن در شکل آمونیاک بهدلیل برخورداری از توان بالا برای تولید بو، اثرات منفی به کیفیت آب، هوا و سلامت انسان و حیوانات در واحدهای پرورشی و تکثیر دام خصوصاً در سیستمهای بسته یک نگرانی مهم محسوب میشود. لذا بایستی مقدار آن کاهش یافته و یا در صورت امکان حذف گردد. بنابراین برنامهریزی و صرف هزینه در جهت تأمین این مهم سرمایهگذاری اثربخش برای آینده و یکی از مؤثرترین راهبردها برای ارتقاء عملکرد واحد تولیدی میباشد. روشهای حذف آمونیاک مشتمل بر فرایندهای فیزیکی، زیستی و احیای شیمیایی میباشد. در این مقاله روشهای کنترل مکانیزه آمونیاک در واحدهای دامپروری از جمله پرورش طیور و پرورش گوساله جمعآوری شده است.
آمونیاک در پرورش طیور
تولید آمونیاک یکی از معمولترین و عمدهترین نگرانیها در سیستمهای بسته و متراکم پرورش طیور است. با توجه به شکل 1 گاز آمونیاک در سالنهای پرورش طیور از تجزیه میکروبی اسید اوریک موجود در فضولات و دان ریخته شده بر روی بستر حاصل میشود - فرهادی و همکاران، . - 1389 دامنه اثرات گاز آمونیاک از فلج ساختن تا از بین رفتن مژکهای مخاط نای و در نتیجه تخلیه نشدن ترشحات میکروبی روی سطوح مخاطی دستگاه تنفسی، التهاب ملتحمه و خرابی قرنیه چشم - صیقلی، - 1390، سوختگی کف پا و سینه میباشد - فرهادی و همکاران، - 1389 که منجر به کاهش سرعت رشد - Reece et al., 1979 - و راندمان تبدیل خوراک - Caveny et al., 1981 - و در نهایت افزایش تلفات میشود . - Do et al., 2005 - برای کاهش تولید آمونیاک بایدPH بستر کمتر از 7 و رطوبت بستر کمتر از 30 درصد باشد.
افزودن برخی از مواد شیمیایی به بستر باعث کاهش PH و رطوبت بستر و در نتیجه کاهش فعالیت میکروارگانیسمها و کاهش خروج آمونیاک میشود - Ivanov, 2001; Do et al., 2005; Reece . - et al ., 1980 همچنین با استفاده از روشهای فیزیکی و نصب تجهیزات میتوان گام مؤثری در کنترل و کاهش گاز آمونیاک در سالنهای پرورش طیور برداشت.آمونیاک در غلظت 20ppm یا بالاتر در هوا بهوسیلهی بوئیدن قابل تشخیص است اما بسیاری از مرغداران به بوی آن عادت کردهاند و متوجه نمیشوند. میزان ایدهآل آمونیاک در هوا کمتر از 10ppm است. در سطوح بیشتر از 50ppm اثرات زیانبار آن بر عملکرد جوجههای گوشتی افزایش مییابد، درحالیکه در سالنهای طیور با تهویه ضعیف سطح آمونیاک ممکن است تا 200ppm افزایش یابد - شهسواری و اشرفی، . - 1387 برای اطلاع از میزان آمونیاک در فضای مرغداری و انجام بهموقع عملیات بعدی بهتر است از دستگاه اندازهگیر آمونیاک استفاده شود - شکل . - 2
این دستگاه با برق مستقیم باطری تغذیه شده و میزان دقیق آمونیاک را بر حسب قسمت در میلیون - ppm - در صفحه خود نشان میدهد. این دستگاه در انواع الکتروشیمیایی، کاتالیک، حالت جامد و مادون قرمز موجود میباشد. نوع الکتروشیمیایی و کاتالیک عموماً میتوانند به گازهایی غیر از آمونیاک مانند گازهای حاصل از سوختهای دیزلی و یا دود سیگار نیز حساس باشند. سنسورهای آنها باید حداقل هر 12 ماه یک بار تعویض شوند. نوع مادون قرمز گرانترین انواع این دستگاهها بهشمار میآید که میتواند مقادیر بسیار جزئی از آمونیاک را حس کند. ردیابهای آمونیاک معمولاً دارای محدودیتهای رطوبتی از صفر تا 95 درصد - بدون چگالش - هستند. بدون چگالش به این معناست که هیچ گونه چگالش رطوبتی بر روی عنصر حسگر نباید رخ دهد. معمولا چون آمونیاک از هوا سبکتر است دستگاه در ارتفاع بالایی نصب می-شود.
