بخشی از مقاله
چکیده
روستا نشینی شکل ویژه ای از استقرار و معیشت انسان و جلوه بارزی از حیات اقتصادی و اجتماعی است. اساس اقتصاد روستایی در ایران عمدتاً بر چهار منبع زراعت، دامداری، باغداری، صنایع دستی و درسال های اخیر کارگری استوار است که اساسی ترین فعالیت های اقتصادی در روستاها را تشکیل میدهند. با وجود رشد فعالیت¬های غیر کشاورزی که سهم بالایی در اقتصاد روستایی دارد، پرورش دام هنوز به عنوان یکی از فعالیت¬های اصلی در مناطق روستایی به حساب میآید و به عنوان یکی از بزرگترین داراییهای متعلق به خانوارهای روستایی برای انجام فعالیتهای متفاوت میباشد.
در این میان زنان روستایی مشارکت بالایی در انجام فعالیت های دامی برعهده دارند. و مقدار زیادی از وقت خود را صرف فعالیت¬های دامی مینمایند. هدف اصلی این مقاله شناسایی عوامل موثر و موانع بازدارنده بر مشارکت زنان روستایی در فعالیت های دامپروری می باشد. که از عوامل موثر می توان به عوامل فردی - میزان تحصیلات، سن، وضعیت تاهل و تعداد اعضای خانوار - ، اقتصادی - مالکیت و تعداد دام، درآمد - ، اجتماعی - امنیت غذایی، فقر - ، انگیزشی - درونی و بیرونی - اشاره نمود. همچنین عواملی از قبیل عدم اعتماد به نفس، امنیت اجتماعی، درگیریهای اجتماعی پایین بودن سطح سواد، فقدان اطلاع رسانی از طریق رسانه، عدم آگاهی، نبود دانش، مردسالاری یا تسلط مردان، شرایط بد اقتصادی ازجمله موانع مشارکت فعال زنان روستایی در فعالیت های دامی گزارش شده است.
مقدمه
سه چهارم از فقیرترین مردم جهان در مناطق روستایی زندگی میکنند - - Rota & Sidahmed., 2010 که شغل اصلی 68 درصدآنان کشاورزی، پرورش و نگهداری دام میباشد . - kazybayeva et al., 2006 - در واقع از 1/3 میلیارد نفر مردم فقیر جهان 900 میلیون نفر در مناطق روستایی زندگی میکنند که تامین مواد غذایی وکسب درآمد، بسیاری از آنان وابسته بر فعالیتهای کشاورزی میباشد. علاوه بر فعالیت کشاورزی نزدیک به یک میلیارد راس دام نیز توسط بیش از 800 میلیون نفر از افراد فقیر روستایی در کشورهای در حال توسعه نگه داری میشود . - Rota & Sidahmed, 2010 - که زندگی دو سوم از آنان وابسته به دام میباشد - . - Holmann et al., 2005
با وجود رشد فعالیتهای غیر کشاورزی که سهم بالایی در اقتصاد روستایی دارد، پرورش دام هنوز به عنوان یکی از فعالیتهای اصلی در مناطق روستایی می باشد - kazybayeva . - et al. , 2006 همچنین در جوامع روستایی دام به عنوان یک دارایی مهم از نظر فرهنگی اقتصادی و اجتماعی به حساب می آید - Rota & Sidahmed, 2010 - که نقش مهمی در معیشت کشاورزان کوچک و حاشیهای - Narmatha et al., - 2015 زنان و جوانان روستایی و افراد بی زمین دارد - Rota & Sidahmed, 2010 - نه تنها از طریق ارائه غذا و امنیت غذایی بلکه به عنوان یک منبعی در زمان بحران مالی و خشکسالی می-باشد . - Narmatha et al., 2015 - لذا پرورش دام منجر به کاهش فقر در جوامع روستایی - - Rota & Sidahmed, 2010 و عاملی برای بهبود درآمد خانوار روستایی می- باشد - . - Batool et al., 2014
بنابراین دام یکی از بزرگترین داراییهای خانوارهای روستایی برای انجام وظایف متعدد است. که دارای بازدهی بالا از طریق تولید مثل، فروش و مصرف محصولات میباشد - . - Quisumbing et al., 2013 در جوامع روستایی زنان نقش مهمی در مدیریت و مراقبت از حیوانات برعهده دارند. آنان برخلاف مردان که پرورش و نگهداری دام را سرمایه گذاری بلند مدت به حساب میآورند، نگهداری دام را ابزاری برای تضمین امنیت غذایی خانواده میدانند. و در خانوادههای تحت سرپرستی زنان پرورش و نگه داری دام به طور قابل توجهی از ارزش بیشتری برخورداراست - . - Kristjanson et al., 2010
زنان روستایی علاوه بر انجام وظایف خانگی و معمول خود اغلب به طور شبانه روزی در فعالیتهای دامی مشارکت می نمایند به طوری که آنان حدودا 6-5 ساعت در روز را صرف نگهداری از دام مینمایند - Arshad et al., 2011 - لذا براساس نقش مهم زنان روستایی در فعالیت های دامپروری، توجه ویژه به نقش و مشارکت زنان در فعالیت های دامپروری متضمن شناسایی هر چه دقیقترعوامل موثر و از سوی دیگر شناسایی موانع و مشکلات زنان روستایی در فعالیت های دامپروری میباشد.
روش شناسی
این تحقیق بصورت مروری صورت پذیرفته که به منظور جمع آوری اطلاعات در زمینه سوابق تحقیقات، از روش کتابخانه ای - مراجعه به کتب، مقالات - و جستجوی اینترنتی استفاده شده است. بعد از جمع آوری اطلاعات مهمترین عوامل و موانع فراروی مشارکت زنان روستایی در فعالیت های دامپروری دسته بندی گردید.
یافته ها عوامل موثر بر مشارکت زنان روستایی عوامل فردی
ویژگیهای فردی زنان در هر منطقه اثرات مثبت و منفی بر میزان مشارکت آنان دارد - عنابستانی، . - 1391 عوامل فردی عواملی هستند که بیشتر به فرد مشارکت کننده مربوط میشوند از جمله این موارد میتوان به میزان تحصیلات، سن، وضعیت تاهل و تعداد اعضای خانوار اشاره نمود. علی بیگی و بنی عامریان - - 1386 و لهسایی زاده و همکاران - - 1384، - 2010 - Arshad et al در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند. در مقایسهی بین گروههای مختلف سنی، میزان مشارکت زنان میانسال در فعالیتهای کشاورزی و دامی بیشتر از دختران است. بوذرجمهری و همکاران - 1389 - گزارش کردند مشارکت زنان مسنتر که عمدتا بی سوادترند در خانواده های پر جمعیت بیشتر است.
آل آقا - - 1384 بیان میکند زنان متاهل روستا به نسبت افراد مجرد مشارکت بیشتری در بخش زراعت و باغبانی و هم چنین دام و طیور برعهده دارند. در حالیکه . - Mishra et al., 2008 - با بیان رابطه معکوس بین سن و میزان مشارکت نشان داد زنان بالای پنجاه سال به دلیل مشکلات بهداشتی و دیگر وظایف، کمتر در فعالیتهای مزرعه مشارکت مینمایند علاوه بر این زنان کمتر از25 سال به دلیل تازه متاهل شدن و مساله بارداراری و همچنین آداب و رسوم روستا مشارکت کمتری در فعالیتهای مزرعه دارند.
لهسایی زاده و همکاران - - 1384 و قنبری و همکاران - - 1391 اشاره نمودند با افزایش تحصیلات زنان تمایل آنان به انجام دادن کارهای اقتصادی که عمدتا در روستا ها مرتبط با کشاورزی و دامداری است کمتر می شود. فتوتی و همکاران - - 1391 بیان کرد بین سطح تحصیلات زنان روستایی و میزان مشارکت آنها در فعالیتهای اقتصادی رابطه منفی وجود دارد. برقی وهمکاران - 1392 - بین بعد خانوار و مشارکت زنان رابطه وجود دارد.
عوامل اقتصادی
در مناطق روستایی پرورش دام نقش مهمی در افزایش تولید و درآمد خانوارها دارد . - Riyasat et al., 2014 - اما در زمینه مشارکت زنان وضعیت اجتماعی و اقتصادی مرد خانه تعیین کننده میزان مشارکت آنان بوده است. در واقع وضعیت رفاهی خانواده عامل تعیین کننده میزان مشارکت زنان در فعالیت های دامی میباشد. لذا زنان خانواده هایی که به لحاظ اقتصادی مرفهتر و تعداد دام بیشتری دارند مشارکت کمتری در فعالیت های دامی دارند. وخانوادههایی که درآمد سرانه آنان زیر خط فقر بوده بالاترین مشارکت در فعالیتهایی دامی دارند - . - Ahmad, 2014 بر این اساس زنان در ردههای اقتصادی پایین در مقایسه با زنانی که درآمد متوسط و بالایی دارند، مشارکت بیشتری در فعالیتهای دامی دارند . - Kumar Rathod et al., 2011 - قنبری و همکاران - 1391 - گزارش کرد که بین تعداد دام و میزان مالکیت با میزان مشارکت زنان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
به عنوان مثال، به همان اندازه که میزان مالکیت زنان روستایی بیشتر میشود، به همان نسبت میزان مشارکت زنان در روستا افزایش مییابد و در فعالیتهای موجود در روستا فعالیت بیشتری دارند. علاوه بر تعداد دام اندازه زمین و درآمد - برقی و همکاران، - 1392 و پایگاه اقتصادی - برقی و همکاران،1392؛ - Mishra et al., 2008 پایین باعث میگردد زنان زمان بیشتری را به فعالیتهای کشاورزی و دامی اختصاص دهند - برقی و همکاران ،. - 1392 و در خانوادههایی با پایگاه اقتصادی پایین درآمد به دست آمده توسط زنان صرف نیازهای غذایی خانواده می گردد - . - Mishra et al., 2008 براین اساس دام مهمترین منبع در آمد برای خانوادهای فقیر در مقایسه با افراد ثروتمند روستا میباشد اما به دلیل بهره وری پایین و سنتی در سیستمهای مدیریت دام و انگیزه کم برای تجاری سازی دام و محصولات دامی تنها 10 درصد از درامد خانواده را تشکیل میدهد. - - kazybayeva et al., 2006
عوامل انگیزشی
انگیزه عاملی است که موجود زنده را به فعالیت وادار میکند و انگیزش حالتی است که انگیزه را در موجود زنده به وجود می-آورد - عسکریان، . - 1389 واژه انگیزش دراصطلاح به معنای پویایی و حرکت است - بهادری، . - 1391 بررسی انگیزش به زبان ساده، پی بردن به این مطلب است که چرا افراد کارها را به روش خاصی انجام می دهند اصولاً چه چیز سبب فعالیت آنان میشود. انگیزش به عنوان فرایندی تلقی میشود که شدت، جهتگیری و تداوم تلاش افراد در نیل به هدفی را مورد محاسبه قرار میدهد. از دید فردی انگیزه هر گونه عاملی است که فرد را برای رسیدن به هدفی خاص از درون به فعالیت وا میدارد. مردمعموماً انگیزش را حالات درونی میدانند که باعث می شود فرد به انجام کارهایش از کارهای دیگر تمایل نشان دهد، استیرز و پورتر انگیزش را شامل سه عنصر اصلی میدانند که عبارتند از:
الف- نیروهای فعال کننده رفتار: نیروهایی در افراد هستند و باعث میشوند هر فرد رفتارمشخصی داشته باشد.
ب- نیروهای هدایت کننده: رفتار را به سوی چیزی هدایت میکنند به عبارت دیگر انگیزش هدفدار است.
ج- نیروهای تداوم دهنده: انگیزش رفتار انسانی را که در جهت دست یابی به هدف فعال وهدایت شده نیرو بخشیده و به آن تداوم می-دهد. محیط افراد عامل اصلی در شدت وضعف و جهت دادن به این نیروهاست.
