بخشی از مقاله
چکیده
دنیای صنعتی و نیازهای آن منجر به استفاده هرچه بیشتر انسان از سوختهای فسیلی شده است. در طی عملیات حفاری و بهره برداری از چاه های نفت و گاز مقادیر قابل توجهی پسماندهای خطرناک تولید می شوند که برخی از آن ها خطرناک و سمی بوده و می توانند اثرات زیان باری براکوسیستم طبیعی منطقه داشته باشند. دفن بهداشتی این گونه مواد در محیط به عنوان یکی از مهم ترین مراحل مدیریت پسماند توجیهات ویژه ای را به خود جلب نموده است. مکانیابی صحیح یکی از مشکل ترین، موثرترین و مهم ترین وظایفی است که اغلب جوامع، در اجرای یک برنامه مدیریت پسماند و برای ایجاد و توسعه یک برنامه رضایت بخش، در گیر آن هستند.
لذا در این تحقیق پسماندهای ناشی از عملیات حفاری، اثرات زیست محیطی پسماندهای میدان نفتی و معیارهای زیست محیطی مکانیابی محلهای دفن پسماندها مورد بررسی قرار گرفته شده است؛در انتخاب و ارزیابی محل دفن مواد زائد جامد از معیارها و شاخص های همچون الکنو - Oleckno - ، روش سازمان حفاظت محیط زیست - USEPA - و UNEP ، - Drastic - دراستیک ، بریتیش کلمبیا ،روش - GIS - و روش غربال کردن منطقه ای و ...استفاده می شود. و پس از امتیاز دهی و وزن دهی هر معیار مکان دفن مناسب مشخص می شود.
واژههای کلیدی: پسماند حفاری، انتخاب محل دفن، مکان یابی، معیارهای انتخاب
-1 مقدمه
دنیای صنعتی و نیازهای آن منجر به استفاده هرچه بیشتر انسان از سوختهای فسیلی شده است، به دلیل استراتژیک بودن منابع نفت و گاز، اکتشاف و بهرهبرداری از این منابع روز به روز در حال افزایش است - محسنی و همکاران1392،زارعی وهمکاران. - 1390 امروزه درمناطق مختلفی ازجهان به منظور دستیابی به ذخایر نفت و گاز عملیات حفاری صورت می گیرد، در طی عملیات حفاریو بهره برداری از چاه های نفت و گاز مقادیر قابل توجهی پسماندهای خطرناک تولید می شوند که برخی از آن ها خطرناک و سمی بوده و می توانند اثرات زیان باری براکوسیستم طبیعی منطقه داشته باشند - درویشی. - 1390
یکی از آلوده کننده های اصلی عملیات حفاری، گلهای حفاری میباشد، گل حفاری به سیالی گفته می شود که طی عملیات حفاری با اهداف مختلف و گسترده ای چون خنک کردن، تمیز کردن و جلا دادن سر مته حفاری، انتقال ذرات حاصل از حفاری و پسماندهای حفاری از عمق زمین به سطح زمین، به کار گرفته می شود؛ که به طور متداول شامل ترکیبات ناخواستهای مانند فلزات سنگین، نمکها و هیدروکربنها هستند؛ همواره کنده های حاصل از حفاری و جامدات دور ریز شده در صورت باقی ماندن در سیستم قادر به بروز آثار مخرب زیست محیطی خواهد بود. پس از مشخص شدن اثرا سوء صنعت حفاری بر سلامت انسان و محیط زندگی وی، محققان بر آن شدند تا این اثرات را حذف یا کاهش دهند - چوپانگلاس. - 1388
امروزه افزایش هشدارهای عمومی پیرامون اهداف زیست محیطی، سبب بهبود انگیزه های موجود در زمینه اقتصادی و مدیریت پسماند حاصل از عملیات حفاری شده است. تحقیقات انجام شده در این زمینه: طهماسبی - 1392 - ، به تحقیقی با عنوان، مکان یابی دفن پساندهای عملیات حفاری یا استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - در اهواز پرداخت. امتیازات تعیین شده به لایه های اطلاعاتی تهیه شده در محیط - GIS - اعمال گردید و بر اساس آن مکان های مناسب دفن پسماند تعیین گردید.\
تکدستان و همکاران 1389، در تحقیقی به انتخاب محل مناسب محل دفن مواد زائد جامد، معیارها و شاخص های همچون الکنو، دراستیک و روش سازمان حفاظت محیط زیست - - USEPA و UNEP ، بریتیش کلمبیا، روش - GIS - را مورد بررسی قرار دادند؛ و با توجه به معیارها و ضوابط در کشورهای مختلف و ادغام معیارها، مناسبترین معیار انتخاب محل دفن را پیشنهاد دادند. - 2003 - Vasta and Nasoat در پژوهشی با عنوان مکانیابی محل دفن زباله در اطراف شهر رانسی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و با در نظر گرفتن معیارهایی چون زمین شناسی، گسل ها، شیب زمین، نوع خاک، آب های سطحی و عمق آبهای زیرزمینی، فاصله از فرودگاه و غیره با استفاده از این سیستم ها و وزن دهی به شاخص ها، 5 محل مجزا در اندازه های مختلف جهت دفن زباله انتخاب نمودند.
گل حفاری و پسماندهای ناشی از حفاری درصورتی که درست مدیریت نشوند، علاوه بر تحمیل هزینه های سنگین به صنعت نفت، میتوانند به یکی از منابع آلودگی محیط زیست در محل حفاری تبدیل شوند. دفن بهداشتی این گونه مواد در محیط به عنوان یکی از مهم ترین مراحل مدیریت پسماند توجیهات ویژه ای را به خود جلب نموده است. مکانیابی صحیح یکی از مشکل ترین، موثرترینو مهم ترین وظایفی است که اغلب جوامع، در اجرای یک برنامه مدیریت پسماند و برای ایجاد و توسعه یک برنامه رضایت بخش، توجیهات ویژه ای را به خود جلب نموده است - یارسا. - 1390بطور کلی محل دفن باید در مکانی استقرار یابد که توجیهات گوناگون اعم از زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی کمترین آثار سوء را به وجود آورد.
لحاظ نمودن عوامل متعدد در فرآیند مکانی یابی مستلزم گردآوری، ذخیره سازی و پردازش حجم قابل توجهی از داده ها و شرایط مکانی در یک زمان می باشد. و معیارهای متعددی از جمله: عوامل ژئومورفولوژیک - سنگ بستر، اراضی ناپایدار، خاک، گسل، شیب، ژئوهیدرولوژی و.... - - آبهای زیرزمینی - وضعیت اقلیم - عوامل زیست محیطی - کاربری اراضی -شبکه جاده ها و غیره در انتخاب محل دفن زباله دخالت دارند که هر کدام از اهمیت خاصی برخوردارند، هدف نهایی این معیارها یافتن محلی است که کم ترین آثار سوء زیست محیطی را بر محیط طبیعی منطقه دفن داشته باشد - حسام پور. - 1390فرآیند مکان یابی، با تکیه به اطلاعات کاملی از سرزمین انجام می شود تا اطمینان حاصل شود که استقرار محل دفن به خوبی صورت گرفته است.
به منظور ارائه یک روش انعطاف پذیر، ساده و قابل اجرا، در مقیاس های مختلف ارائه نقشه های موضوعی کاربردی از جنبه های مختلف، و با توجه به گستردگی و پیچیدگی عوامل موثر در مکان یابی، ضرورت دارد - حمیداوی. - 1390در انتخاب و ارزیابی محل دفن مواد زائد جامد از معیارها و شاخص های همچون الکنو - Oleckno - دراستیک - Drastic - و روش سازمان حفاظت محیط زیست - - USEPA و UNEP ، بریتیش کلمبیا، روش - GIS - ، روش غربال کردن و........ استفاده می شود و پس از امتیاز و وزن هر معیار رد و قبول دفن مشخص می شود. هدف از این تحقیق بررسی روشهای مکان یابی محل دفن پسماند های حفاری می باشد .که با توجه به معیارها و ظوابط صورت می گیرد.
-2 فرآیند کامل یک عملیات حفاری
-2-1 بررسی خط تولید
هر کاری که ما قبل از حفاری انجام داده باشیم در صورتی که عمل حفاری به درستی انجام نگیرد بی فایده است. قبل از حفاری فقط با تخیل و فرضیات لایه ها و عمق ها را تعیین می کنند. زمین شناسی، مهندس راه و ساختمان، حفار و..... همه دست به دست هم می دهند تا حفاری به طور مداوم انجام شود.
-2-2 برنامه ریزی و اجرای عملیات حفاری
این بخش اغلب متشکل از کارشناسان، مهندسین و تحلیل گران بهره برداری، مخازن، ژئوفیزیک و زمین شناس می باشد. آنها بر حسب سطح خواسته شده تولید سالانه، امکانات تولیدی و فنی موجود و قابل دسترس، چاه های مورد نیاز را با توجه به حجم تولیدی آنها تعیین می کنند. سپس با رعایت اصول مهندسی و فنی بهره برداری از مخازن، محل چاه را روی نقشه علامت زده و مختصات آن را تعیین می نمایند. سپس کار مطالعات مختلف زمین شناسی و مخازن و نیز سایر برنامه ریزیها از جمله تخمین و تامین سرمایه لازم آغاز می گردد. همگام با تعیین و تخصص دستگاه حفاری و تهیه تدارکات لازم، کار آماده سازی محل چاه، که قبلا توسط زمین شناسان و نقشه بردارن در سطح زمین مشخص گردیده، آغاز می شود..
دستگاه حفاری دورانی و اجزاء آن دستگاه حفاری مجموعه کاملی از تجهیزات شامل ماشین ها، سازه ها، وسایل و ابزاری است که در محل حفاری یک چاه مستقر شده و عملیات حفاری چاه را انجام می دهد.حفر چاه، یعنی خرد کردن سنگ های سازند توسط مته و عمیق نمودن چاه که کار اساسی و روزمره هر دستگاه حفاری محسوب می شود. علاوه بر حفر چاه، برای آنکه یک چاه نفت قابل بهره برداری گردد، نیاز به اجرای عملیات دیگری نیز در آن وجود دارد. به طور خلاصه پس از انجام عملیات زمین شناسی، نقشه برداری زمینی و هوایی، عملیات ثقل سنجی و لرزه نگاری، تحقیقات و مطالعات داده ها، محل حفاری تعیین می گردد. پس از آن دستگاه حفاری مناسب با شرایط جغرافیایی و عمق چاه انتخاب و به محل ارسال می گردد.
عمل جابجایی دستگاه حفاری در خشکی با کامیونهای سنگین انجام میشود. پس از برپایی دستگاه حفاری در محل مورد نظر، همراه با آن مخازن گل، موتورآلات، پمب های گل و دیگر وسایل سرچاهی و اردوگاه های نصب عملیات حفاری آغاز می گردد. رشته های حفاری شامل لو له های سنگین در زیر و لوله های حفاری در بالای آن، همراه با مته در زیر لوله های سنگین به صورت متصل به هم درون چاه رانده می شوند. مته در ته چاه توسط رشته های حفاری که توسط موتورهای قوی در
