بخشی از مقاله
چکیده
یکی از رایجترین و بهصرفهترین روشهای دفع پسماندهای ویژه در اکثرکشورها بهخصوص کشورهای در حال توسعه دفن بهداشتی پسماند میباشد، که مکانیابی مطلوب کاری حساس و از اهمیت بالایی برخودار است. شیوههای مختلفی در رابطه با مکانیابی لندفیل وجود دارد که در هر شیوه، از پارامترهای مختلفی استفاده می-گردد. شیوه انجام این تحقیق کتابخانهای بوده و تلاش بر آن بوده پارامترهای مهم وکاربردی در روند مکانیابی شناسایی شد و در ادامه حدود مطلوب برای هر پارامتر را مشخص گردید.
براین اساس پارامترهای به سه گروه زیست محیطی، اقتصادی-اجتماعی، زیست محیطی- اقتصادی تقسیم شده و در ادامه 8 پارامتر شامل، فاصله از گسل، فاصله از آبهای سطحی، عمق آبهای زیرزمینی،کاربری اراضی، شیب، فاصله از جاده، فاصله از مناطق شهری و روستایی معرفی گردید. سرانجام با بررسی مقادیری که جهت مطلوبیت یک محل برای ایجاد یک لندفیل در مطالعات مختلف پشنهاد شده است، مقادیر مطلوب برای هر پارامتر تعیین شد. از نتایج این تحقیق میتوان بهعنوان یک راهنما در روند مکانیابی لندفیل پسماند ویژه استفاده کرد.
-1مقدمه
مدیریت مواد زائد جامد یکی از مشکلات اساسی در اکثر کشورهای جهان سوم و درحال توسعه میباشد. در اکثر شهرها جمع آوری و دفع به درستی صورت نمیگیرد جمعآوری و دفع نامناسب مواد زائد جامد بهعنوان عوامل و منابع ذاتی آلودگی آب، خاک، هوا محسوب شده و خطربسیار بزرگی برای سلامت بشر و محیطزیست ایجاد میکند روند کنونی حرکت بهسوی جهانی شدن، توسعه شهرنشینی، صنعتی شدن و رشد اقتصادی شرایط را برای کشورهای درحال توسعه از شرایط حاضر دشوارتر خواهد کرد.
دراین میان پسماند ویژه بدلیل ماهیت شیمیایی خطرناک آن از حساسیت بالاتری برای محیطزیست برخورداراند و شرایط درنظرگرفته شده از سوی سازمان بهداشت جهانی به شرح ذیل میباشند - : - WHO الف- خطرات کوتاه مدت: موجب خطرآتش سوزی و انفجار. ب- خطرات بلند مدت: موجب سرطانزایی، آلودهسازی آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی کشورهای درحال توسعه درطی روند صنعتی شدن هرروز مقداربیشتری از زبالهها متفاوت روبرو میشوند.
این درحالی است که رشد افزایشی جمعیت و افزایش فعالیتهای اقتصادی با نبود آموزش در زمینه مدیریت جدید مواد زائد همراه بوده است.[1] درکشور ایران بدلیل هزینه بالای دیگر روشهای مدیریتی و نیز مهیا بودن سایت مناسب جهت دفن مواد زائد، دفن بهداشتی در زمین همواره جزء اولین گزینهها در مدیریت مواد زائد محسوب میشود.تاکنون سایت خاصی برای اینگونه مواد زائد درنظرگرفته نشده است و اکثر مواد زائد به روش مشابه با مواد زائد شهری دفن شده اند روش های زیادی جهت مدیریت پسماندها وجود دارد که کاهش تولید پسماند، بازیافت، سوزاندن، ذخیره در زیر زمین و دفن بهداشتی پسماند درمحل از جمله روش های مدیریتی میباشد.
دفن بهداشتی پسماندها برای پسماندهای ویژه یکی از روشهای رایج بکارگرفته شده در اغلب کشورها میباشد. دفن پسماند بهدلیل هزینه کم در مقایسه با دیگر روشها مدیریتی و همچنین قابل استفاده طیف وسیعی از انواع پسماندها، درسطح دنیا یکی از رایجترین روشها میباشد.
جهت اجرای صحیح این روش نیاز به یافتن سایتی مناسب است که کمترین مضرات را برای محیطزیست و منابع طبیعی حول مدفن داشته باشد و از نظر اقتصادی کم-ترین هزینهها و از نظرمهندسی مناسبترین خصوصیت را داشته باشد. علاوهبر مزایای کثیری که دفن بهداشتی پسماند در مقایسه با سایر روشهای دفع دارد، این روش نیز عیبهایی داردکه یکی از مهمترین آنها میتوان به انتشار گازهای گلخانهای به اتمسفر ناشی از تولید گاز متان در لندفیل و آلودگی خاک و آب ناشی از تولید شیرابه اشاره کرد. بهمنظور کنترل وتقلیل آثار سوء ناشی از دفن پسماندها در زمین، میبایست تمام روندهای مطالعاتی و اجرایی عملیات دفن بهداشتی پسماند با دقت و به شکل صحیحی انجام گیرد.
بهطور کلی، دفن اصولی و مهندسی پسماند شامل سه مرحله مکانیابی، طراحی و آمادهسازی و عملیات اجرایی میباشد.[4] هدف از پروسه مکانیابی آن است که ضمن شناسایی و انتخاب مناطقی باکمترین خطر برای سلامت عموم و محیط زیست، از لحاظ اقتصادی نیز مقرون بهصرفه بوده و هزینههای آمادهسازی، تجهیز و اجرای آن کمترین مقدار باشد. درگزینش یک مکان مناسب جهت دفن پسماند پارامترهای مختلفی میبایست در نظر گرفته شود که بهطور کلی این پارامترها را میتوان در سه گروه اصلی زیستمحیطی، اقتصادی -زیستمحیطی و اقتصادی-اجتماعی طبقهبندی کرد
هریک از این گروهها خود به زیرگروههای مختلفی تقسیم میشود و در هر زیرگروه پارامترهای مختلفی جهت انتخاب محل مناسب برای احداث لندفیل ارائه شده است که هریک محدودیتها و شرایط خاصی را برای مکان دفن پسماندها در نظر می-گیرد.[6] ازآنجاکه تاکنون دستورالعمل مدونی در ارتباط با ضوابط و پارامترهای یک مکان دفن بهداشتی در کشور وجود نداشته و پارامترهایی که میبایست در مکانیابی یک محل دفن پسماند مدنظر قرار گیرد، بهصورت مدون ارائه نشده است لذا ضرورت دارد پارامترهای تاثیرگذار در فرآیند مکانیابی محل دفن بهداشتی پسماند شهری شناسایی گردد. علاوه بر شناسایی پارامترهای تاثیرگذار، مقادیری که میبایست در روشهای مختلف مکانیابی به هر پارامتر اختصاص داده شود یکسان نبوده و طیف وسیعی از مقادیر جهت تعیین کیفیت مطلوب مربوط به هر معیار ارائه شده است.
بر این اساس در تحقیق حاضر سعی شده است با مرور منابع مختلف و مطالعات انجام شده در خصوص مکانیابی محلهای دفن پسماند ویژه در ایران و جهان، پارامترهای اصلی که دراکثر مطالعات مورد استفاده واقع شده است، شناسایی گردد و با توجه به مقادیر اختصاص داده شده به پارامترهای مهم در مطالعات مختلف، بهمنظور ایجاد یکپارچگی در مطالعات مکانیابی، دامنه مطلوبیت هر معیار تعیین گردد.
-2 مواد و روشها
شیوه انجام این تحقیق مطالعاتی بوده و در آن تمامی قوانین، دستورالعملها و مطالعات انجام شده در مورد مکانیابی لندفیل پسماند ویژه مطالعه شده است. بررسی مطالعات نشان داد که روشها مختلفی در تعیین سایت یک لندفیل ویژه وجود دارد که در تمامی شیوهها مورد استفاده سه مرحله ذیل انجام میگیرد:
الف- انتخاب پارامترهای تاثیرگذار در روند مکانیابی: در این قسمت با توجه به شراط ویژه هر ناحیه، تلاش براین بوده است که تا حد امکان پارامترهایی مورد توجه قرار گیرد که نقشههای مربوط به آن موجود باشد و یا قابل تهیه باشد تا امکان رویهم گذاری پارامترهای متعدد فراهم شود. در این تحقیق، پارامترهایی که از لحاظ کمی تعدد استفاده ازآنها در دستورالعملها و مقالات مختلف دیده میشود، بهعنوان پارامترهای شاخص و تاثیرگذار در فرایند مکانیابی انتخاب میشود.
ب- شیوه طبقهبندی درجه مطلوبیت برای هر پارامتر: در مقالات مختلف، شیوه طبقه بندی درجه مطلوبیت برای هر پارامتر به شکلهای مختلفی انجام میگیرد. استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - ، منطق بولین 0 - و 1 - ، تعیین بازه نمرهدهی و استفاده از جدولها حاکی از درجه مطلوبیت از جمله شیوههای مختلفی است که در مقالات مرور شده دیده میشود. همچنین قابل بیان است که شیوه طبقهبندی درجه مطلوبیت برای هر پارامتر، باتوجه به طبیعت آن پارامتر میتواند متفاوت باشد.
به-عنوان مثال در مورد پارامتر فاصله از فرودگاه و دشتهای سیلابی با توجه به اینکه لندفیل نباید در حوزه متاثر از فرودگاه و دشتهای سیلابی قرار داشته باشد و در خارج از آن محدوده، هیچگونه مانعی برای لندفیل وجود ندارد، لذا روش بولین جهت امتیازدهی مناسبترین روش میباشد. در این تحقیق مبنی بر شیوههای استفاده شده و بهمنظور ایجاد یک یکپارچگی در شیوه اختصاص درجه مطلوبیت به همه پارامترها، تلاش شده است شیوهای انتخاب شود که بتوان مقالات را در چهارچوب آن طبقهبندی نشان داد. مبنی بر این بازه ای مبنی بر چهار طبقه کاملا مناسب، مناسب، نامناسب،کاملا نامناسب، انتخاب شده و مبنی بر آن مقادیر کمی و کیفی بهینه مرتبط به هر پارامتر پیشنهاد شده است.
ج- مقدار داده شده به هر پارامتر: جدا از شیوه طبقهبندی درجه مطلوبیت برای هر پارامتر، در مقالات مختلف، مقادیر متفاوتی بهعنوان مقادیر انتخابی جهت نمرهدهی به پارامترهای مختلف در نظر گرفته شده است. در این تحقیق مقادیر مختلف هر پارامتر در کنار هم قرار داده شد و ضمن حذف دادههای متناقض - مقدارهایی که اختلاف معنیداری نسبت به سایر مطالعات دارد - ، مقادیر و نمرههای مناسب مرتبط با هر پارامتر انتخاب شد.
-3 نتیجهگیری و بحث:
بررسی مقالات مختلف نشان داد که مهمترین پارامترهای موثر در مکانیابی مناسب در محل دفن پسماند را میتوان در سه گروه -1 زیستمحیطی-2 زیستمحیطی-اقتصادی -3 اقتصادی-اجتماعی رادربرگرفت و بر این مسئله واقف است که این سه گروه پارامتر نقش اساسی را در تعیین مکان انتخابی مناسب خواهند داشت.
دراین مطالعات یکسری پارامترها مهمتر بوده که در اغلب مطالعات درمکانیابی مورد استفاده قرارگرفتهاند.درگروه پارامترهای زیستمحیطی، مهمترین پارامترها عبارتنداز :فاصله از آبهای سطحی، فاصله از آبهای زیرزمینی، خاک - بافت خاک - و فاصله از گسل و درگروه پارامترهای اقتصادی-- اجتماعی عبارتنداز: فاصله از شهر و روستا و فاصله از جاده - اصلی، فرعی - قرار گرفتهاند و دو پارامتر مهم شیب وکاربری اراضی هم جز پارامترهای زیستمحیطی و هم پارامترهای اقتصادی-اجتماعی قرار میگیرند
