بخشی از مقاله
مکان یابی محل دفن پسماند شهر اردبیل
چکیده
انتخاب محل دفن پسماند ها یکی از مراحل مهم در مدیریت پسماندهای جامد شهری می باشد و با توجه به اثرات مخرب زیست محیطی، اقتصادی و اکولوژیکی لندفیل ها، انتخاب محل دفن باید با دقت و طی یک فرایند علمی صورت گیرد. رشـد روز افـزون جمعیـت شـهری ایران به همراه ایجاد مراکز جمعیتی جدید، فقدان سیاستگذاری و ارزیابی عملکردها و فعالیت های گوناگون شهری بر اساس برنامه جـامع و کلان ملی (آمایش سرزمین) و تداوم تخلیه انواع زایدات و فاضلاب ها به محیط زیست از جمله عوامـل بحـران زایـی اسـت کـه محـیط زیست طبیعی و کیفیت بهداشت و سلامتی انسان ها به ویژه شهر نشینان را در معرض خطرات و زیان های گوناگونی قرار داده است برای انتخاب مکان و محل دفن با توجه به مدل ارایه شده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) به عنوان ابزار قدرتمندی در بالا بردن دقـت و سرعت استفاده گردید. محل مناسب دفن زباله برای شهر با رعایت کلیه پارامترها و اجرای مدلی که معرفی شده بود تعیین گردید. بـرای این منظور از اطلاعات متعددی از قبیل: مناطق حفاظت شده، زمین شناسی، توپوگرافی، کـاربری اراضـی، پوشـش گیـاهی، نفوذپـذیری، هیدرولوژی، هیدروژئولوژی، راه ها، مناطق مسکونی و ... استفاده شده است. در این مطالعه نیز با استفاده از سامانه ی اطلاعات جغرافیایی اقدام به مکانیابی محل دفن گردید و در نهایت 7 منطقه به عنوان محل های نهایی انتخاب و اولویت دهی شدند.
واژه های کلیدی: مکانیابی، GIS، طراحی شهری، اردبیل
مقدمه
پسماند به مواد جامد ،مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته میشود که بطور مستقیم یا غیر مستقیم حاصل از فعالیت های انسـان بـوده و در صورت عدم دفع صحیح، سبب آلودگی محیط زیست می گردد. با توسعه و افزایش رفاه در شهرها نیاز انسان به مواد مصـرفی و در نتیجـه تولید مواد زاید که خود از عوامل آلودگی محیط زیست به شمار می آید روز به روز بیشتر می شود .(1)افـزایش جمعیـت ،توسـعه ی بـی رویه و غیر اصولی شهری ،افزایش مهاجرت، غلط بودن الگوی رایـج مصـرف شـهروندان، افـزایش تبلیغـات مختلـف، اسـتفاده از کالاهـا و محصولات مختلف از طریق رسانه های گروهی، تنوع تولید روز افزون انواع محصولات و کالاها به ویژه بسته بندی های انهـا و بسـیاری از عوامل دیگر امروزه به مشکلات پیچیده زندگی شهری دامن زده و یکی از بارزترین مشکلات بهداشتی و زیست محیطی را به خصـوص در کلان شهرها نمودار کرده است((3 .مشکلی که از حالت ناملموس به شکل محسوسی چشم اندازی می کند و ان چیزی نیسـت جـز رونـد صعودی تولید مواد زاید جامد(.(1
امروزه دیگر نمی توان کلان شهرهای کشور به خصوص ابر شهری مانند تهران را با روش های سنتی و مدریت غیر علمی و مهندسی اداره کرد . مدریت و مهندسی مواد زاید جامد شهری امروزه یکی از علوم بسیار پیشرفته در کشورهای جهان اول و برخی از کشورهای در حال توسعه محسوب می شود و توجه به بکارگیری دانش فنی روز جهان و استفاده از فناوری های نوین بین المللی در اداره ی مدریت شـهری یکی از ارکان اصلی تعیین استراتژی و سیاست های بهداشتی و زیست محیطی در ان کشور مـی باشـد. توسـعه سـریع شـهرها و صـنایع، مصرف بی رویه منابع و تغییر الگوهای مصرف باعث به وجود آمدن بحران های عظیمی گردیده است که محیط زیست بهداشـت سـلامتی انسان ها بویژه شهرنشینان را در معرض خطرهای گوناگون قرار داده است(.(5
در این مطالعه با استفاده از سامانه ی اطلاعات جغرافیایی((GIS اقدام به روی هم گذاری نقشه ها گردیده است.
اردبیل با واقع شدن در دامنه کوه مرتفع سبلان با بلندی 1350 متر و با فاصله کم از بندر آستارا با ارتفاع- 30 به منزله دامنه وسیع کـوه مرتفعی مشرف بر دریاست که دارای اقلیم مناطق فوقانی از یک طرف و تأثیر پذیر از مناطق بحری از طرف دیگر است . شهرستان اردبیل دارای چهار اقلیم مدیترانهای گرم، مدیترانهای معتدل، کوهستانی سرد و معتدل است. این شهرستان به عنوان یکـی از منـاطق سردسـیر ایران و استان بین پنج تا هشت ماه از سال سرد است. بارندگی نیز در تمام فصول وجود دارد، ولی شدت آن در بهار و پاییز بیشـتر اسـت. براساس گزارش ایستگاه هواشناسی اردبیل که در ارتفاع 1372 متری واقع شده، بارندگی این شهر در سال 1372 برابـر 327/7 میلیمتـر گزارش شدهاست. این شهرستان دارای زمستانهای بسیار سرد و تابستانهای معتدل است. متوسـط درجـه حـرارت آن در حـدود هفـت درجه سانتیگراد است. وجود کوهستانهای سبلان، طالش و بزغوش، تأثیر بخارهای دریای خزر و بادهای سردشمالی و وجود جنگلهـای شمال و شرق آن در میزان بارندگی و نوسان دمای شهرستان اردبیل بسیار مؤثر است. شکل 1 موقعیت شهر اردبیل را نشان می دهد.
شکل (1) موقعیت جغرافیایی شهر اردبیل
روش مطالعه
برای نیل به هدف مکان یابی محل دفن زباله های شهری شهر اردبیل ، لایه های اطلاعاتی مورد نیاز از جمله نقشه های زمـین شناسـی ، تیپ اراضی، جهت های جغرافیایی، کاربری اراضی، شیب منطقه، توپوگرافی، موقعیت روستاها، حریم شهری، آب های سطحی ، جاده هـا و گسل ها، جمع آوری و سپس در محیط GIS 9.3 آماده سازی و در نرم افزار Expert Choice وزن دهی گردید.
سامانه GIS با دقت بالا از نظر سرعت عمل و سهولت انجام عملیات با وجود داشتن تعدد لایه ها و توانایی بالا در ترکیب و تلفیق لایـه های مختلف اطلاعاتی از ابزارهای مناسبی است. سیستم اطلاعات جغرافیایی یک سیستم رایانه ای برای مدیریت و تجزیـه و تحلیـل داده های فضایی است.
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصـمیم گیـری در شـرایطی کـه معیارهـای تصـمیم گیری، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازد، مورد استفاده قرار می گیرد. AHP یکـی از گسـترده تـرین ابزارهـای تصـمیم گیری چند معیاره است .(8) این نرم افزار قادر است مسائل بسیار پیچیده را به مسائل سـاده تـر تبـدیل کنـد .(4) کـه در منطقـه مـورد مطالعه، سعی شد یک نمودار درختی، جهت ساده تر کردن مکانیابی محل لندفیل مورد استفاده قرار گیرد. در اولین سطح سلسله مراتـب ماتریسی ایجاد می گردد که دارای قابلیت مقایسه زوج زوج می باشد(.(5 روش AHP در نرم افزار Expert Choice قابل اجرا است. در نرم افزار Expert Choice ابتدا معیارها و زیر معیارها مشخص و سپس با استفاده از روش مقایسه دوتایی وزن دهـی انجـام مـی گیـرد. میزان خطا در وزن دهی باید کمتر از 0.1 باشد(.(7
شکل((2 نقشه ی شیب محدوده ی مورد مطالعه شکل((3 نقشه ی جهت های جغرافیایی محدوده ی مورد
مطالعه
شکل((4 نقشه ی تیپ اراضی محدوده ی مورد مطالعه شکل((5 نقشه ی زمین شناسی محدوده ی مورد مطالعه
شکل((6 نقشه ی شهری محدوده ی مورد مطالعه شکل((7 نقشه ی روستاهای محدوده ی مورد مطالعه
