بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به تحلیل ضرورت برنامه ریزی های زیست محیطی و آمایش سرزمینی 31 روستا در محدوده شهرستان دالاهو به منظور تحقق یافتن اهداف توسعه پایدار در زمینه بهره برداری از پتانسیل های زیست محیطی منطقه در مکانیابی سایتهای دفن پسماند کشاورزی در نواحی روستایی شهرستان دالاهو می باشد. در این تحقیق با نظر گرفتن پارامترهای چون فاصله از گسل، لایه ارتفاع، شیب، فاصله از شهر، فاصله از روستا، فاصله از پهنه های آبی، بارش و فاصله از شبکه راه های ارتباطی میپردازد.
بدین منظور، ابتدا دادههای 8 پارامتر تأثیرگذار منطقه مورد مطالعه در محیط GIS آماده سازی گردیده است. در مرحله بعد، نواحی دارای محدودیت برای مکان یابی دفن زباله حذف گردید . سپس با استفاده از توابع تحلیلی GIS ، کل محدوده برای هر یک از معیارهای تعیین شده پهنهبندی گردید . در نهایت با تلفیق نقشههای پهنهبندی شده براساس وزن اکتسابی در محیط نرم افزار GIS، نقشهی نهایی در پنج کلاس ازکاملاً مناسب تا نامناسب تهیه شد. نهایتا سایتهای کاملاً مناسب و مناسب برای دفن پسماندهای کشاورزی و روستایی معرفی گردیده است. همچنین مطالعات میدانی صورت گرفته بر روی مکانهای کاملا مناسب، حاکی از مناسب بودن انتخاب پارامترهای زیست محیطی و کارایی بودن سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - در مکانیابی دفن پسماند می باشد.
مقدمه
حفاظت از محیط زیست و استقرار سیستمهای مدیریت زیست محیطی به دلیل گسترش عرصههای طبیعی از عهد دولت خارج است. بنابراین همکاری و جلب مشارکت جوامع روستایی و مردمان محلی و بومی به عنوان راهبردی اثر بخش برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار در زمینه حفظ محیط زیست اجتناب ناپذیر است.[4] پسماندهای کشاورزی-روستایی یکی از معضلات زیست محیطی قرن حاضر در نواحی روستایی می باشد، که علاوه بر زیانهای آتی مانند شیوع بیماریها و منظره نامناسب در بلند مدت موجب آلودگی منابع آب و خاک میشود.[8] اولین و مهمترین قدم در جهت راهکار مدیریتی پسماند، به ویژه پسماندهای نواحی روستایی، مکانیابی محل دفن پسماند میباشد.
[7] از آنجا که در مکانیابی، مکان دفن پسماند شهری یا روستایی، طرحهای هادی روستایی و یا ریزیهای سرزمینی - آمایش - بر پایه معیارهای زیست محیطی میباشند. بنابراین انتخاب و اهمیت نسبی پارامترها تاثیر زیادی در نتایج مکانیابی دفن پسماند دارد. [8 ] با توجه به این موضوع که متوسط سرانه تولید پسماند کشاورزی در روستاها 900 گرم تا 8/50 کیلوگرم در روز متغیر است[1] روشهای متفاوتی برای دفع پسماند کشاورزی بویژه پسماندهای حاصل از برداشت محصولات کشاورزی و یا آلودگی های ضایات دامی و کودهای حیوانی در نواحی روستایی مطرح است.
مانند زباله سوزی، دفن، بازیافت، تبدیل و غیره.[9] مهمترین هدف مکانیابی محل دفن پسماند اطمینان از این موضوع میباشد که محل انتخاب شده کمترین اثر منفی را نسبت به محیط زیست و اجتماع داشته باشد .[10] این تحقیق با اهداف توسعه پایدار و تاکید بر پتانسیل های زیست محیطی و ارزیابی پارامترهای فیزیکی- محیطی موجود در منطقه به منظور حفظ محیط زیست روستایی و منابع طبیعی منطقه - جنگل ها-مراتع و منابع آبی منطقه دالاهو - تعیین سایتهای مناسب دفن پسماندهای کشاورزی نواحی روستایی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - - GIS صورت گرفته است. پس از استخراج لایههای اطلاعاتی مختلف، این لایهها به صورت نقشه های قابل استفاده در محیط GIS در جهت عملیات مکانیابی بکار گرفته شده است.
سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - قادر به تجزیه و تحلیل حجم عظیمی اطلاعات و دادهها در قالب لایههای اطلاعاتی با استفاده از سامانه پشتیبان تصمیم گیری - DSS - میباشد.[9] از سوی دیگر مهمترین قابلیتهای GIS قابلیت ترکیب و تلفیق معیارها و لایهها با یکدیگر جهت تعیین مراکز و مکان های بهینه انتخاب میباشد. استفاده از دادههای ماهوارهای و سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS و سیستمهای تصمیمگیریهای چند معیاره - MCDM - در مکانیابی دفع زباله و مواد جامد و زائد شهری از جمله روشهای نوین و سریع جهت مکانیابی دفن زباله میباشد.[4] در این تحقیق با نظر گرفتن پارامتر های چون فاصله از گسل، لایه ارتفاع، شیب، فاصله از شهر، فاصله از روستا، فاصله از پهنه های آبی، بارش و فاصله از شبکه راه های ارتباطی میپردازد.
بدین منظور، ابتدا دادههای 8 پارامتر تأثیرگذار منطقه مورد مطالعه در محیط GIS آمادهسازی گردیده است. در مرحله بعد، نواحی دارای محدودیت برای مکانیابی دفن زباله حذف گردید. سپس با استفاده از توابع تحلیلی GIS، کل محدوده برای هر یک از معیارهای تعیین شده پهنهبندی گردید. در نهایت با تلفیق نقشههای پهنهبندی شده براساس وزن اکتسابی در محیط نرم افزار GIS، نقشهی نهایی در پنج کلاس ازکاملاً مناسب تا نامناسب تهیه شد
پیشینه تحقیق
تاکنون پژوهشهای فراوانی در زمینهی مکانیابی دفن زباله با استفاده از GIS در سطح داخلی و جهان با مدلهای گوناگون صورت گرفته است. در این بخش به بررسی آن دسته مطالعات انجام شده در این زمینه در سطح جهان و کشور پرداخته میشود. Che, Lin, Kao، یک مدل هوشمند سیستم خبره را با GIS تلفیق نموده و محیطی را جهت ارزیابی و مکانیابی محل دفن با استفاده از GIS ارائه نمودهاند.[12] در سال 2001 توسط مانولیادیس و ساچپازیس با عنوان تکنیک برنامهریزی خطی را برای تعیین بهترین مکان جهت دفن زباله طراحی نمودند.
[14] در زمینه بکارگیری روش AHP در مکانیابی محل دفن "کارنپرسیپ و همکاران" نیز مطالعهای انجام دادهاند، که در آن تلفیق روش AHP با تئوری مجموعه فازی در محیط GIS رستری برای غربال نمودن اولیه مکانهای دفن در تایلند به کار رفته است.[16] ک. واتالیس و او. مانولیادیس برای انتخاب مکان دفن زباله در غرب مقدونیه و یونان تحقیقی با عنوان "دو آنالیز چند معیاره برای انتخاب مکان دفن زباله با استفاده از "GIS انجام دادهاند. در این تحقیق از روش:
الف - روی همگذاری نقشهها
ب - روش وزندهی افزودنی ساده استفاده شده که متداولترین تکنیکها در تصمیمگیری چند معیاره مکانی میباشند که به آنها تکنیکهای تلفیق خطی B وزنی یا روش های امتیازبندی گفته میشود. نتایج حاصل، کاربرد استفاده از GIS را در انتخاب مکان دفن زباله را نشان میدهد ..[15] حسن پور و همکاران درسال 1389 با استفاده از روشهای چند معیاره - - MCDM در محیط GIS، به مکانیابی محل دفن مواد زائد جامد در شهرستان ابهر و زنجان پرداخته است.[8]
مواد و روش انجام تحقیق
انجام فرایند تحقیق در این مطالعه شامل مراحل زیر میباشد :
-1گردآوری اطلاعات
-2 تعیین محدوده مطالعاتی
-3 وزندهی با استفاده از روش
-4 AHP تعیین معیارهای غربالگری - معیارهای مستثنی کننده -
-5 تعیین حداقل مساحت مورد نیاز جهت دفن پسماند و زباله
-6 انتخاب گزینههای نهایی - سایت های دفن پسماند کشاورزی - ابزارهای مورد استفاده در روش انجام تحقیق شامل :
.1 نقشهها
.2تصاویر ماهواره ای
.3نرم افزارها
.4 دادههای آماری برای انجام این تحقیق، ابتدا اقدام به جمعآوری و مطالعه منابع علمی و کاربردی موجود در این زمینه مانند، اطلاعاتی نقشههای زمین شناسی، توپوگرافی و تهیه نقشههای شیب و ٌ - - DEM منطقه صورت گرفت. اطلاعات مربوط به نقاط روستایی و شهری، راهها، از طریق نقشه 1:50000 مرکز آمار ایران، نقشه رقومی کاربری اراضی از مرکز تحقیقات و پژوهشهای برنامهریزی کشاورزی، نقشه گسل شهرستان دالاهو و نواحی روستایی اطراف از نقشههای زمینشناسی منطقه در مقیاس 1:50000 و 1:250000 و برای تهیه نقشه شیب از نقشه توپوگرافی 1:50000 استفاده شده است.
همچنین دادههای اقلیمی مورد نیاز و منابع آب و دادههای هیدرولوژیکی - تعداد چاه-ها، چشمهها، قناتها و میزان آبدهی آنها و همین طور ارتفاع سطح آب زیرزمینی در سالهای مختلف - از سازمان امور آب استان کرمانشاه تهیه گردید. سپس با استفاده از نقشههای زمین شناسی، نقشههای توپوگرافی و دادههای آماری اقدام به تهیه لایههای اطلاعاتی، نقشههای منطقه در محیط نرم افزار - - GIS گردید.
