بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر فعالیت های کشاورزی و اقتصادی متعددی نظیر پرورش ماهیان سردابی در حاشیهی رودخانه بهشتآباد انجام گرفته است که باعث افزایش میزان ورود آلایندهها به خصوص فلزات سنگین به این رودخانه شده است. این مطالعه بمنظور بررسی غلظت فلزات سنگین نیکل، مس و روی در رسوبات رودخانه بهشتآباد واقع در استان چهار محال و بختیاری انجام گرفته است. بمنظور سنجش فلزات ذکر شده در نمونه های رسوب، از ظروف پلی پروپیلی که قبلا با اسید نیتریک و آب مقطر شسته شده بود استفاده گردید.
نمونه ها در فصل زمستان از 7 ایستگاه مختلف در طول رودخانه و در مکانهایی که رسوب گذاری وجود داشت انجام شد سپس میزان فلزات سنگین موجود در نمونه ها رسوب توسط دستگاه ICP قرائت شد و داده های به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته و نتایج حاصل با استاندارد های ایران مقایسه و میزان آلودگی رسوبات رودخانه بهشتآباد به فلزات سنگین نیکل، مس و روی مشخص گردید. وجود مزارع پرورش ماهی در مسیر رودخانه ، وجود اراضی کشاورزی و استفاده از کودهای حیوانی و شیمیایی و علف کش ها و سموم دفع آفات، ورود فاضلاب خانگی به دلیل نبود سامانه جمع آوری فاضلاب در برخی مناطق مشرف به رودخانه و تخلیه زباله ها در حاشیه رودخانه از جمله عوامل آلاینده رودخانه بهشت آباد می باشند.
مقدمه
رودخانه بهشتآباد یکی از منابع آبی مهم در استان چهارمحال و بختیاری بوده که وسعت حوزه آبریز آن حدود 3860 کیلومتر مربع میباشد. رودخانه مذکور از تلاقی رودخانههای کیار و جونقان در محلی به نام بهشتآباد پدید میآید و یکی از سرشاخه های مهم رودخانه کارون محسوب میگردد. وجود فعالیتهای کشاورزی در حاشیه رودخانه و همچجنین فعالیتهای پرورش ماهی حاشیه رودخانه را تحت تاثیر قرار می دهد. از مهمترین این آلاینده ها میتوان فلزات سنگین را نام برد - رئیسی و همکاران، . - 1388
فلزات سنگین از جمله منابع آلودهکننده رسوب و آب رودخانهها میباشند، رسوبات حملکنندههای بسیار مهم فلزات سنگین در چرخهی آبی محیطزیست هستند زیرا فلزات پیوند یافته با رسوبات میتوانند نقش مهمی در کیفیت آب داشته باشند، آلایندهها برروی رسوبات و ارگانیزمها تجمع مییابند . - Szefer et al, 1995 - مطالعه برروی رسوبات ابزار مناسبی جهت بیان نمودن اثرات مربوط به پیدایش تکامل انسان و همچنین چگونگی رسوب-گذاری طبیعی در طول زمان محسوب میشود. فلزات از دو طریق وارد چرخه محیط زیست میشوند - , Clark . - 2001 روند طبیعی شامل هوازدگی صخرهها، انتقال گردوغبار بوسیله باد، فعالیتهای آتشفشانی، آتش سوزی جنگلها و روندی که از فعالیت های انسانی ناشی میشود و معمولا به صورت تخلیههای مستقیم در محیط وارد می-شود.
روند ناشی از فعالیتهای انسانی باعث تجمع فلزات سنگین و سمی در رسوبات رودخانه میشود، رسوبات نقش بسیار مهمی در جذب و انتقال این فلزات دارند، در محیطهای رودخانهای آلودگی فلزات میتواند به طور مستقیم ناشی از رسوبات اتمسفری، هوازدگی سنگها و یا از تخلیه فاضلابهای کشاورزی، شهری مانند مناطق مسکونی یا صنعتی وارد شود - . - Dawson and Macklin, 1998 برخلاف مواد آلی، فرآیندهای طبیعی تجزیه منجر به حذف یا خروج فلزات سنگین از محیطهای درگیر به خصوص خاک و رسوبات نخواهد شد - Clmano . - et al , 1993 از آنجایی که فلزات سنگین توسط فرآیندهای میکروبی از بین نمیروند جزء آلایندههای پایدار و ذخیرهشونده محسوب میشوند.
رسوبات طی سالیان سال و در اثر فرآیند رسوب گذاری رفته رفته بر روی هم انباشته شده و در نهایت میتوانند به عنوان تثبیت کننده میزان آلودگیها در نظر گرفته شوند. مقدار فلزات سنگین در لایهها و طبقات مختلف رسوبات نمایانگر میزان این فلزات و مقدار آلودگی اکوسیستم در زمان رسوب گذاری آن لایههاست - خراسانی و همکاران، . - 1384علت اصلی استفاده از رسوب آن است که غلظت عناصر سنگین تحت تاثیر تغییرات فصلی-جوی قرار نگرفته، رسوبات همیشه با آبهای فوقانی در واکنش بوده و جزئی تفکیک ناپذیر از بومسازگان تالابی و رودخانهای هستند، که مانند آرشیوی تاریخی، در ثبت روند تغییرات تجمع فلزات سنگین عمل میکنند.
عناصر کمیاب به صورت پیوندهایی سست، سولفیدی و آلی در رسوبات رودخانهای حضور دارند، بنابراین افزایش غلظت عناصر سنگین توسط منابع آلوده-سازدر هر سه پیوند مذکور امکانپذیر بوده و معمولا با تغییرات جزئی در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب رودخانه امکان آزادسازی عناصر و ورود آنها به آب رودخانه وجود دارد - کرباسی و همکاران، . - 1385 پس با توجه به اهمیت رودخانه مذکور باید انباشت و تجمع فلزات سنگین در این رودخانه بررسی گردد تا آلودگی یا عدم آلودگی آن به فلزات سنگین در مقایسه با استانداردهای کیفی ایران مشخص شود. بنابراین هدف از اجرای این مطالعه، ارزیابی شدت آلودگی رسوبات رودخانه بهشتآباد به عناصر سنگین و تعیین میزان آلودگی آن به فلزات سنگین نیکل، مس و روی میباشد.
مواد و روش ها
معرفی منطقه ی مورد مطالعه :
باتوجه به اهداف این تحقیق، محدودهی مورد مطالعه شامل حوضهی آبریزکوهرنگ و بهشتآباد در موقعیت جغرافیایی 31 درجه و 50 دقیقه تا 32 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه تا 51 درجه و 25 دقیقه طول شرقی است. این حوضهها تماما در محدوده استان چهارمحالوبختیاری واقع هستند. حوضهی بهشتآباد با3860 کیلومترمربع وسعت، وسیعترین زیر حوضه آبخیز کارون شمالی است که از 8 واحد هیدرولوژیک به نام های سورشجان، جونقان-فارسان، شهرکرد، بروجن-فرادنبه، کیار شرقی، کیار غربی، سپید دشت و بهشتآباد تشکیل شده است.
- مهندسین مشاور یکم ، . - 1379 وسیعترین دشتهای استان چهارمحالوبختیاری در این زیر حوضه واقع شده و از لحاظ تمرکز جمعیت حدود 60 درصد جمعیت استان در حوضهی بهشتآباد ساکن هستند. حوضه آبریز کوهرنگ که وسعت آن 1230 کیلومترمربع است از جمله سرشاخههای حوضهی کارون به شمار می-رود. این حوضه به دلیل بارندگی زیاد دارای بیشترین آبدهی ویژه است ولی به دلیل کوهستانی بودن دارای 3 درصد جمعیت استان است. در شکل زیر نمایی از منطقه مورد مطالعه و موقعیت آن نسبت به استان نشان داده شده است. - سعیدی نیا و همکاران ، . - 1387
