بخشی از مقاله
چکیده
کیفیت آبهای سطحی در طی دهه های اخیر، تحت تاثیر تغییرات کاربری اراضی قرار گرفته است. از آنجایی که کاربری اراضی و تغییرات آن به همراه کارگاههای پرورش ماهی در طول زمان تاثیر به سزایی بر کیفیت آب رودخانه دارند، در مطالعه حاضر تاثیر کاربری اراضی و کارگاههای پرورش ماهی بر کیفیت آب رودخانه بهشتآباد در شهریورماه 1394 بررسی شده است.
پنج ایستگاه در طول رودخانه برای نمونهبرداری انتخاب شدند. پارامترهای کیفی آب مانند دما، کدورت، نیترات، فسفات، اکسیژنمحلول، اکسیژن خواهی بیولوژیکی، هدایت الکتریکی، کل مواد جامد و pH اندازهگیری شد. نتایج نشان داد که ایستگاه های بالادست کیفیت آب بهتری را نسبت به ایستگاههای پایین دست نشان میدهند.
دلیل آن میزان پایین پساب ورودی و کودهای کشاورزی به داخل رودخانه و نبود کارگاههای پرورش ماهی در این مناطق می باشد. اما به طرف پایین دست رودخانه، بر اثر افزایش دخالتهای انسانی از قبیل ساخت و سازها، فعالیت های کشاورزی، ورود پسابهای مختلف و فعالیت کارگاههای پرورش ماهی در پایین دست، کیفیت آب رودخانه بخصوص در ایستگاه 4 و 5 کاهش یافته است.
مقدمه
رودخانهها جزء کوچکی از آبهای جاری جهان هستند، با وجوداین از اجزاء حیاتی چرخه هیدرولوژیک محسوب میشوند و هر سال 32-37 کیلومتر مکعب آب به اقیانوسها منتقل میکنند - ابراهیم نژاد و همکاران، . - 2005 رودخانهها به عنوان یکی از منابع اساسی تأمین آب برای مصارف گوناگون از جمله کشاورزی، شرب و صنعت مطرح میباشند. از این رو پایش کیفیت این منابع با توجه به خشکسالی های اخیر و توسعه شهری و روستایی یکی از وظایف مهم در حیطه محیطزیست میباشد
از جمله مواردی که به عنوان عامل اکولوژیک و اجتماعی- اقتصادی مؤثر در کاهش و تغییر کیفیت آب در آبخیزها و رودخانهها است، تغییر کاربری اراضی است
کاربری اراضی در مفهوم کلی آن به نوع استفاده از زمین در وضعیت موجود گفته میشود که در برگیرنده تمامی کاربری در بخشهای مختلف کشاورزی، منابع طبیعی و صنعت میشود. به عبارت دیگر شامل تمام فعالیتهای موجود در منطقه یا ناحیه مانند یک حوزهی آبخیز در روی زمین مانند تخصیص اراضی به فعالیتهای زراعی - دیم و آبی - مناطق مسکونی، جنگل، مرتع، معدن، تأسیسات صنعتی و همانند آن است
از آنجا که نوع کاربری اراضی میتواند به دو صورت مثبت و منفی بر کیفیت آب تأثیر گذار باشد، از این رو ضرورت دارد به مشخص کردن میزان تاثیر و سهم مشارکت هریک از انواع مختلف کاربری اراضی، بویژه در مناطقی که آب برای مصارف شرب و خانگی از منابع آب سطحی تأمین میشود، توجه خاص شود. ورود پسابهای صنعتی و شهری و زهآبهای کشاورزی، تغییر کاربری اراضی و عدم مدیریت صحیح عوامل آلاینده از جمله عواملی هستند که میتوانند سبب شوند وضع کیفی رودخانه در طبقه نامطلوب قرار گیرند
باتوجه به اینکه در رودخانه کارگاههای پرورش ماهی نیز وجود دارد و از آنجایی که دستیابی به هر مقدار معینی از تولید ماهی در محیطهای آبی مستلزم مصرف مواد غذایی در مراکز پرورش ماهی میباشد و پساب این کارگاه ها سبب افت شدید کیفیت آب میگردد، لذا لازم است علاوه برتغییر کاربریها، آثار پساب کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی بر روی کیفیت آب این رودخانه مورد مطالعه قرارگیرد. برای انجام این تحقیق پارامترهای کدورت، دما، فسفات، نیترات، اکسیژن محلول - DO - ، کل مواد جامد - TS - ، اکسیژن خواهی بیولوژیک - BOD - ، اسیدی یا قلیایی بودن - PH - و هدایت الکتریکی - EC - تعیین گردید. در این زمینه مطالعات متعددی صورت گرفته که به ذکر برخی از آنها پرداخته شده است.
مواد و روش
معرفی منطقه: رودخانه مورد مطالعه در حوزه بهشتآباد با مساحتی برابر 3866 کیلومتر مربع در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده، این حوزه آبخیز بین عرضهای جغرافیایی شمالی 31 دجه و 28دقیقه و 32 درجه و 56 دقیقه و طولهای جغرافیایی شرقی 50 درجه و 36 دقیقه و 51درجه و 45 دقیقه قرار دارد. محیط حوزه برابر 389/61 کیلومتر و ارتفاع متوسط آن برابر 2317/28 متر می باشد.
نمونهبرداری
در این مطالعه جهت ارزیابی تاثیر کارگاههای پرورش ماهی و کاربری اراضی بر کیفیت آب رودخانه بهشتآباد، تعداد 5 ایستگاه در طول رودخانه انتخاب و نمونهبرداری در شهریورماه انجام شد. انتخاب ایستگاههای نمونهبرداری آب با توجه به بررسیهای انجام شده و پیمایش طول رودخانه به منظور بررسی تغییرات وضعیت رودخانه از نظر سرعت آب، دبی، توپوگرافی، توجه به مکان ورود آلایندهها و با در نظر گرفتن موقعیت روستاها، کارگاه های پرورش ماهی، پلها و شاخههای فرعی ورودی به رودخانه انجام شد. 5 ایستگاه انتخاب شده همراه با مختصات آنها در جدول 1 مشخص شدهاست.
جدول - 1 - موقعیت کلی ایستگاههای نمونهبرداری در طول مسیر رودخانه بهشت آباد
یافتهها
نتایج حاصل از بررسیهای آزمایشگاهی و آنالیزهای مختلف نمونههای جمع آوری شده آب جهت تعیین مقدار پارمترهای فیزیکوشیمیایی در طی مدت پژوهش از ایستگاه تحت مطالعه در جدول 2 به صورت زیر جمعبندی میگردد . همچنین مقدار عددی هرکدام از پارامترها در ایستگاههای مورد مطالعه در شهریورماه به طور جاگانه در شکلهای 1 تا 9 آورده شدهاند.
