بخشی از مقاله
خلاصه
در سالهای اخیر شاهد پیشرفتهای زیادی در مطالعات روسازی بودهایم مانند مطالعات طرح اختلاط رویه ممتاز، طرح اختلاط مخلوط آسفالتی پلیمری، طراحی تجربی-مکانیستیک و بازیافت روسازی. اما از آنجا که رویههای انعطافپذیر با معضلاتی مانند عملکرد ضعیف، مولفههای گسیختگی فراوان و افزایش مداوم منافع از دسترفته مواجه هستند؛ باید امکانپذیری بکارگیری رویههای بتنی در کشورمان مورد بررسی قرار گیرد. کمبود اینگونه مطالعات برای سازمانها و نهادهای ذیربطی که به دنبال کاهش هزینه چرخهعمر، کوتاهکردن دوره ساخت و تنزل شکست طرحهای خود هستند، بسیار حائز اهمیت به شمار میرود. با وجود اینکه در کشورمان تردیدها و محدودیتهایی در مورد شرایط پایداری اقتصادی وجود دارد اما هنوز همغالباً از رویههای آسفالتی برای زیرساختهای حملونقل جادهای استفاده میشود. البته شاید عامل هزینهو قیمت نسبتاً پایینتر قیر، دلایل اصلی این ترجیح به حساب آیند اما باید این را نیز در نظر داشت که مولفههای اصلی حاکم و کنترلکننده در پایداری روسازیها تنها شامل مقاومت خاک بستر و بار ترافیکی نمیشوند. این مقاله سعی بر آن دارد تا با معرفی مفاهیم پایداری رویه بتنی به مجموعه اقدامات و عوامل دخیل در آن بپردازد. بررسی مراحل چرخه عمر رویه بتنی و راهکارهای موثر بر پایداری آن میتواند نقش بسزایی در تغییر رویکرد تصمیمگیرندگان برای افزایش اجرای رویه بتنی به شمار آید.
کلمات کلیدی: رویه بتنی، پایداری، چرخه عمر، چرخه اقتصادی تجدیدپذیر، رویکرد گهواره تا گهواره.
.1 مقدمه
طی چند دهه اخیر در کشورهای توسعهیافته و همچنین در حال توسعه، درباره موضوعاتی مانند تغییرات آبوهوایی، مصرف انرژی، تاثیرات زیستمحیطی و محدودیتهای مالی نگرانیهایی مطرح شده است. این موضوعات همگی به نوعی با ساخت، بهرهبرداری و نگهداری زیرساختهای حملونقل جادهای، ارتباط تنگاتنگ و نقش متقابلی دارند. این امر آشکار شده است که مجموعه فعالیتهای بشری و شیوههای توسعه کشورها، تاثیر منفی بسزایی روی رفاه اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی جهان گذاشته و نسلهای آتی بشریت و دیگر گونههای حیات را به خطر انداخته است. در مواجهه با این واقعیت، دستاندرکاران صنایع به این چالش کشیده شدهاند که باید خود را با شیوههای هماهنگ با نیازهای اجتماعی و زیستمحیطی تطبیق دهند.
از اینرو مهندسان و تصمیمگیرندگان این امور همواره به دنبال راهکارهای مختلفی در زمینههای برنامهریزی، طراحی، ساخت، بهرهبرداری و نگهداری رویهها هستند تا از این طریق بتوانند به مجموعه زیرساختهای حملنقلی پایدار یا به عبارتی، روسازیهای پایدار دست پیدا کنند. زیرساختهای حملونقلی نقشی بیبدیل و بسیار حیاتی در جابجایی ایمن افراد و کالاها دارند. تحقیقات بسیاری در زمینههای مختلف روسازی صورت گرفته است که برخی از آنها عبارتند از: ارزیابی روسازی، مرمت و نگهداری روسازی، سیستمهای مدیریت روسازی، شاخص پایداری روسازی و غیره.
با توجه به اهمیت گسترش رویههای بتنی در توسعه زیرساختهای حملونقل جادهای، در مقاله حاضر سعی شده است تا با بیان اهمیت مطالعه بیشتر روی امکانسنجی اجرای اینگونه رویهها، به موضوع پایداری به عنوان یکی از نقاط قوت رویههای بتنی پرداخته شود. به هر حال ضرورت دارد تا متخصصان رویههای بتنی به دنبال ارتقای نقش اینگونه رویهها در توسعه پایدار کشورمان باشند و این کار با ایجاد شناخت بیشتر نسبت به ارتباط بین صنایع - که مباحث اقتصادی شاید در آنها بیشتر مطرح باشند - با دنیای واقعی - که تحت تاثیر بهداشت اجتماعی و زیستمحیطی قرار دارد - اتفاق خواهد افتاد. برای شناخت بیشتر رویه بتنی پایدار لازم است تا روی مفاهیم پایداری در حیطه کلی - تعریف عام - آن، در مورد سیستمهای روسازی و به طور مشخص، در مورد رویههای بتنی بحث بیشتری صورت پذیرد.
.2 مفهوم پایداری
تعریف پایه پایداری را میتوان اینگونه بیان کرد: "ظرفیت حفظ پایدار و دائمی یک فرآیند یا وضعیت یک سیستم، بدون اتلاف منابعی که به آنها وابسته است و همچنین بدون تخریب محیطزیستی که در آن فعالیت میکند". در زمینه فعالیتهای انسانی، پایداری را میتوان به عنوان یک فعالیت یا اقدامی توسعهای در نظر گرفت که نیازهای نسل فعلی و کنونی را بدون در خطر انداختن نیازهای نسلهای آتی برآورده سازد .[1] عموماً 3 مقوله کلی برای پایداری به رسمیت شناخته شده است: پایداری اقتصادی، پایداری زیستمحیطی و پایداری اجتماعی. هنگامی فعالیتها و فرآیندها پایدار هستند که همه مقولهها در نظر گرفته شده باشند و البته باید یک توازن عملی هم بین منافع سهگانه که اغلب رقابتی نیز هستند، یافت شود.
تا همین اواخر، تصمیمگیریها در مورد هر سیستمعمدتاً مبتنی بود بر مفهوم "سود خالص".1 این مفهوم در مباحث اقتصادی به عنوان یک شاخص درآمدی - یا به عبارتی درآمد تجمعی کل، منافع خالص، سود خالص و غیره - شناخته میشود. اما ملاحظه توام هر 3 مقوله پایداری میتواند یک " سود خالص سهگانه"2 را تشکیل دهد .[2] مفهوم سود خالص سهگانه را میتوان به صورت نمودار شکل 1 نشان داد. طبق این نمودار، راهکارهایی پایدار محسوب میشوند که در تمام مولفههای سود خالص سهگانه سهیم باشند. هرچند تعریف فوق، یک تعریف عمومی برای پایداری محسوب میشود اما تاحدودی راضیکننده و جامع نیست چرا که معلوم نمیکند چه عواملی مهم یا غیرمهم هستند و همچنین برای اقداماتی که باید در آینده صورت پذیرند تا شرایط نسبت به حال حاضر بهتر شود، جهت مشخصی تعیین نکرده است. برای دستیابی به این جهتدهیها و ایجاد تعادل بین عوامل اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی در پروژههای روسازی ضروری است اقدامات زیر مورد ملاحظه قرار گیرند:
- 1 شناسایی عوامل قابلاجرا در هر مقوله،
- 2 جمعآوری دادههای عواملی که باید مورد ارزیابی قرار گیرند،
- 3 بهکارگیری زارهاییاب جهت تعیین کمّی تاثیر هر عامل،
- 4 تخمین تاثیر هر یک از عوامل روی دیگر عوامل.
آنچه که باعث پیچیدگی این روند میشود این واقعیت است که همه عوامل باید شناسایی و در حین هر مرحله از عمر روسازی - طراحی، انتخاب مصالح، ساخت، بهرهبرداری، مرمت و بازسازی، نوسازی و یا بازیافت - مورد اندازهگیری و تخمین قرار گیرند. به تعبیری دیگر، برآورد پایداری هر پروژه نیازمند به کارگیری تحلیلهایی قوی و خبره است. البته اجرای برآورد کامل پایداری با توجه به رویکردها و شیوههای فعلی شاید غیرممکن باشد اما به هر حال، بکارگیری ابزارهای موجود خواهند توانست در دستیابی به رویههای بتنی پایدار کمککننده باشند.
.3 فرآیندهای صنعتی غیرپایدار و پایدار
با توجه به مفهوم سود خالص، سنژ1 و همکاران در مطالعه خود به این عبارت اشاره کردهاند: "عجیب نیست که تنها افراد معدودی هستند که به انحطاط شرایط زیستمحیطی و اجتماعی تحت این سبک تصمیمگیریهای مبتنی بر مفهوم سود خالص اعتقاد دارند؛ چرا که آنها باور دارند این سبک تصمیمگیریها تنها بر جزئیات تمرکز میکنند و ماهیت کلی
