مقاله رویکرد فرهنگی و علمی به الگوی پیشرفت

بخشی از مقاله

چکیده:

جستار این مقاله رویکرد فرهنگی و علمی به الگوی پیشرفت است. روش کار به صورت کتابخانه ای است و از بررسی های به عمل آمده این نتیجه بدست آمده است که پیشرفت جز از راه فرهنگی و علمی میسر نیست.چون که علم ابزار می سازد و روشنایی و توانایی می دهدودر مقابل بیماری ها و حوادث ایمنی ایجاد می کند و انسان و جهان را با هم سازگار می کند.و فرهنگ روح انسان را زینت می بخشد و عشق وامید ایجاد می کند و راه درست زندگی وزیستن را نشان می دهدو درست اندیشیدن را تقویت و روش پرسش و تحلیل را گسترش می دهدو آفات تفکر واندیشه را بیان میدارد.فرهنگ وعلمِ همیشه پویا و متناسب با زمان، کار ساز است.علم در متن فرهنگ مفید و کارآ است بنابراین اصلاح فرهنگ لازمه تحول است،و باید به طور مداوم آنرا از شاخه های خشک و علف های هرز و انگلها بپیرایم تا فرهنگ بتواند موازنه و تعادل بین نیازهای مادی و معنوی در جامعه برقرار کند.

کلید واژه: فرهنگ،علم،پیشرفت،کارکرد فرهنگ

-1مقدمه

بی شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد ،فرهنگ آن جامعه است.آنچه انسان را از سایر موجودات متمایز می کند فرهنگ است ؛چون فرهنگ حاصل اندیشه است و بدون اندیشه انسان نمی تواند در مرتبه انسانیت باقی بماند و لذا خود به خود پایین تر از آن قرار می گیرد. امام خمینی - ره - در خصوص فرهنگ می فرماید:فرهنگ است که مبدا همه خوشبختی ها و بدبختی های یک ملت است - ج3،ص. - 306 مقام معظم رهبری در باره فرهنگ نیز چنین می فرماید:ما فرهنگ را بستر اصلی زندگی انسان می دانیم،نه فقط بستر اصلی درس خواندن و علم آموختن،فرهنگ هر کشور بستر اصلی حرکت عمومی آن کشور است. حرکت سیاسی و علمی اش هم در بستر فرهنگی است - . - 1383 /10 /17»از میان آفریده های خداوند جماد، نبات، حیوان،انسان، والاترین و برترین آنان انسان است. او آن اندازه عظمت دارد که مقام خلیفه الهی را دارا است . انسان کمال یافته، آیینه تمام نمای اسماء خداوندی است که به او امانت داده شده است. انسان با توانایی های خود می تواند در دو مسیرحرکت کند و استعدادهای خود را به منصه ظهور برساند:

-1سیر طولی،در جهت کسب کمالات و معرفت الهی و نزدیک شدن به ذات اقدس الهی؛ -2سیر افقی،در جهت اجتماعی ،بروز استعداد و توانایی های خود در جهت ابداع و ایجاد چیزهای نو به منظور تسلط بیشتر بر طبیعت و بهره برداری مطلوب از آن با هدف تنعم بهتر از نعم الهی« - رک،فصلنامه،دانشگاه اسلامی،1387،ص. - 5تحقق مسیر اول در گرو تعالی فرهنگی است و مسیر دوم بستگی به علم و توانایی های علمی دارد تعالی فرهنگی بدون علم بی مفهوم است و علم بدون فرهنگ، خطرناک و در مسیر سراشیبی است.به وسیله فرهنگ و علم است که زندگی انسان مدام در حال کمال و تغییر قرار خواهد گرفت و چنانکه امام علی - ع - می فرماید : »هرکه دو روزش مثل هم باشد از ما نیست.«راه کمال برای انسان باز است و حدی برای آن تعیین نشده است. به قول سعدی :رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند بنگر تا چه حد است مکان آدمیت انسانی که می تواند به مراحل عالی تعالی و انسانیت برسد نمی بایست سطح نازل فرهنگی داشته باشد.متناسب با تعالی،تحول فرهنگی نیاز است. پیشرفت فرهنگی اجباری وتزریقی نیست بلکه به لحاظ ماهیت معنوی فرهنگ، تحول و تعالی فرهنگ کند و تدریجی است.اگر این تحول مبنای علمی نداشته باشد و با آگاهی و شناخت همراه نباشد ابتر است.

-2مبانی نظری

پیشرفت مصدر مرخم مرکب ،به معنای پیش رفتن،جلو رفتن مقابل پس رفتن،حرکت به سوی مقابل است - لغت نامه دهخدا - .معادل واژه انگلیسیProgress است.در فرهنگستان اول پیشرفت،معادل این واژه انتخاب شد.پیشرفت جنبه اجتماعی دارد،بنابراین بر خلاف توسعه که بهبود در وضعیت زندگی مادی است، سعادت بشری را هم در قسمت معنوی و هم در بخش مادی دنبال می کند.»پیشرفت فعالیتها و اقداماتی است که به منظور تامین نیازهای آسایشی و آرامشی،و با هدف تعالی و کمال فرد و جامعه صورت می گیرد.«نیازهای آسایشی بدان معنی است که جامعه مراحل رشد به ویژه در زمینه اقتصادی را چنان دنبال کند که خواسته های معیشتی و مادی را برآورده کند و جامعه ازاین طریق به خود اتکایی برسد.

یعنی جامعه به چنان توان و ظرفیتی برسد که با تکیه بر امکانات داخلی بتواند نیازهای اساسی زندگی فردی و اجتماعی خود را سامان داده،برآورده کند.»اگر جامعه ای به چنین وضعی از خوداتکایی برسد بدون شک از مواهب و نعمت هایی همچون رفاه،نظم،و آرامش برخوردار خواهد شد - «میر احمدی،1390،به نقل از جعفرپور،. - 47 :1390نیازهای آرامشی مربوط به روح و روان است.انسان هم نیاز مادی دارد و هم نیاز معنوی،اصلا جنبه مادی مقدمه ای برای کمال معنوی است.روح از سنخ معنویات و ملهم از ذات اقدس الهی است.»و نفخت فیه من روحی«آنچه انسان را به سمت تعالی می برد و موجب قرب الهی می شود روح انسان است،که در دامن ماده و جسم شکل می گیرد.بنابراین جامعه ای پیشرفته است که در دو حوزه مادی و معنوی پیشرفت کند.و اگر از لحاظ معنوی رشد کرد و از جنبه مادی عقب بماند آن جامعه پیشرفته نیست.

بحث پیشرفت از چند جهت برای نظام اسلام ایران مهم است: -1عظمت و بزرگی انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی با تکیه بر اسلام،رهبری روحانیت،و پشتوانه مردمی پا گرفت،و الگوی جدیدی از نظام سیاسی ارائه داد که در تقابل با نظام های موجود قرار گرفت.و توانست تئوری هایی که تاکنون علل شکل گیری انقلابها را در مسائل غیر دینی و مذهبی جستجو می کرد به زیر سئوال ببرد. همچنین گفتمان های هویت بخش فراموش شده در جهان اسلام را دوباره احیاء کرد.اینگونه نقش آفرینی انقلاب اسلامی ،قدرتهای جهانی را به تکاپو و مبارزه انداخته و آنها در صدد بوده وهستند که این انقلاب را از پای در آورند.الکساندر هیگ وزیر دفاع اسبق آمریکا چنین می گوید: »به نظر من خطرناکتر ومهم تر از این مشکلات بین المللی،عواقب گسترش بنیاد گرایی اسلامی است که در ایران پا گرفته است.اگر این از کنترل خارج شود منافع ابر قدرتها را به خطرناکترین وجه به مخاطره خواهد انداخت - «روزنامه اطلاعات،. - 1361

-2حفظ و گسترش انقلاب اسلامی

-3سرعت علم و تکنولوژی در جهان امروز فرهنگ و علم باید به موازات یکدیگر رشد یابند و نهادینه شوند تا امر پیشرفت محقق شود.فرهنگ با ید بتواند روحیه کار وکوشش را تقویت کند، - متاسفانه در ارزیابی تنبلی مردم کشورهای جهان، ایرانیان مقام دوم تنبلی را به میزان 78 /11 پس از کشورهای عربی دارند. - جوادی یگانه،. - 139 :1390سطح اعتماد و هم افزایی را افزایش دهد. نیاز است که فرهنگ صداقت،درستکاری،صراحت و..در روابط اجتماعی افزایش یابد.بین تفکر اشراقی و تفکر عقلانی اعتدال برقرار شود همچنین فرهنگ نگرش به علم و علم آموزی تغییر یابدبه طوری که در همه سطوح زندگی مبانی علمی و قانونی رعایت گردد.

پیشینه پژوهش

درباره موضوع به ویژه فرهنگ کتب و مقالات متعدد نوشته شده است.از آنجا که فرهنگ موضوع علوم اجتماعی است،بنابراین کتابهای اجتماعی فصلی از مطالب خود را به فرهنگ اختصاص داده اند.از منابع موجود چند مورد بیان می شود:کتاب »چیستی ضرورت آثار پیوست فرهنگی« نوشته حسن بنیانیان، ایشان به موضوع دلایل اهمیت فرهنگ و ضرورت مدیریت فرهنگی در جامعه امروز پرداخته و عوامل تغییر دهنده جامعه را در شش محور بیان کرده است.وی اصلاح کارکردهای فرهنگی سازمانها و نهادهای اجتماعی را در گرو دستیابی به الگوی پیشرفت اسلامی و مهندسی فرهنگی کشور می داند.

محمود روح الامینی در کتاب» زمینه فرهنگ شناسی«،می گوید فرهنگ قلمروی به وسعت حیات اجتماعی انسان دارد،چنانکه در علوم اجتماعی می گویند:انسان حیوانی است با فرهنگ. وی تاکید دارد نظربه اینکه کشورهای استعماری می کوشند به هر وسیله و در هر لباس از زمینه های فرهنگی استفاده می کنند باید در فرهنگ پذیری و اشاعه فرهنگ ها در جهان امروز آگاهانه عمل کرد و نقش فعال وموثر داشت.کتاب» فرهنگ و شبه فرهنگ« نوشته محمد علی اسلامی ندوشن به تعریف فرهنگ وابعاد آن پرداخته است.وی می گوید: استعداد ما در جذب فرهنگ گذشته خود ضعیف شده و هم قسمتی از فرهنگ گذشه ما نیرو و تحرک لازم را برای همراهی کردن خود با مقتضای کنونی از دست داده است،لذا معتقد است: تطبیق خود با مقتضیات دنیای کنونی و آرزوها و نیازهای مردم خود و دیگر فرهنگ ملی با رشته هایی خود را با فرهنگ جهانی پیوند دهد.عامل تحرک وتوسعه فرهنگ است.

کتاب یونسکو با عنوان »کتاب فرهنگ و توسعه« ترجمه نعمت اله فاضلی و محمد فاضلی در چهار بخش نوشته شده است.در این کتاب آمده است کهبُعد فرهنگی عاملی اساسی است که مرجع اصلی ارزیابی سایر عوامل است.بنابراین فرهنگ را باید عنصری راهبردی در نظر گرفت که ممکن است در موقعیت های مختلف درگیر شودنه چارچوبی جبری که رفتار انسانی را مشروط می سازد،فرهنگ دائما نوشونده است،فرهنگ نیرویی پویا است.کتاب »جوامع سنتی و تغییرات فنی« نوشته جرج .م.فاستر ،ترجمه سید مهدی ثریا،در سیزده فصل تدوین گشته است.این کتاب مطالب مفیدی در باره فرهنگ وتغییرات اجتماعی دارد.

نویسنده تاکید دارددر نوآوری به حفظ رسوم ریشه دار جامعه باید توجه کرد.لذا در تغییرات باید دلایل مقاومت و عدم پذیرش مردم شناخته و با دقت تجزیه وتحلیل شود ،آنگاه که نوآوری نتواند موفقیت آمیز باشد می توان با هماهنگی چند نوآوری و کمک آنها به یکدیگر احتمال پیشبرد برنامه و قبو ل آن از طرف مردم را تقویت کرد.در باره علم رضا منصوری چند کتاب ونوشته دارد که به مسئله علم وابعاد مختلف آن پرداخته است.از جمله کتاب: »عزم ملی برای توسعه علمی و فرهنگی« وی معتقد است در امر آموزش و پرورش خرد باید حاکمیت کند.برخی مشکلات در حوزه علم از دید ایشان اینچنین است:عقده پیشرفت و وادادگی در مقابل غرب واقعیتی متضاد با شعارها یمان