مقاله رویکرد زیست محیطی به الگوی پیشرفت با بررسی رابطۀ بین آب و امنیت

بخشی از مقاله

چکیده

امنیت هم به عنوان هدف و هم به عنوان وسیله برای انسانها مطرح است. اصولاً اقدامات و تلاشهای جوامع بشری برای تحقق امنیت در راستای اهداف کلان معنی و مفهوم پیدا میکند از طرفی آب به عنوان یکی از مسائل مهم زیست محیطی، در مرکزیت چالشهای امنیت قرار دارند و ایفاگر نقش مهمی در مسائل امنیتی است. لذا نویسنده سعی دارد با انجام تحقیقی کیفی و بهرهگیری از شیوه کتابخانهای رابطه بین آب و امنیت را بررسی نماید . نتایج نشان میدهد که امروزه آب به صورت یک ماده رقابتی و مطلوب و در عین حال عامل نگران کننده زندگی انسانها، وارد عرصه مناسبات و مناقشات دولتها شده است و همانند نفت به طور روزافزون، به عنوان چالشی برای امنیت و عامل درگیری و بی ثباتی در صحنه بینالملل در حال ظهور است.

همکنش میان دولتها و ملتها در بهرهبرداری از منابع آبی مشترک، طیف گستردهای از سازگاری و همکاری کامل تا ناسازگاری و درگیری را در بر میگیرد. با توجه به مصرف فزاینده آب در آینده و افزایش مصرف کشورهای فرادست از رودها در بهرهبرداری از این منابع، شاهد فزونی نقش آب در ایجاد چالشهای امنیتی خواهیم بود. در ادامه به منظور تبیین بیشتر موضوع مربوط به رابطه بین آب و امنیت به بررسی دیدگاههای متفاوت در باره نقش امنیتی آب، حوضههای آبریز مشترک و ضرورت مدیریت بر آن، ضرورت ساز و کارهای حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف در مورد آبهای مشترک و ضرورت بهره برداری معقول و منصفانه از آبهای مشترک پرداخته شده است.

واژههای کلیدی: زیست محیطی، آب، امنیت، ناامنی، رابطه، بحران، بهرهبرداری بهینه

-1 مقدمه

آنچه مسلم است عصر حاضر، عصر توسعه و پیشرف در پیوند با ناامنیهاست و از ضروریترین نیازهای عوامل حفظ و استمرار امنیت، توجه اساسی به عوامل نامنی و شناخت آنهاست. امروزه آب به عنوان یکی از مسائل مهم زیست محیطی به شکل آشکاری وارد عرصه سیاست بینالمللی گردیده است و تلاشهای بینالمللی، در جهتی سازمان دهی شده که آب به عنوان یکی از مهمترین موضوعات و چالشهای بشر به مجمع عمومی سازمان ملل وارد گردیده و کمبود آب که زمانی پدیدهای محلی بود، اکنون مرزهای بینالمللی را درگیر میکند. بنابراین افزایش تقاضا برای آب در قرن بیست و یکم فشار بیشتری روی منابع آب وارد میکند و سیاستمداران و دولتها محبور میگردند مسائل مربوط به آب را در راس برنامههای خود قرار دهند. - علیزاده ، - 34:1384

همکنش میان دولتها و ملتها در بهرهبرداری از منابع آبی مشترک، طیف گستردهای از سازگاری و همکاری کاملتا ناسازگاری و جنگ را در بر میگیرد. با توجه به مصرف فزاینده آب در آینده و افزایش مصرف کشورهای فرادست از رودها در بهرهبرداری از این منابع، شاهد فزونی مشاجرات هیدروپلیتیک2 میان ملتها هستیم. بنابراین برخی از ژئوپلتیسینها سده کنونی را سده هیدروپلیتیک میداند و بر این باروند که اغلب درگیریهای منطقهای در جهانی به دلیل بحران بر آمده از کمبود آب بوده و خواهد بود    از قدیم هم آب در بحران آفرینی بین المللی - خضری و شبانی،. - 8:1393نقش داشته است. به گونهای که از سال 1948م نزدیک به چهل درگیری بر سر منابع آب رخ داده که بیشتر آنها در خاورمیانه بوده است . در خاورمیانه حوضه رود اردن و حوضه رودهای دجله و فرات مستعدترین مناطق برایدرگیری به شمار میرود

-2 بیان مسئله

امروزه آب به عنوان یکی از مسائل مهم زیست محیطی و عناصر بنیادین قدرت، در مرکزیت چالشهای امنیت قرار دارند و ایفاگر نقش مهمی در مسائل امنیتی است. کمبود آب شیرین در سطح جهانی، میزان بارش کم باران در نقاط مختلف جهان، افزایش بی رویه جمعیت و نیاز روز افزون به آب شیرین، مناسبات سیاسی کشورهایی را که دارای حوضههای آبریز مشترک میباشند دچار تنش و بحران نموده است. از طرفی وابستگی بسیاری از کشورها به منابع آبی که خارج از فضای سرزمین شان سرچشمه میگیرد، آنها را وادار کرده تا نگران امنیت ملی خودشان به منظور حفاظت و حمایت از دسترسی به منابع آبی باشند. امروزه آب به صورت یک ماده رقابتی و مطلوب و در عین حال عامل نگران کننده زندگی انسانها وارد عرصه مناسبات و مناقشات دولتها شده است و همانند نفت به طور روزافزونی، به عنوان عامل درگیری و بی ثباتی در صحنه بینالملل در حال ظهور است. از این رو نویسنده با در نظر گرفتن موارد فوق و اهمیت و ضرورت توجه به موضوع امنیت و موضوعات مرتبط با آن، موضوع تحقیق خود را تحت عنوان »رویکرد زیست محیطی به الگوی پیشرفت با بررسی رابطه بین آب و امنیت« قرار داده است.

-3 مبانی نظری تحقیق

با توجه به اینکه موضوع این نوشتار رویکرد زیست محیطی به الگوی پیشرفت با بررسی رابطه بین آب و امنیت است، در بحث مبانی نظری به تبیین کلیدواژه های اساسی تحقیق یعنی آب ، امنیت و ناامنی پرداخته میشود.

الف - آب: آب کالایی منحصر به فرد و مادهای بسیار حیاتی است - محمدپور هنگروانی،. - 12:1394 آب مادهای است که تصفیه آن مشکل، انتقال آن گران و جایگزین کردن آن ناممکن است - خضری و شبانی، - 12:1393 آب به عنوان یکی از چهار عنصر اصلی حیات دارای اهمیت زیادی است. شاید قبل از هر عامل دیگری دسترسی به منابع آب در اهداف نظامی اهمیت بیشتری داشته باشد در این مواقع تعیین موقعیت چشمهها، هیدروگرافی منطقه و سفره های آب زیرزمینی ضرورت پیدا کند - حاتمی و بهرامآبادی،. - 57:1393کمبود آب و منافع مشترک دولتها بر سر آبهای بینالمللی همچون رودخانه سبب شده است آب عاملی تعیین کننده در سیاست بینالمللی و روابط دولتها با یکدیگر باشد و روابط اجتماعات بشری نظیر سکونتگاههای شهری و روستایی درون کشورها را نیز تحت الشعاع قرار دهد. امروزه آب به صورت یک ماده رقابتی و مطلوب و در عین حال عامل نگران کننده زندگی انسانها وارد عرصه مناسبات و مناقشات دولتها شده است و همانند نفت به طور روزافزونی، به عنوان عامل درگیری و بی ثباتی در صحنه بینالملل در حال ظهور است. به گونهای که از سال 1948م نزدیک به چهل درگیری بر سر منابع آب رخ داده که بیشتر آنها در خاورمیانه بوده است . در خاورمیانه حوضه رود اردن و حوضه رودهای دجله و فرات مستعدترین مناطق برای درگیری به شمار می رود. - خضری و شبانی، - 10:1393

ب - امنیت: متناسب با دو گفتمان امنیتی، میتوان دو تعریف را از امنیت ارائه داد. در گفتمان سلبی، امنیت یعنی نبود تهدید و در گفتمان ایجابی امنیت یک نسبت است بین دو مؤلفه »خواسته« و »داشته« که اگر این دو بهم نزدیک شوند رضایتمندی ایجاد میشود. امنیت در این نگرش عبارت است از وضعیتی که در آن بین خواستههای ملی با کارآمدی نظام سیاسی نسبت مطلوبی بوجود آورد که تولید رضایت در جامعه بنماید - آقامحمدی،. - 7:1385در خصوص اهمیت و ضرورت مقوله امنیت باید گفت که امنیت هم به عنوان هدف و هم به عنوان وسیله برای انسانهامطرح است. اصولا اقدامات و تلاش های جوامع بشری برای تحقق امنیت در راستای اهداف کلان معنی و مفهوم پیدا می کند - فرخی،. - 87:1386 امنیت مقوله ای درون ذاتی بوده، ماهیتی از سنخ فطرت دارد و همواره همزاد و همراه طبیعت و جوامع بوده است.

وجود این حس گرانبها که تکیه گاه و مرکز ثقل هر امری قلمداد می شود، آنچنان حیات، قوت و نیرو به هر موجود ذیشعوری می دهد که در سایه آن با شور و نشاط و حرارت و امید به سوی اهداف و کمالات گام بر می دارد و چنانچه احساس امنیت حذف شود، یک خلاء هولناک در زندگی ها و اجتماع وارد شده و همگان را آزار خواهد داد، به همین دلیل در ساختار اجتماعی جوامع مختلف، تامین امنیت یکی از مهم ترین نیازهاست به هر حال در عصر اطلاعات با بحرانهای بالقوه و بسیار خطرناکی مواجه هستیم و کشورها در معرض چالشها وبحرانهایی بسیار جدی قرار دارند که شناسایی کانون های بالقوه آنها میتواند بازدارندگی ملی را افزایش دهد و این مهم به عنوان رسالتی علمی، وظیفهای خطیر و حساس به شمار میآید.تهدیدات از لایههای عمیق و برنامه ریزی شده دشمن در حوزه نرم و مبتنی بر اطلاعات است. دشمن در این تهدیدات بسیار سازمان یافته، شدید، وسیع، پیچیده و ظریف عمل می کند. بنابراین ارتقاء سطح آگاهی و شناخت افراد در عصر اطلاعات و تهدیدات نرم ضروری است.

پ - ناامنی و تهدید: نامنی یعنی تهدید و تهدید عبارت است از هرگونه نیت، قصد، شرایط،حادثه، قابلیت و اقدامی که منافع و اهداف ملی و از جمله ثبات سیاسی و یا هریک از ابعاد امنیت ملی کشور را به خطر اندازد . درجه شدت تهدید بستگی به ماهیت ومیزان ارجحیت و اهمیت منافعی دارد که در معرض خطر واقع می گردد - تهامی،. - 1:1382 تهدیدات اشکال گوناگونی دارد از جمله میتوان به تهدیدات مستقیم نظامی، مانورهای نظامی، فروش تسلیحات پیشرفته به کشورهای رقیب، تحریم تسلیحاتی، تحریم های اقتصادی و فن آوری و ترویج مصرف گرایی اشاره کرد - آقاجانی،. - 128:1388 با توجه به اینکه انواع تهدیدات با ماهیت های مختلف همواره از طرف دشمن وبا هدف ایجاد ناامنی صورت گرفته و بعنوان یکی ار حربه های دشمن در جهت رسیدن به مقاصد خود دنبال می شود، بایستی همواره هوشیار بود؛ چرا که دشمن با شیوههای مختلف و تهدیدات متفاوت در صدد است فاصله بین»خواسته × «و»داشته׫را افزایش بدهد و این یعنی اخلال در امنیت و ایجاد ناامنی بدیهی است که با شناخت مجموعه ترفند-های تبلیغاتی دشمن و بررسی ابعاد چند گونه آن می توان از هر گونه مداخله اثر گذار در امنیت به صورت بازدارنده و پیشگیرانه ممانعت بعمل آورد و راهبردهای خنثی سازی این اثرات را در حوزه اجرایی تجربه نمود

-4 روش تحقیق 

در راستای درک مفاهیم، توصیف و تبیین متغیرهای اساسی در موضوع تحقیق و با توجه به ماهیت کیفی بودن تحقیق از روش »کتابخانهای« استفاده شده است. روش تحقیق کتابخانهای در تمامی تحقیقات علمی مورد استفاده قرار میگیرد، ولی در بعضی از آنها در بخشی از فرآیند تحقیق از این روش استفاده میشود و در بعضی دیگر موضوع تحقیق از حیث روش ماهیتاً کتابخانهای است و از آغاز تا پایان متکی به یافته های تحقیق کتابخانهای است - حافظ نیا، - 166:1388تحقیق. حاضر از حیث روش ماهیتاً کتابخانهای است؟ ×