بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی از ارائه این مقاله، شناخت و بررسی پژوهشهایی در زمینه رویکرد امنیت ملی و دفاعی به الگوی پیشرفت می باشد . این امر با تکیه بر منابع موجود در عرصه »امنیّت« ، » دفاع« ، »منافع ملّی« ، » دیپلماسی» « دیپلماسی دفاعی« ، و »دیپلماسی دفاعی- نیّامتی« می باشد . ضمن بیان مفاهیم - امنیت و ابعاد آن ، امنیت ملی و دفاعی - و این مهم که ، امنیت در قرآن، هدف نیست ، بلکه وسیله است ؛ زیرا قرآن برقراری امنیت را از آن جهت لازم می داند که در سایه آن دستورات الهی اجرا گردد ، به رویکرد امنیت ملی و دفاعی به الگوی پیشرفت در قبل وبعداز پیروزی انقلاب اسلامی ایران پرداخته شده است ، دو نوع رویکرد امنیتی ایران با توجه به تحولات و تجارب سال های اخیر در منطقه کاهش حضور نظامی قدرت های منطقه ای وهمکاری و مشارکت بازیگران منطقه ای در ساختار امنیتی می باشد. و در نهایت پیشنهاداتی نیز ارائه شده است .
کلید واژگان : قرآن کریم ، امنیت ، ابعاد امنیت ، امنیت ملی و دفاعی ، الگوی پیشرفت
مقدمه
راهبرد دفاع ملی یک جزء و یا بخش مهم راهبرد امنیت ملی برای کسب اهداف معنادار امنیت ملی به ویژه حفظ تمامیت ارضی، استقلال ملی، توسعه اقتصادی و حاکمیت ملی است. در قالب این نظام اندیشگی، جمهوری اسلامی ایران نیز براساس موقعیت ژئواستراتژیک، وضعیت اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی، راهبرد دفاع ملی خود را در چارچوب راهبرد دفاع همه جانبه طراحی کرده است. رویکرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران بر بازدارندگی فعال قرار گرفته است، گفت: در مواجهه با دشمنان نمی شود منفعل و غافل بود و اگر دارای قابلیت و توانمندی نباشیم جامعه و نسل امروز و فردا توسط دشمنان جامعه به تباهی کشیده میشوند.امنیت ملی از مهمترین دغدغه نظامهای سیاسی است که با عناصر اجتماعی ، فرهنگی و ایدئولوژیک ، و نظام پیوند خورده است .بنابراین ایدئولوژی رسمی و قانونی در جمهوری اسلامی ایران، برآمده از فرهنگ و ارزش های اسلامی است که به طور طبیعی بیش از هر جایی در قانون اساسی در حکم سنگ بنای نهادها و تأسیسات سیاسی تجلی و تبلور یافته است.
ریشه واژه »امنیت1« از ثلاثی مجرد »امن« است. أمن به معنی بی خوفی ، در امان بودن، آرامش قلب داشتن، بی هراس شدن، راحت و آسوده بودن است. - دهخدا، 1342، 209 / 8؛ معین، 1342، - 354/1 امنیت » مصونیت از تعرض و تصرف اجباری بدون رضایت است و در مورد افراد به معنی آن است که مردم هراس و بیمی نسبت به حقوق و آزادی های مشروع خود نداشته و به هیچ وجه حقوق آنان به مخاطره نیفتد و هیچ عاملی حقوق مشروع آنان را تهدید ننماید « . - عمید زنجانی، 1368، - 548 امنیت، محافظت در مقابل خطر، احساس ایمنی و رهایی از تردید است، همچنین امنیت حفاظت در برابر خطر - امنیت عینی - ، احساس ایمنی - امنیت ذهنی - و رهایی از تردید - اعتماد به دریافت های شخصی - می باشد. - بوزان ، 1378 ، - 52 امام خمینی - ره - معتقد است که: » اسلام برای همه است و ما همه در تحت لوای اسلام ان شاء االله امیدوارم با رفاه و امنیت زندگی کنیم - .« امام خمینی - ره - ، 9،. - 439/1364
امنیت هدف یا وسیله است؟
سئوالی که در این بخش مطرح است، این است که: آیا امنیت، هدف و موضوعیت دارد؟ یا وسیلهای است که دستیابی به دیگر خواستههای انسان را آسان و ممکن میکند؟ در بینشهای مادی، امنیت مانند آزادی، هدف است، لیکن در تلقی قرآن ، هدف نیست، بلکه وسیله است؛ زیرا قرآن برقراری امنیت را از آن جهت لازم میداند که در سایه آن دستورات الهی اجرا گردد و ارزشها گسترش یابد. آیات زیر گویای این مطلب است:َإِنْفَإِذَاخِفْتُمْأَمِنْتُمْفَرِجَ-فَاذْکُرُوالًاأَوْرُکْبَانًااللﱠهَکَمَا عَلﱠمَکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ - انعام» - 239/ اگر - از دشمن یا پیشامدهای خطرناک - بترسید، - نماز را - پیاده یا سواره - بخوانید! - و چون امنیت یافتید، خدا را به شکر این که به شما آنچه را نمیدانستید آموخت، یاد کنیدو - قلباً مورد توجه قرار دهید - .«َمِلُواوَعَدَالصﱠالِحَاتِاللﱠهُالﱠذ-ینَلَیَسْتَخْلِفَنﱠهُمْآمَنُوامِنْکُمْوَ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الﱠذِینَ مِنْ َکﱢنَنﱠ لَهُمْ دِینَهُمُلَیُبَدﱢلَنﱠهُمْالﱠذِیارْتَضلَهُمْمِنْیبَعْدِوَ خَوْفِهِمْیَعْبُدُونَنِیأمْنًالَا یُشْرِکُونَ بِی وَمَنْشَیْئًاکَفَرَ بَعْدَلِکئِکَفَأُولَذهُمُ الْفَاسِقُونَ - نور» - 55 /
خداوند به کسانی از شما که مؤمنند و کارهای شایسته انجام دادهاندوعده، داده که حتماً آنان را در زمین جانشین - اقوام به هلاکت رسیده - کند، همان گونه که پیشینیان آنان را جانشین - دیگران - گردانید و به یقین، دینشان را که برای آنان پسندیده به سودشان استوار و پابرجا کند و حتماً ترس آنان را - از دشمنان - به امنیت تغییر دهد، - این در حالی است که - مرا میپرستند، - و - چیزی را شریک من قرار نمیدهند. آنان که پس از این - نعمتهای ویژه - ناسپاسی ورزند، البته منحرف و نافرمانند.« همان طور که روشن است، در آیات فوق، یاد خدا، پرستش او و آمادهسازی کعبه برای طواف همگی مبتنی به برقراری امنیت است و امنیت وسیلهای برای احیاء و انجام آن اعمال و عبادات است. در صورتی که نبود امنیت، خود مانع بزرگی بر سر راه انجام آنهاست .
ابعاد امنیت
آنچه در ابتدا بیان آن ضروری است ، این است که امنیت و ابعاد آن باید در یک مجموعه هماهنگ و منظم پیگیری شود و پرداختن به هر یک از ابعاد امنیت بدون همگرایی و هماهنگی دیگر ابعاد ، علاوه بر عدم ایجاد امنیت، جامعه را دچار بحران خواهد نموددر. عصر حاضر، نگاه امنیتی محصور به بُعد نظامی و جایگاه سنتی آن نیست، بلکه چنان متحول شده است که افزون بر آن ابعاد ملی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فردی، قضایی، زیست محیطی ، فرهنگی و ... را نیز شامل میشود.تعریف امنیت ملی یکی از مباحث دشوار و پیچیده امنیت است. دشواری این بحث بسیاری از سیاستمداران و کارشناسان را به بحث و بررسی بیشتری در این زمینه واداشته است، به گونه ای که حجم این بحث از نظر مقایسه با دیگر موضوعات امنیت ملی گسترده تر می باشد.
والتر لیپمن1 روزنامه نگار آمریکایی می نویسد: »یک ملت وقتی دارای امنیت است که در صورت اجتناب از جنگ بتواند ارزش های اساسی خود را حفظ کند و در صورت اقدام به جنگ بتواند آن را ادامه دهد.« - روشندل،1374 ، - 11 آرنولد ولفرز2 که برجسته ترین پژوهش را در زمینه تعریف امنیت سامان داده است ، امنیت را یک نشان و سمبل مبهم می خواند که از هیچ معنای دقیقی برخوردار نیست. - همان، - 17 در ساده ترین بیان، امنیت ملی این گونه تعریف می شود: توانایی یک ملت برای حفاظت از ارزشهای حیاتی داخلی در مقابل تهدیدات خارجیو این که کشورها چگونه سیاست ها و تصمیمات لازم را برای حمایت از ارزش های داخلی در مقابل تهدیدات خارجی اتخاذ میکنند - اخوان کاظمی ،1386 ، - 26امنیت ملی از حیاتی ترین موضوعات اصلی هر کشوری است.
اما نکته مهم مورد توجه بحث ، این است که دفاع ملی عکس العملی است از هرجهت در برابر هرگونه تهدیدی از خارج که متوجه نظام سیاسی شود، صورت می گیرد، سند برنامه های توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که سیاستهای کلی آن در 11 آذرماه 1382 از سوی مقام معظم رهبری برای تدوین برنامه جامع عملیاتی به رئیس جمهور ابلاغ شد، از نمونه های مبین تدوین برنامه ای بلند مدت در راهبرد دفاع ملی است. بخش دوم این سند نیزبه امور سیاسی ، اجتماعی و دفاعی مربوط می شود. بند بیست و چهارم از این بخش نیز ، مبنای راهبرد دفاع جمهوری اسلامی ایران را براساس بازدارندگی تعریف می کند امنیت ملی بزرگ ترین دغدغه هر نظام سیاسی است که با عناصر ایدئولوژیک و فرهنگی، اجتماعی و نظام پیوند خورده است. ایدئولوژی رسمی و قانونی در جمهوری اسلامی ایران، برآمده از فرهنگ و ارزش های اسلامی است .. که به طور طبیعی بیش از هر جایی در قانون اساسی در حکم سنگ بنای نهادها و تأسیسات سیاسی تجلی و تبلور یافته است
