بخشی از مقاله
چکیده
برای پیشرفتتمدّن نوین اسلامی باید همه نیازهای مادی و معنوی، انسان ها شناخته شود و از همه ظرفیت ها برای رشد و تعالی انسان استفاده کرد. از آنجا یکی از بارزترین ویژگی های شخصیتی حضرت زهرا - س - ارتباط عمیق معنوی او با خداست،که در کثرت عبادت وخویشتنداری حضرت تجلّی نموده است. آن حضرت در زندگی اصولی معنوی خاصی را رعایت کرده اند، که به یقین با پیروی از سبک زندگی معنوی آن بزرگوار، تمدن نوین اسلامی سرعت بیشتری خواهد گرفت. در این مقاله با مطالعه زندگی حضرت فاطمه - س - سعی شده است، سبک زندگی معنوی حضرت زهرا - س - بررسی شود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که انسان با پیروی از سبک زندگی معنوی حضرت فاطمه - س - به خدا توکل خواهد کرد و با صبر در برابر مشکلات با مهرورزی و محبت به دیگران باعث پیشرفت تمدن نوین اسلامی خواهد شد. روش پژوهش کیفی مبتنی بر رویکرد توصیفی و تحلیلی می باشد.
واژگان کلیدیتمدّ:ن نوین اسلامی، سبک زندگی، حضرت زهرا - س -
مقدمه
تحولات اجتماعی در قرون اخیر بااین تصّور شکل گرفت که اصول و ارزش های دینی و معنوی، نقش ویژه ای در تغییر و تحولات عرصه سیاست و فرهنگ بین المللی ندارد. - منصوری، - 144 : 1381 با پیروی این ایده، مبانی نگرش مادی در عرصه های اجتماعی، فراگیر و دین و معنویت از دخالت در اداره امور زندگی کنار گذاشته شد. این طرز تفکّر مستلزم کناره گیری مذهب مبتنی بر وحی بود. لذا؛ بر سیاست تأثیری خاص گذاشت و از آن طریق، راه برای کم رنگ شدن معنویت دینی در زندگی فردی نیز هموار شد و به تدریج، دین ارزش سابق خود را از دست داد. در چنین شرایطی، انقلاب اسلامی از کشور ایران سر برآورد و در نقطه مقابل طرز تفکر مادی گرایانه در سیاست قرار گرفت. این ایده که دین را اساس زندگی انسان می دانست، راه را برای جمع میان حاکمیت الهی و حکومت مردمی باز می دید و با استفاده از مبانی معرفتی و فلسفی و حقوقی، دست به طرح ریزی بنای نظام سیاسی بر مبنای ارزشهای معنوی زد.
در تعریف ماهیت معنویت، متفکران مسلمان دیدگاه های متفاوت و گاه متعارضی دارند. به طور کلی دو دیدگاه کلی در این زمینه وجود دارد: برخی از عرفا، معنویت را یک امر درونی می دانند و مقصود از آن را ارتباط نفس انسان باعالم ماوراء ماده و اتصال با غیب می دانند. اینارتباط، لزوماً شامل روابط بیرونی انسان نیست. در این نگاه، اصلاح عالم درون، التزامی با اصلاح عالم بیرون نخواهد داشت. به عبارت دیگر از میان سه رابطه وجودی انسان؛ یعنی رابطه با خدا، رابطه با خود و رابطه با دیگران، تنها دو مورد اول مورد توجه قرار می گیرد. در مقابل، دیدگاه دیگری هست که معتقد است اتصال با عالم معنا، در صورتی حائز اهمیت است که در شکل اصلاح روابط انسان با دیگران متجلی شود.
علامه اقبال جمله ای در این زمینه دارد که تفاوت نبی با عارف در این است که نبی به معراج می رود و باز می گردد و پس از مشاهده عالم غیب، با زمینیان زندگی می کند و آن ها را به عالم غیب هدایت می کند. اما عارف اگر به معراج برود، هرگز باز نخواهد گشت. امام خمینی - ره - از منتقدین جدی و سرسخت عرفان و معنویت به معنای دوم بودند. موافقان ایده جدایی معنویات از امور اجتماعی و سیاسی دو دسته اند: برخی از آنها شأن دین و امور معنوی را بالاتر از آن می دانند که بخواهد وارد عرصه زندگی مادی و دنیایی و آلوده به امور زمینی شود. به همین جهت لازم است که در جای خود محفوظ باشد و درگیر مسائل دنیوی نشود. گروه دیگری اساساً دین را شایسته نظریه پردازی یا اعمال قدرت در اداره اجتماع نمی دانند. این گروه با معنویت زدایی از عرصه زندگی اجتماعی، فضا را برای انواع برداشت های مادی گرایانه مهیا کردند.
همزمان با شکل گیری انقلاب، ایده جدیدی برای رویکرد معنویت گرا در گفتمان سیاسی تشکیل شد. در نگاه انقلابی به دین و معنویت، موانع اجتماعی رشد معنوی انسان، باید کنار گذاشته شوند. بنابر این رهایی از سلطه و سیطره استبداد و دیکتاتوری، در جهت تحقق ارزش های انسانی و برای نیل به جامعه ای آزاد و دارای حق انتخاب، از نکات برجسته حضور دین در عرصه اجتماع است. در نگاه اجتماعی دین، زیر بار ظلم رفتن مثل ظلم کردن، هر دو از ناحیه عدم تزکیه است. اتکا بر قدرت معنوی و ارزش های اخلاقی، زمینه سوء استفاده های منفعت گرایانه را می بندد. »در نگاه مادی به قدرت، هر مظلومی به واسطه ی قرار گرفتن در موضع قدرت، گرایش به سلطه و استبداد پیدا می کند و ظالم می شود و انقلاب دیگری را زمینه سازی می کند. - منصوری، - 144 : 1381 و این تسلسل ادامه خواهد داشت.
اما حرکت اجتماعی که نه بر مبنای طغیان و عصیان مطلق بر علیه وضع موجود در جهت به دست گرفتن قدرت، بلکه با محوریت ارزش های اخلاقی و در جهت کسب رضای خدا و برای احقاق حقوق مسلم انسان ها و به انگیزه ایجاد شرایط برتر برای رشد مادی و معنوی توأمان، شکل می گیرد، کاملاً متفاوت از اقدامات قدرت محور است. اسلام یک مکتب ارزشی- فرهنگی است که در پی گسترش عدالت و ارزش های ناشی از عبودیت حضرت حق و رهایی از تعلقات غیرانسانی در عرصه های گوناگون حیات بشری به هدف حصول سعادت دنیوی و اخروی است. انقلاب اسلامی به واسطه صفت اسلامی و هویت معنویت گرایی شریعت اسلام، سرشار از ارجاعات معنوی است. برای نزدیک شدن به آرمان تحقق تمدن اسلامی که متأخر از داشتن جامعه اسلامی است، نمی توان تنها دغدغه اصلاح فرد داشت و اجتماع بماهو اجتماع را نادیده گرفت.
ساختارهای حاکم بر یک اجتماع تازمانی که در جهت تحقق ارزش های الهی تغییر نکند، تغییر افراد راه به جایی نخواهد برد. درست است که حرکت های بزرگ همیشه از یک فرد آغاز می شود، اما محدود کردن رسالت دین به زندگی فردی و نادیده گرفتن نقش آن در تغییر ساختارها، جفای بزرگی به دین است. رهبر انقلاب در ارتباط با نقش معنویت در انقلاب چنین فرموده اند: »این انقلاب بر پایه اصول مستحکمی بنا شد. هم اجرای عدالت را مورد نظر قرار داد، هم آزادی و استقلال را، هم معنویت و اخلاق را. این انقلاب، ترکیبی از عدالتخواهی، آزادی خواهی، مردم سالاری و معنویت و اخلاق است. منتها این عدالت را نباید با آن عدالت ادعایی و موهومی که کمونیست ها در شوروی سابق یا در کشورهای اقمار خویش شعارش را می دادند، اشتباه کرد... این معنویت و اخلاقی را هم که انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی جزو اصول خود قرار داده است، نباید با دینداری متحجر و ایستا در بسیاری جوامع اشتباه کرد. - خامنه ای، - 1381 /3/16
سوال های تحقیق
1.برای تحقق تمدن نوین اسلامی آیا معنویت در جامعه لازم است؟
2.آیا سبک زندگی معنوی حضرت زهرا - س - می تواند الگویی برای پیشرفتتمدّن نوین اسلامی باشد؟
3. حضرت زهرا - س - چه اصول معنوی را در زندگی رعایت می کردند؟
پیشینه تحقیق
درسال - 1389 - فضلی نژاد، صغری و همکارانش تحقیقی با عنوان »رابطه معنویت و تمدن« انجام داده اند. در این تحقیق نویسندگان معنویت را یکی از نیاز های عالی روح انسان معرفی کرده اند، که سبب می شود افق دید انسان منحصر به دنیا نباشد؛ زیرا این محصوریت ملازم با پاره ای از حوادث اجتناب ناپذیر است، که انسان را بیش از گذشته تهدید می کند. بنابراین، بازگشت به معنویت درمان بسیاری از دردهای انسان معاصر است. یافته های این تحقیق نشان می دهد؛ سلامت روانی افرادی که دارای تجربه ها ی معنوی عمیق هستند، نسبت به سایر افراد در سطح بالاتری قرار دارد.
عباس نژاد، محسن و همکارانش در سال - 1391 - ، تحقیقی با عنوان »نقش معنویت و دین بر اجتماع« انجام داده و به این نتیجه رسیده اند؛ برای رسیدن به بهداشت روانی و آرامش، رابطه با خالق هستی، نقش بارزی دارد. لذا؛ یکی از راه های پیشگیری از بروز بیماری های روانی و تأمین سلامت روان، بازگشت به دین و معنویت، پیروی از سیره انبیاء و اولیای خداست.در سال - 1386 - کیانی، محمد حسین در تحقیقی با عنوان »جایگاه معنویت گرایی در تمدن اسلامی« معتقد است، بخش عمده سلامت از جان و روان سرچشمه می گیرد. نگارنده در این تحقیق تلاش میکند، تا رابطه معنویت در آموزه های اسلام و عرفان های سکولار بپردازد و در آخر بر ادعای تأمین معنویت بر تمدن اسلامی صحه می گذارد.
اهمیت موضوع
تمدن نوین اسلامی نوعی احیاء تمدنی است که در قرن چهارم به اوج و شکوفایی خود رسید و گاهی از آن تعبیر به رنسانس اسلامی می شود. اصطلاح »تمدن سازی نوین« که در سال های اخیر در فرمایشات رهبر معظم انقلاب مطرح شده است، همان احیاء تمدن اسلامی و ایجاد تمدنی نوین بر پایه پیشرفت همه جانبه است. ایشان در این زمینه فرموده اند: »یک روزی مردم اروپا با استفاده از دانش مسلمین و فلسفه مسلمین توانستند از این دانش و فلسفه استفاده کنند و یک تمدّنی را برای خودشانریزیشالودهکنند. این تمدّن البتّه تمدّن مادّی بود ... تمدّنی که
