بخشی از مقاله
چکیده:
رویکرد اغلب مهندسان پل به طراحی سازه ای مستقل از محیط پیرامون می باشد. سازه ای با عملکرد فنی بالا بدون لحاظ نمودن ملاحظات زیست محیطی و زیبایی شناسی که در نهایت به ایجاد ابنیه هایی زمخت، ناهمگون با طبیعت و بدون چشم انداز زیبا منجر می شود. از آنجایی که پل ها نمایشگر نبوغ مهندسی و تاریخچه ی ساخت و ساز در یک کشور هستند، در صورت تسلط طراحان بر معیارهای زیبایی شناسی، میتوان راهها را علاوه بر هدف های اقتصادی، اجتماعی به جاذبه های گردشگری نیز تبدیل نمود و با ایجاد مناظری چشم نواز، چشم اندازی دل انگیز را برای کاربران به وجود آورد. بنابر این پرداختن به مسائل زیبایی شناسی ابنیه ی فنی راه به عنوان بخشی از چسم انداز مسیر مهم می نماید.
در این پژوهش ابتدا تعریف زیبایی شناسی و معیارهای کلی آن در سایر کشورها مورد توجه قرار می گیرد سپس به دلیل گستردگی موضوع و المان و ملحقات تشکیل دهنده ی هر پل صرفاً ضوابط مربوط به تناسبات کلی سازه ی پل و تناسبات سرستون و عرشه پل های بتنی ارائه می گردد و از پرداختن به سایر موارد خودداری می شود. در انتها با انتخاب تعدادی از پل های جاده ای از قبیل پل های رودخانه ای و تقاطع های غیر همسطح معیارهای زیبایی شناسی برای سرستونها و عرشه آنها بررسی می شود. در ادامه راهکارهایی برای پرداختن به مباحث زیبایی شناسی در طراحی ارائه می گردد.
1 مقدمه
راه نمونه ای از توانمندی انسان در برهم زدن نظم طبیعت است . بی شک راه ها و ابنیه ی فنی آن مانند پل، تونل و ... می توانند بدون در نظر گرفتن معیارهای زیبایی شناسی به وظایف تعریف شده ی خود عمل نمایند اما در نظر نگرفتن مبحث زیبایی شناسی می تواند موجب طراحی و ساخت سازه ها و راههای زمخت، بدون جذابیت و دارای مانع بصری در چشم انداز شود که نه تنها توسط معماران و مهندسان که برای سایر کاربران جاده ای نیز محسوس خواهد بود. از سویی پل ها به عنوان نمودی از تکنولوژی و نبوغ که دربرگیرنده ی مجموعه ای از علوم مهندسی است از دیرباز تا کنون بخش جدایی ناپذیر سیستم های حمل و نقل به شمار می آید. حال آنکه معماری منحصر به فرد برخی از آنها موجب ایجاد سازه هایی با اهمیت تاریخی و میراث ملی گردیده است.
در دهه های اخیر رویکرد اغلب مهندسان به طراحی سازه هایی مستقل از محیط اطراف آن است کهصرفاً نقش ارتباط بین راه ها را برقرار نموده و ملاحظات هیدرولیکی و هیدرولوژی منطقه و اقتصادی پروژه را مرتفع نماید حال آنکه در معماری رویکرد اغلب طراحان به ادغام پل با محیط پیرامون به رغم کاستی های شکل ساختاری و محدودیت های اجرایی می باشد. یک طرح موفق راهسازی هندسه و شکل ساختاری انتزاعی سازه های راه و ادغام آن با محیط اطراف را در نظر می گیرد. بی شک طراحی کریدوری از راه و ابنیه فنی وابسته ی آن که زیبا و دل انگیز نیز باشد کار بس دشواری است و بدون در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی، سازه ای، هندسی، چشم انداز محیط و ... امکان پذیر نخواهد بود.
از آنجایی که مبحث زیبایی شناسی در راهسازی و ابنیه ی فنی وابسته بسیار گسترده می باشد و اجزای تشکیل دهنده ی یک پل و تونل هر کدام به تنهایی معیارهای زیبایی شناسی خود را دارند، در این مطالعه به طور کلی عوامل تعیین کننده شکل ظاهری پل بیان، برخی از معیارهای زیبایی شناسی عرشه و سرستون پل در سایر کشورها ارائه و زیبایی شناسی عرشه و سرستون برخی از پل های بتنی جاده ای در استان بوشهر بررسی می شود، در انتها پیشنهاداتی برای کمک به طراحان ارائه می گردد.
2 اصول یک طراحی زیبا
1-2 خط دید و عوامل موثر در کیفیت زیبایی
خط بر هر بیننده ای تاثیر روانی می گذارد و چشم و ذهن آن را به دنبال بلوک های ساختاری اشیاء و حرکات آن می کشاند. خطوط عمودی و افقی حالت رسمی و پایدار را القا می کنند در حالیکه خطوط مورب پویایی را نشان می دهند و خطوط منحنی نیز پویایی و آرامش را در پی دارند. خط دید ممکن است به عنوان یک خط مستقیم بین دو نقطه تلقی شود حال آنکه به طور کلی خط دید را می توان خطی بدون مانع بین بیننده و یک سازه، بنا یا محوطه بیان نمود. برای یک پل خطوط دهانه ها، پایه ها، حفاظ ها، کوله ها و دیوارهای برگشتی و در برخی موارد جزییات اجرایی پل ها به چشم می آیند.
خطوط دید به وجود آمده توسط یک پل در چشم انداز خود می تواند شامل راه های طرفین، نرده ها و نمای بیرونی آن نیز باشد. خطوطی که پس از گذشت زمان با تشکیل پاره خط های کوچک بر چشم انداز طبیعی منطقه مسلط خواهند شد. بنابر این تناسبات هندسی متوازن و هماهنگ را می توان از ویژگیهای اساسی در طراحی یک پل دانست. دپارتمان حمل و نقل کارولینای شمالی[1] عوامل موثر در کیفیت زیبایی را بر اساس موارد زیر می داند:
- تناسب، ریتم، هارمونی، تعادل، تضاد، مقیاس، وحدت و پیوستگی، سادگی، تکرار، انتقال همان منبع وضوح عملکرد سازه، مقیاس و تناسب سازه، نظم و تعادل، سادگی و دوام، تلفیق سازه و محیط پیرامون را اهداف اصلی طراحی بر مبنای زیبایی شناسی بیان می دارد. راهنمای طراحی منظر پلهای نیو ساوت ولز [2] در استرالیا فاکتورهای زیبایی شناسی پلها را به دو دسته فاکتورهای اصلی و فرعی با چندین زیر شاخه به ترتیب الف و ب تقسیم بندی می کند:
الف- فاکتورهای اصلی در زیبایی شناسی پل:
- جانمایی پایه ها و شکل آن ها
- جانمایی کوله ها و شکل آن ها - تعامل بین پل و محیط اطراف آن -
- تیپ و شکل روسازه، عمودی و یا افقی بودن هندسه ی آن و سازگاری و همخوانی با محیط اطراف آن ب- فاکتورهای فرعی در زیبایی شناسی پل:
- رنگ آمیزی سطوح و بافت آن ها
- جزییات حفاظ ها و نرده ها
- نورپردازی
- ملحقات معماری راهنمای زیبایی شناسی پلهای مریلند[3] در ایالات متحده نیز عوامل موثر در تعیین الزامات زیبایی را بر اساس پارامترهای ذیل ارائه می کند:
- مشارکت عموم افراد جامعه و دید آنها، کریدور راه، تقاطع ها، چشم انداز و ملاحظات زیست محیطی، حمل و نقل چند جانبه. اوامه[4] زیبایی شناسی پل را بر اساس هشت اصل زیر استوار می داند:
- شکل روبنای سازه و تناسبات
- ساختار سازه به طور کلی
- شکل پایه ها
- محل اتصال سازه به سیستم های جانبی آن
- بافت سطحی سازه و الحاقات و تزیینات جانبی
- رنگ ها
- نورپردازی و محوطه سازی پیرامون سازه
- سایر اطلاعات به دلیل گستردگی مطالب تنها به چند مورد از موارد فوق به طور مختصر می پردازیم.
- ساختار و شکل هندسه ی سازه : درانتخاب شکل هندسی - افقی یا عمودی بودن - و سازه ای پل معمولاً خواسته ی طراحان از نوع جانمایی پل در محل خود در نظر گرفته می شود. در بیشتر پلهای راه علاوه بر مورد فوق عامل ترافیک، ایمنی و در پل های دره ای عامل هیدرولوژی و هیدرولیکی نیز در شکل هندسی پل دخیل است. شکل- روبنای سازه : در طراحی پل ها معمولاً اقتصادی ترین گزینه ها مد نظر قرار می گیرند، نوع سازه ی پل معمولاً تحت تاثیر محدودیت های ساخت و ساز که همان شرایط منطقه، مسائل اقتصادی، سرعت اجرا و ... است، قرار می گیرد. حال آنکه بهتر است طراحی زیبا و دل انگیز و معیارهای زیبایی نیز در این محدودیت ها گنجانده شود.
در طراحی خرپای فلزی برای پل های عامل زیبایی به ندرت به چشم می خورد. و رنگ فلز نیز عموماً با محیط پیرامون ناسازگار می باشد. در ادامه شکل های 3 و 4 تناسبات زیبایی شناسی برای ماهیچه تکیه گاه های تیر یا دال در پل و تاثیر سخت کننده های عرضی بر نما نشان داده می شود که در آن D ارتفاع تیر یا دال می باشد. سخت کننده های عرضی نگاه سنگین تری را به بیننده القا می کنند. در صورتی که ملاحظات سازه ای اجازه دهد برای افزایش زیبایی پل می توان از سخت کننده ای عرضی در داخل عرشه بهره برد و سخت کننده های افقی سازگار با طول دهانه را در نمای بیرونی پل استفاده نمود.
- محل استقرار پایه ها : توجه به عوامل زیر در جانمایی و انتخاب شکل پایه ها اساسی است:
- شرایط هیدرولیکی مسیل یا رودخانه
- طول اقتصادی دهانه
- هیدرولوژی منطقه
- الزامات عبور و مرور کشتی ها برای پل های دریایی و رودخانه ای
