بخشی از مقاله
چکیده
میتوان مرگ را یکی از مؤلفههای پایداری در اشعار شاعران دانست؛ زیرا تکثر محتوایی این پدیده با رویکرد متنوع در سخن موجب تحریک ارادهها ومقاومت برابر استبداد واستعمار میگردد؛ بر این اساس بر خلاف ایستایی واژه مرگ، یک نوع دینامیک معنایی وپویایی محتوا در بیداری ملتها به همراه دارد که غنیترین دال آن شهادت در راه وطن، آزادگی وعدالت است. امل دنقل از جمله شاعران مقاومت است که در اشعارش از مرگ و فضاهای آن، بسیار سخن گفته، به گونهای که واژههای مرگ و مشتقاتش در دیوانش حضوری چشمگیر دارد، این تحقیق بر آن است برای بررسی زیبایی شناسانهی پدیده مرگ در سه عرصه »تحلیل لغت شعری، اسلوب و تصویر خیالی« به بیان مفهوم مقاومت در اشعار دنقل پرداخته سپس به تبیین ارتباط میان تصاویر خیالی و فضاهای دلالتی با دالهای مرگ اندیشی مبادرت ورزد، این پژوهش از روش توصیفی وتحلیل محتوا بهره گرفته است؛ از مهمترین نتایج بدست آمده این پژوهش، میتوان به ساختار شکنی شاعر در بیان اندیشههای پایداری خود از فضای مرگ، اشاره کرد و این نگرش در معنا و دلالت و نیز در اسلوب پدیدار شده است. از دیگر نتایج هنر موضوع آفرینی و پارادوکس کلامی و تصویری و زبان نمادین مرتبط به مقاومت است.
کلید واژهها: زیبایی شناسی، مرگ، أمل دنقل، شعر مقاومت
مقدمه:
حیات آدمی که مدام در معرض ولادت و مرگی مستمر دست و پنجه نرم میکند، از بطن خود انواع رویکردهای متفاوت نسبت به این پدیدهی مبهم را خلق نموده است. اگر نگاه ها در جایی هم بیشتر معطوف به زندگی این جهانی میشود، بیشتر از اینکه نشانه آرامش درونی در وابستگی به حیات باشد، نوعی اضطراب و ترس نهادینه درونی را به نمایش میگذارد که تا فرصتی هست بایستی زندگی کرد لذا هیچ فیلسوف یا اندیشمندی را نمیتوان یافت که بخش اعظمی از فعالیت علمی واندیشگی خود را به تحلیل و واکاوی این پدیده اختصاص نداده باشد. نگاهها به پدیدهی مرگ متفاوت بوده وبسته به نوع رهیافتهای اندیشمندان در برابر این امر نگاههای متفاوتی به آن داشتهاند از نگاه های متافیزیکی گرفته تا نگاههای درون ادیان ودر دنیای مدرن انگارهی اخلاقی زیستن واخلاقی مردن ومرگ بخاطر شهادت در راه وطن ومقاومت در برابر غاصبان و گاهی اوقات مرگ بخاطر همنوع انسان خود، تحلیل این پدیده را متنوع ونگاهها را به آن متکثر ساخته است.
تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع مرگ، در ابعاد ادبیات و داستان و شعر انجام شده و از جمله تحقیقاتی که موضوع مرگ را در شعر بررسی کرده عبارتند از کتاب استاد نامور مراکشی، دکتر عبدالسلام المساوی تحت عنوان - جمالیات الموت فی شعر محمود درویش - ؛ امّا ریتا عوض در تحقیق خود با عنوان »اسطوره الموت و الانبعاث« موضوع مرگ را از زاویه اسطوره، مورد پژوهش قرار داده است؛ نیز کتاب ولید مشوح با عنوان »الموت فی الشعر السوری المعاصر« میباشد، در حیطه ادبیات کتاب »اشکالیه الموت فی الروایه العربیه و الغربیه« تألیف دکتر احمد الزعبی است به بررسی مقوله مرگ پرداخته و آن شامل مطالعات و مقایسههایی بین ادیبان عرب و ادیبان بیگانه میباشد؛ اما نگارنده موضوع حاضر را با نگاهی متفاوت نسبت به مرگ در شعر امل دنقل رصد کرده است گرچه کتابهای مذکور نیز به مقوله مرگ پرداخته، لکن نگاه زیبایی شناسی را در این تحقیقات به چشم نمیآید جز اینکه کتاب عبدالسلام المساوی با عنوان زیبایی شناسی مرگ در شعر محمود درویش در واکاوی مقوله مرگ، تفاوت پژوهش خود را عرضه کرده و نگارنده این مقاله سعی کرده است تا موضوع قبیح و مکروهی همچون مرگ را از دهلیز زیبایی شناسی بررسی کنم؛ لذا با نگاه زیبایی شناسی خود معجم الفاظ و تصاویر خیالی و اسلوب بیانی دال ها وفضاهای مرگ را در کنار هم آوردهاند. ابعاد این پژوهش در حد چارچوب دیوان شعری شاعر میباشد؛ اما دو سؤال اصلی این پژوهش عبارتند از:
الف: آیا دالهای مرگ اندیشانه ی متنوع، فضاهای دلالتی رویکرد ساز در ارتباط با مقاومت ایجاد کرده است؟
ب: چگونه شعرمرگ میتواند وارد زبان شود واصلا آیا میتوان توسط زبان به مرگ اندیشه کرد یا اینکه مرک زبان گریز است؟
این پژوهش دارای دو فرضیه است اول اینکه دالهای مرگ اندیشانه ی متنوع در اشعار شاعر مورد پژوهش باعث ایجاد تصاویر خیالی وشاعرانه ی مرتبط با مرگ و مدلولات گسترده و فضاهای دلالتی رویکرد ساز در ارتباط با مقاومت میشود و دوم اینکه نگاه ایدئولوژیک وی به مسأله ی مرگ باعث تولید نگرهای پایداری مانند نگرهی شهادت مدارانه ویا انس با مرگ ومرگ ستیزی در زبان شعری شاعر میشود، به همین دلیل گاهی مشاهده میکنیم زبان نمادین و سمبلیک شاعر پر رونق تر از مفهوم مرگ است؛ هدف اصلی این تحقیق بررسی زیبایی شناسانهی پدیدهی مرگ وشیوه شکل گیری زبان شعری شاعر در ساختار زبان شعری باتکیه بر مرگ اندیشی خاص آنها ومشخص کردن این انگارههای متفاوت در مورد مرگ و واکاوی دلالتهای نشانهای مفردات مرتبط با مرگ، تبیین ارتباط میان تصاویر خیالی و فضاهای دلالتی با دالهای مرگ اندیشی، بیان نظریه هاو تئوری هادر این خصوص است. هدف بلند مدت این پژوهش، وصول به یک الگوی نظری است که از روش توصیف و تحلیل استفاده میشود. روش این تحقیق توصیفی و تحلیل دادههاست در این پژوهش ابتدا به توصیف پدیده مرگ اندیشی پرداخته میشود و سپس به بیان علتها و تفسیر و تبیین تصاویر خیالی پرداخته میشود.
-1تاریخچه زندگی وادب »أمل دنقل:«
محمد امل فهیم ابوالقاسم محارب دنقل در روستای قلعه، 20 کیلومتری جنوبی استان قنا در 25 ژوئیه سال 1940 دیده به جهان گشود. دنقل، نام جد بزرگ خانواده و محارب پدر بزرگ وی و فهیم محارب؛ اسم پدر او است؛ وی در بین سالهای 1963 تا 1966 در زمینههای مختلف مانند داستان، اسطوره و شخصیتهای مختلف عربی مطالعاتی داشت و از آنها در قالبی نمادین برای انتقال افکار و تجاربش کمک گرفت. - کامبل الیسوعی، . - 605 :1431 أمل دنقل در 11 اکتبر 1975 با عبله الروینی، روزنامه نگار مصری آشنا شد و پس از مدتی با او ازدواج کرد؛ اما 9 ماه بعد به بیماری سرطان مبتلا شد. سرانجام زندگی او به شکل تلخی در سال 1983، پس از مدتی جنگ و جدال با سرطان پایان
