بخشی از مقاله
چکیده
هدف مقالهی حاضر بررسی ریختشناسی اشعار پایداری در شعر شاعران خراسان شمالی است. این مقاله میکوشد مخاطب را با مفاهیم، صور خیال، قالب وساختار اشعار این شاعران آشنا سازد. مقاله به روش کتابخانهای و با تحلیل دو مجموعهی شعر »زخم زیتون« و »حدیث ماه و نخلستان«، که در بردارندهی همهی اشعار پایداری شاعران خراسان شمالی میباشد، تهیه شدهاست. این اشعار سرشار از مفاهیم ایثار، صبر، شجاعت، آرمانگرایی و... با بیانی عاطفی است. بیشتر آرایههای استفاده شده در این اشعار تشخیص، تشبیه و استعاره میباشد. بیشتر این اشعار با قالبهای غزل و سپید سرودهشدهاند.
کلید واژهها: ریختشناسی، ادبیات پایداری، خراسان شمالی، صور خیال، مفاهیم شعر پایداری، قالب و ساختار.
مقدمه
مقاله حاضر به بررسی ریختشناسی و تحلیل ساختار و مفاهیم اشعار شاعران استان خراسان شمالی در حوزه ادب پایداری و مقاومت میپردازد. این پژوهش، ساختار اشعار را از لحاظ مفاهیم ادبیات مقاومت همچون ایثار، شهادت، صبر و. . . از نظر زیباییشناختی و قالب مورد بررسی قراردادهاست.تاکنون مقالات زیادی دربارهی ویژگیهای ریختشناسی شعر پایداری نوشته شده است. اما اغلب نویسندگان به بررسی کلی مفاهیم پایداری پرداختهاند. در مقالههای مطالعه شده در این جستار به ریختشناسی داستانها، بر اساس نظریه پراپ، تعریف زیبایی، اصول زیبایی شناسی و تاریخچهی آن و... توجه شدهاست. مقالاتی نظیر بررسی ریختشناسانهی داستان شغاد از شاهنامه بر اساس نظریهی پراپ، زیباییشناسی در شعر دفاع مقدس، دانشنامه ادب فارسی و شکلشناسی داستانهای شاهنامه پیرامون موضوع این مقاله مطالعه شده است.
در خراسان شمالی، شاعران برجستهای وجود دارند که اشعار آنان تحت تأثیر فضای فرهنگی خراسان بزرگ و پیوندهای ملی، مذهبی و تاریخی بوده و هست. این اشعار بیشتر به زبانهای فارسی و کرمانجی سروده شدهاند که ما در این جستار مفاهیم، محتوا و ساختار آنان را بررسی کردهایم. ما میخواهیم در این مقاله به این پرسشها پاسخ دهیم که: ساختار شعر مقاومت در اشعار شاعران برجستهی خراسان شمالی از نظر قالب و وزن چگونه است و پرکاربردترین آنها کدام است؟ محتوای این اشعار بیشتر شامل چه مفاهیمی است و این اشعار بیشتر مضمونی حماسی دارند یا عاشقانه؟ پرکاربرد ترین آرایههای این اشعار کدامند؟مجموعهی این پژوهش به روش کتابخانهای و با بررسی کتب و مقالات مرتبط و تحلیل اشعار شاعران خراسان شمالی در حوزه ادب مقاومت صورتگرفتهاست.
ریختشناسی و ادب پایداری
»در ادبیات، ریخت شناسی، عبارتست از تحقیق در ساختارهای آثار ادبی و شناسایی اشکال و گونههای آن. هر نوع تقسیم بندی در ادبیات که بتواند آثار ادبی را براساس مشخصه هایی از یکدیگر متمایز کند، در مقولهی ریخت شناسی جای میگیرد. در حقیقت ریخت شناسی جز تجزیهی ادبیات و تفکیک آثار ادبی از یکدیگر و سرانجام تقسیم بندی یک اثر ادبی به اجزای به وجود آورندهی خویش
نیست« - سرامی، » - 4 :1393در حوزهی مطالعات ادبی، نخستین بار مردمشناس دولتی، ولادیمیر پراپ، آن را در زمینهی مطالعه قصه ها مطرح نمود« - انوشه، . - 735 :1380»ادبیات پایداری به مجموعهی آثاری گفته میشود که »درونمایه و موضوع آن ترغیب انسان ها به دفاع و مبارزه در برابر هر نوع استبداد، تحقیر، بندگی و بردگی یا توصیف صحنههای نبردو تبعات آن است. تمرکز درون مایه ها و موضوعات ادب پایداری بر عنصردین و ملیت استوار است« - مکارمینیا، 11 نقل در ترکی، - 129 :1395
و ادبیات دفاع مقدس، که یکی از شاخههای آن به حساب میآید؛ به مجموعهی نوشته ها و سرودههای گفته میشود که درونمایه و موضوع آن ها، به مسائل هشت سال دفاع مقدس و پیامدها و تبعات آن بازگردد« - سنگری، 15 نقل در ترکی، . - 129 :1395»بدون شک ادبیات هر ملتی، ارتباطی تنگاتنگ با تحولات تاریخی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و گذشته تاریخی و فرهنگی و سنتهای ادبی و دینی آن ملت دارد. ادبیات دفاع مقدس به ویژه شعر دفاع مقدس نیز از این امر مستثنی نیست. تجربهی جنگ تحمیلی و حوادث و پیامدهای آن، با جان و روح ملت ما گره ای ناگستنی خورده است و بخش مانایی از حلقهی تاریخی ملت ما است.شاعر و هنرمند، این تجربه ها را پس از درونی شدن و درونباروری، یا زبان هنر بیان و ارائه مینماید و درک هنری خود را از این طریق با دیگران به تماشا مینشیند.
در حقیقت شاعر و هنرمند با زبان هنر، به بازخوانی خاطرات و دغدغههای مشترک یک ملت میپردازد. بیان فرهنگ شهادت، ایثار، ازخودگذشتگی، دفاع، صبوری، بیان رشادت ها و شهادت ها به گونه ای طبیعی ادبیات دفاع مقدس را به محتواگرایی و نوعی گریز از فرم سوق داده است و این یکی از مهمترین مولفههای شعر دفاع مقدس است« - روشان، . - 109 :1386استان خراسان شمالی که در گذشته بخشی از خراسان بزرگ بوده است، با فرهنگ غنی و مردمانی غیور، با قومیتهای مختلف، چه در عصرهای گذشته و چه در عصر حاضر، در عرصههای مقاومت و پایداری از خود نامی ماندگار به جای گذاشته است. »سردار عیوض از سرداران غیور کرمانج در زمان قاجاریان، در مبارزه با متجاوزان روسی بود و در شمال خراسان شمالی به شهادت رسید« - روشان،. - 48 :1390 او از نام آوران مقاومت در این خطه میباشد. شعر کرمانجی زیر در قالب سهخشتی در وصف این سردار سرودهشدهاست:ئیوه ز چو، مر رخ هین وه پی نه ده وینی وه غیرهت تی نه
