بخشی از مقاله
خلاصه
مسئله تصادفات رانندگی و عواقب منفی آن در جهان، یکی از نگرانیهای عصر حاضر میباشد. طرحها و برنامههای متنوعی برای این مسئله معرفی شده است و در حال انجام میباشد. امدادرسانی به عنوان یکی از راهکارهای مثبت در جهت کاهش اثرات منفی تصادفات، جنبههای متنوعی دارد. یافتن کوتاهترین مسیر از موقعیت تیم اورژانس تا محل حادثه، یکی از کلیدی-ترین عوامل در انجام مأموریتهای اورژانسی میباشد.
بدین منظور در این تحقیق، مسیریابی در مناطق شهری به عنوان پایه اصلی تحقیق در نظر گرفته شده است و معیارهای تحقیق بر این اساس تعریف و به کار گرفته شدهاند. معیارهای این تحقیق در حالت کلی شامل دو دسته درجه سختی مسیر و زمان میباشند که دسته اول دارای زیرمعیارهای کمی و کیفی شامل شیب مسیر، نوع مسیر، میزان مستقیم بودن، کیفیت و عرض مسیر بوده و معیار زمان مربوط به مدت زمان طی مسیر با توجه به ظرفیت معابر و حجم ترافیک و همچنین تأخیرها در تقاطعات میباشد.
اوزان مربوط به زیرمعیارهای درجه سختی مسیر بر اساس مدل AHP محاسبه شد و پس از وزندهی به آنها، دو معیار نهایی، در ابتدا به نسبت 0/6 به 0/4 - زمان به درجه سختی - بر اساس نظرات کارشناسان وزندهی و در تحلیل به کار گرفته شدند. پس از استفاده از الگوریتم دایجسترا در محیط GIS و تحلیل شبکه، مسیری که به عنوان هدف انتخاب شده بود، در مدت زمان 8 دقیقه طی شد. سپس به منظور تحلیل حساسیت روش، نسبت را تغییر دادیم تا به مقدار بهینهای برای زمان طی مسیر برسیم.
در نسبت 0/65 به 0/35، مسیر مورد نظر در مدت 6 دقیقه طی شد که میتوان با سعی و خطای بیشتر، به نسبت بهینهتری هم دست یافت. در نهایت، نوآوری و نتیجه کار شامل مدلی در محیط GIS میشود که بر اساس معیارهای کمی و کیفی که هم شامل هندسه مسیر و هم حجم ترافیک و زمان میشود، بهینهترین مسیر را در ساعات اوج ترافیک به منظور امدادرسانی به موقع ارائه میدهد. به عبارت دیگر، مسیریابی بجای تکهدفه بودن - مبتنی بر فقط زمان یا طول یا حجم ترافیک و موارد دیگر - ، به مسألهای چندهدفه تبدیل و حل گردید.
1. مقدمه
حملونقل و جابجایی، بازوی اصلی حمل بار و انتقال مسافر در جهان و کشور ایران محسوب میشود و در تکامل زندگی امروزی نقشی تعیینکننده را بازی میکند. یکی از پیامدهای منفی این بازوی کلیدی، تصادفات رانندگی است و یکی از مهمترین نگرانیها از حیث تلفات، مخصوصاً در کشورهای توسعهیافته میباشد. تصادف رانندگی هنگامی اتفاق میافتد که حداقل یک وسیله نقلیه با وسیله نقلیه دیگری، عابر پیاده، حیوان، موانع جاده یا موارد دیگر برخورد میکند که نتایج فوت، جراحت و یا خسارت را در پی خواهد داشت.
تصادفات رانندگی، از عوامل اصلی مرگ در کشورهای جهان میباشند. بهطور میانگین سالانه 1/24 میلیون نفر در تصادفات رانندگی در جهان، جان خود را از دست میدهند که 94% آنها مربوط به کشورهای با درآمد پایین و متوسط هستند. کشور ایران، یکی از بحرانیترین کشورها در زمینه تلفات رانندگی میباشد و طبق آمار 8 ساله سازمان پزشکی قانونی کشور، از سال 1384 تا 1392،حدوداً 202,000 نفر در این تصادفات فوتشدهاند که بهطور میانگین برابر با سالانه 25,000 نفر است.
عوامل زیادی در ریسک وقوع تصادف دخیل هستند، طراحی وسیله نقلیه، سرعت مجاز مسیر، طراحی مسیر و طبیعت پیرامون آن، مهارت راننده و اختلال حواس آنکه میتواند ناشی از مصرف مواد مخدر، دارو یا مشروبات الکی باشد، ممکن است از دلایل وقوع تصادف باشند. این عوامل را میتوان به سه گروه عمده دستهبندی کرد: راه، انسان و وسیله نقلیه. در برخی از منابع، عامل محیط پیرامونی، یکی دیگر از عوامل بروز تصادفات معرفی شده است.
هرکدام از این سه عامل در وقوع تصادف سهمیدارند و بررسی آمار تصادفات در ایران، بالا بودن سهم انسان را در این سه گروه نشان میدهد. هر تصادف شامل سه مرحله میشود که عبارت است از: پیش از تصادف، حین تصادف و پس از تصادف. با برنامه ریزی و بهبود طراحی در مسیر و وسایل نقلیه و همچنین آموزش کاربران میتوان بر روی موارد پیش و حین تصادف تأثیر گذاشت اما پس از تصادف، امدادرسانی بهموقع و کارآمد، نقش کلیدی را در کاهش آمار نهایی تلفات رانندگی بازی میکند.
.2 بیان مسئله
مسئله تصادفات رانندگی و تلفات ناشی از آن از مسائل روز جهان میباشد و متأسفانه در اخبار روزمره بارها و بارها راجع به آن مطالب مختلفی بیان میشود. راهکارهای زیادی در سراسر دنیا متناسب با کشور مربوطه معرفی و اجرایی شده است اما سازمان ملل در چشمانداز 10 ساله خود که از سال 2011 آغاز شده است و در 2020 اتمام و اثرات آن بررسی میشود، برنامهای تحت عنوان »دهه اقدام ایمنی جادهای« را طرحریزی کرده است و به تمام کشورهای جهان معرفی کرده است تا در راستای برنامههای ایمنی خود، از آن استفاده نموده و گامی در جهت کاهش اثرات ناشی از تصادفات جادهای بردارند.
این برنامه دارای 5 مورد کلیدی است که عبارتاند از : مدیریت ایمنی راهها، ایمنی مسیر، ایمنی وسیله نقلیه، ایمنی کاربر و بهبود خدمات پاسخگوی سانحه. خدمات پاسخگوی سانحه همان نیروهای پلیس، گروههای اورژانس و امداد و نجات، تیمهای راهداری و موارد دیگر هستند. هر یک از این راهکارها دارای زیرمجموعهها و ضوابطی میباشند. سازمان ملل استفاده از این چارچوب را به کشورهای مختلف توصیه کرده است و امیدوار است در سال 2020 از این رویه نتیجه بگیرد.
[1] در بررسی آمار تصادفات، جهت تسهیل درک تصادفات، شاخصهای متنوعی تعریف شده است که بنا به اقتضای مطالعه و تحقیقات، مورد استفاده قرار میگیرند. شاخصهایی مانند فراوانی تصادفات، نسبت فراوانی به حجم تردد، نسبت کشتهشدگان در صحنه به کشتهشدگان نهایی و مواردی از این قبیل، از نمونههای شاخص سنجش تصادفات هستند. اعداد و ارقامی که در قسمتهای قبل ارائه شدند مربوط به شاخص کشتهشدگان نهایی میباشند اما میتوان در آمار دقیق شد و اختلاف تعداد کشتهشدگان نهایی که تا 30 روز پس از وقوع تصادف اتفاق افتادهاند را با کشتهشدگان سر صحنه سنجید.
اختلاف این دو فاکتور، به معنای کشتهشدگانی میباشد که بهعنوان مجروح از صحنه تصادف خارج شدهاند و سپس فوت کردهاند. به عبارت دیگران بیانگر مجروحان فوتشده است. هیچ منبع آماری وجود ندارد که مشخص کند این مجروحان در اثر کوتاهی کدامیک از خدمات ذیربط، که شامل اورژانس، تیم امداد و نجات و مرکز درمانی هستند، فوتشدهاند اما کارشناسان مختلف این خدمات اعلام میدارند که نیمی از این مجروحان در اثر کوتاهی در امدادرسانی فوتشدهاند و باقیمانده افراد در مرکز درمانی و در اثر شدت جراحات فوتشدهاند. بههرحال آنچه واضح است حتی اگر 20% این فوتشدگان در اثر کوتاهی در امدادرسانی اتفاق افتاده باشد، بازهم چیزی از اهمیت مسئله کم نمیشود.
امدادرسانی، شامل کلیه اقداماتی است که در لحظات پس از وقوع سانحه به مرحله اجرا گذاشته میشود. این اقدامات جهت نجات جان انسانها، حفظ اموال و داراییها و همچنین جهت برطرف نمودن خسارات وارده انجام میگیرد. در مورد تصادفات رانندگی، امدادرسانی بهمنظور کاهش تبعات ناشی از تصادف انجام میپذیرد که این تبعات دربرگیرنده جنبههای اقتصادی و اجتماعی هستند. جنبههای اقتصادی تصادفات که درمجموع شامل خسارات مالی وارده به اقتصاد کشور و خانواده میشود، بارها و بارها مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که بدانیم بیش از 70% جانباختگان تصادفات را سرپرستان خانوار تشکیل میدهد. فقدان این افراد علاوه بر هزینههای اقتصادی بر دولت و خانواده، بر روحیه افراد خانواده تأثیر میگذارد. همچنین معلولیتهای جسمی که از تصادف منتج میشود، روند زندگی یک خانواده را بهکلی تغییر میدهد. مرگ جوانان خانواده، آنها را به اندوه بلندمدت دچار میکند و موارد دیگر که امیدواریم بتوان از بروز آنها جلوگیری کرد.
با توجه به موارد ذکرشده، عملکرد تیمهای اورژانس و امداد و نجات - هلال احمر - بهعنوان خدمات پاسخگوی سانحه در شدت نهایی تصادفات رانندگی تأثیرگذار است. عملکرد این تیمها وابسته به فاکتورهای کلیدی و مهمی است که زمان، تجهیزات، تعداد وسائلنقلیه و کارکنان، از مهمترین آنها هستند. همانطور که میدانیم تیم امداد و نجات - هلال احمر - مسئولیت رهاسازی و تیم اورژانس مسئولیت رسیدگی به افراد سانحه دیده را در هر تصادف دارد. درنتیجه پایگاههای امدادرسان در کشور ایران به دو نوع اورژانس و امداد و نجات - هلال احمر - تقسیم میشوند و در برخی اوقات کار یکدیگر را طبق هماهنگی قبلی، انجام میدهند.
طبق طرح پوشش فراگیر چهارم که توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شده، مدت زمان حداکثر برای امدادرسانی در مناطق درونشهری 8 دقیقه و در مناطق برونشهری 15 دقیقه تعیین شده است و در 80 % موارد باید عملیاتی شود. همچنین این وزارتخانه متعهد شده است در طول چشمانداز 5 ساله خود، گامهای موردنیاز را برای کاهش 50% در تلفات رانندگی بردارد. عملکرد تیمهای امدادرسان در مناطق درونشهری که تحت عنوان مراکز اورژانس شناخته میشوند، متأثر از زمان امدادرسانی - به عنوان مهمترین معیار - و دارا بودن تجهیزات، پرسنل و خودروهای کافی میباشد. مرگ و یا زندگی سانحه دیدگان به ثانیه های رسیدن تیم امدادرسان بستگی دارد در نتیجه اهمیت زمان در امدادرسانی مشخص میشود.
مواردی که بر زمان امدادرسانی تأثیرگذار است، تیم مجهز، موقعیت مراکز امدادرسان و مسیرهای دسترسی به محل سانحه است. مسیرهای دسترسی به سانحه، که همان مسیر خدمات امدادی نامیده میشود، در مناطق درونشهری مهمترین نقش را بازی میکند چون تجهیزات و خودروهای مراکز امدادی از قبل تعبیه شده و موقعیت استقرار مرکز، با توجه به بودجه تعیین شده است اما مسیر خدماترسانی، با توجه به عواملی که در ادامه ذکر میشود، میتواند بصورت دائمی، تحت تأثیر قرار گرفته و تغییر کند.
