بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق زیستشناسی تولیدمثل ماهی خیاطه در دریاچه سد شهید رجایی استان مازندران مورد بررسی قرار گرفت. 171 نمونه با استفاده از تور گوشگیر با اندازه چشمه - گره تا گره مجاور - 20 ,10 و 30 میلیمتر صید شدند. نسبت جنسی ماهیان نر به ماده 1: 3/17 محاسبه شد که اختلاف معنی داری را با نسبت 1:1 نشان می دهد . - P<0/05 - بررسی شاخص گنادی نشان می دهد که مقدار اوج آن برای هر دو جنس در فروردین ماه می باشد. میانگین میزان هماوری مطلق و نسبی بهترتیب 2690±1048 و 193 ± 98 بوده است. قطر تخمک ماهیان ماده در محدوده 0/385-1/385 میلی متر قرار داشت که نشان دهنده وجود تخمک ها با اندازههای متفاوت در تخمدان ماهی ماده می باشد.
کلمات کلیدی: ماهی خیاطه - Alburnoides eichwaldii - ، دریاچه سد شهید رجایی ساری، زیست شناسی تولیدمثل
مقدمه
تولید مثل یکی از پدیده های مهم تاریخچه زیستی گونه هاست. بررسی بیولوژی ماهی از جمله ویژگیهای تولیدمثلی آن برای مدیریت تنوع زیستی و اکوسیستمها، گونه و جمعیت ضروری است - پاتیمار و همکاران، . - 1386 ماهی خیاطه با نام علمی Alburnoides eichwaldii از خانواده کپورماهیان است که در حوضه جنوبی خزر یکی از فراوانترین گونهها میباشد و در تمامی رودخانههای این حوضه، از رودخانه ارس تا رودخانه اترک پراکنش دارد - عبدلی، . - 1378 در اثر احداث سد، در اکوسیستم دریاچههای پشت سد متوسط دمای آب گرمتر و فصل رشد طولانیتر میشود - ولی الهی، . - 1387 این تغییرات دمای آب تاثیر شدیدی بر چرخه بلوغ گناد و تعداد تخمهای ریخته شده دارد و میتواند فراوانی ماهیان را محدود کند . - Ahnesjo, 1995 - تحقیقاتی توسط Patimar et al - 2012 - ، Mansouri -Chorehi et al - 2014 - ، Seifali et al - 2012 - و Marszal and Blonska - 2015 - بر روی ساختار جنسی و فعالیت های تولید مثلی این گونه در ایران و سایر کشورها صورت گرفته است ولی تا این حال گزارشی از ویژگی های تولید مثلی این گونه از یک محیط راکد و ساکن دریاچه ای داده نشده است. لذا هدف از این تحقیق، بررسی ویژگی های تولیدمثلی جمعیت ساکن دریاچه و مقایسه نتایج مربوطه با دادههای به دست آمده از بررسی جمعیتهای رودخانهای در مطالعات قبلی است تا شناخت بهتر و کاملتری از وضعیت این گونه به دست آید و نتایج احتمالی احداث سد بر ویژگی های تولید مثلی آن ارائه گردد.
مواد و روشها
رودخانه تجن به طول حدود 120 کیلومتر از ارتفاعات جنوبی شهرستان ساری واقع در استان مازندران - رشته کوه های البرز - سرچشمه میگیرد که در مجموع حوضه آبریز آن به حدود 2000 کیلومتر مربع وسعت دارد. سد شهید رجایی در سال 1375 در 45 کیلومتری جنوب شهر ساری در منطقه سلیمان تنگه بر روی رودخانه تجن به منظور ذخیره آب برای مصارف کشاورزی زمینهای زراعی پاییندست، شرب و تولید برق احداث گردیده است. صید ماهیان در طول سال و در چهار فصل مختلف - تنها در فصل بهار نمونهبرداری به صورت ماهانه صورت گرفت - به صورت انتظاری و با تور گوشگیر با اندازه چشمه - گره تا گره مجاور - 20 ,10 و 30 میلیمتر در دریاچه سد شهید رجایی انجام میشود. ماهیان صید شده در فرمالین 10 درصد تثبیت و به آزمایشگاه بوم شناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی منتقل می شوند. پارامترهای زیست سنجی ماهیان شامل طول کل، طول فورک و طول استاندارد به کمک تخته زیست سنجی با دقت 1 میلی متر و وزن کل بدن به کمک ترازوی دیجیتال با دقت 0/01 گرم صورت می گیرد. گنادها به طور چشمی تعیین جنسیت می شوند و جهت تعیین سن ماهیان، از فلس های مابین خط جانبی و باله پشتی در سمت چپ بدن استفاده می شود. به منظور بررسی وضعیت گنادها در جنس نر و ماده جهت برآورد زمان دقیق زادآوری و اوج رسیدگی جنسی از شاخص وزنی گناد - شاخص گنادوسوماتیک - استفاده می شود که یک روش غیرمستقیم برای تخمین فصل تخم ریزی گونه ها است . - Biswas, 1993 -
که در آن؛ :Gw وزن گناد به گرم و :Bw وزن کل بدن به گرم می باشد. از هر نمونه گناد ماده مورد بررسی که در یک زمان خاص صید شدند، قطر 50 تخمک به کمک لوپ با عدسی چشمی مدرج - با بزرگنمایی 4 برابر - ، بعد از استاندارد شدن توسط لام مدرج، اندازه گیری شد. با شمارش تخمک های موجود در گناد ماهی ماده، هماوری تعیین میشود :n تعداد تخمک های زیرنمونه، :G وزن تخمدان برحسب گرم، :g وزن زیرنمونه برحسب گرم - بیسواس، . - 1993 هماوری نسبی نیز نسبت هماوری مطلق به وزن بدن می باشد که به منظور تعیین آن، از فرمول زیر استفاده می شود. :RF هماوری نسبی، :f هماوری مطلق، :w وزن بدن بر حسب گرم دادههای بدست آمده توسط تست نرمالیته کولموگروف- اسمیرنوف آزمون شده، پس از نرمالبودن دادهها، برای بسیاری از پارامترهای محاسباتی قابل مقایسه بین جمعیتهای دریاچهای و رودخانهای از تست t استفاده میشود. برای مقایسه برخی پارامترهای محاسبه شده در سنین مختلف از آنالیز واریانس یکطرفه و برای مقایسه نسبت جنسی از آزمون مربع کای استفاده خواهد شد. کلیه تجزیه و تحلیل آماری دادهها با نرمافزار SPSS و برای رسم نمودارها از نرمافزار Excel استفاده میشود.
نتایج
نسبت جنسی نر به ماده 1: 3/17 به دست آمد که نشان دهنده اختلاف معنیداری بین نسبت جنسی نر و ماده با نسبت 1:1 در جمعیت فوق بود - . - X2=60/84, P<0/05 در این مطالعه غالبیت با جنس ماده بود که با داده های Tahami و همکاران - 2015 - در حوضه رودخانه کر و Tabatabaei و همکاران - - 2014 در رودخانه تجن مطابقت داشت. نسبت جنسی از یک جمعیت به جمعیت دیگر و حتی در بین گونه های مشابه متفاوت است. هم چنین میزان نرها در اوایل زندگی بیشتر از مادهها بوده ولی در مراحل بعدی ماده ها غالب می شوند - Nikolsky, . - 1963 تفاوت×دادهها در×این شاخص میتواند×به دلایلی همچون اختلافات×درون×گونهای×در×جمعیتهای×سازش×یافته×یک×گونه به×شرایط× اکولوژیک متفاوت، تفاوت×در×زمان×صید،×ادوات×صید،×مکان×صید - Kesteven, 1942 - ، رشد متفاوت - Qasim, 1996 - ، اختلاف مرگ و میر
در نرها و مادهها - Pitcher and Hart, 1982 - ، رفتار متفاوت میان جنسها و صید آسانتر یک جنس نسبت به جنس دیگر - Rajagura, - 1992 باشد. با توجه به جدول بالا، نسبت جنسی در دو ماه خرداد و مرداد اختلاف معنی داری را در سطح % 5 نشان نداد ولی در دیگر ماههای نمونهبرداری اختلاف معنیداری بین فراوانی نر و ماده مشاهده گردید - . - P<0/05 بیشترین و کمترین تعداد نمونه به ترتیب مربوط به ماه های فروردین و مرداد با 154 و 3 نمونه صید شده بود. در ماه آذر هیچ نمونه ای صید نشد. شاخص گنادوسوماتیک یک روش غیرمستقیم برای تخمین زمان تخمریزی در ماهیان است . - Biswas, 1993 - با توجه به نتایج اوج بلوغ جنسی و تخمریزی در ماهیان بالغ هر دو جنس نر و ماده در فروردین ماه است. برای جنس نر میزان شاخص گنادوسوماتیک از مقدار عددی خود در اسفند - 5±0/8 - به مقدار اوج خود در فروردین - 5/54±1/67 - میرسد. در مورد جنس ماده هم به همین شکل است که میزان این شاخص از مقدار عددی خود در اسفند - 9/84±2/52 - به مقدار اوج خود در فروردین - 12±3/31 - میرسد - شکل . - 1
