بخشی از مقاله
چکیده
از آنجائیکه هدف از اجرای طرح های توسعه منابع آب، ایجاد زیربناهای توسعه کشاورزی از طریق تأمین، انتقال، توزیع، اصلاح وبهبود سیستم های آبیاری و زهکشی توام با بهبود مشخصات خاک برای افزایش تولید محصول و ازدیاد درآمد می باشد لذا توجه به اثرات ناخواسته زیست محیطی اجرای این نوع طرح ها و کاهش اثرات تخریبی آنها در روند توسعه پایدار مورد تأیید می باشد. برای به حداقل رساندن اثرات مخرب کوتاه مدت و بلند مدت زه آبها بر محیط زیست ، تولیدات گیاهی ، حاصلخیزی خاک و کیفیت آب، توجه به مسائل مدیریتی در پروژه ها و حوضه های آبریز حائز اهمیت است. زهکشی کنترل شده یکی از راه حل های عمده در مدیریت جامع منابعآب می باشد.
زیرا کنترل کمی و کیفی جریان آب اثرات مخرب زیست محیطی را کاهش می دهد. زهکشی کنترل شده باعث افزایش کارآیی مصرف آب، افزایش عملکرد محصول و افزایش کیفیت زهاب می شود. کاهش حجم زه آب های خروجی در زهکشی کنترل شده باعث کاهش شستشوی مواد غذائی بخصوص مواد غذائی بسیارمتحرک مانند نیترات می گردد. زهکشی کنترل شده با افزایش راندمان مصرف کود زمینه را برای کاهش مقدار کود مصرفی فراهم کرده وموجب کاهش خسارت ناشی از آلودگی آب های زیرزمینی می شود.
مقدمه
کشاورزی پایدار عبارتست از مدیریت منابع طبیعی و پایه برای تأمین نیازهای متغیر انسان توام با حفظ و بهبود کیفیت منابع طبیعی و پایه و محیط زیست. از طرفی مدیریت جامع منابع آب فرآیندی است که در اثر توسعه ی متوازن منابع آب، زمین ومنابع وابسته به آن موجب بیشینه کردن رفاه اقتصادی و اجتماعی می شود بدون اینکه به پایداری زیست محیطی آسیب برساند. همچنین با توجه به تعریف بانک جهانی زهکشی فرآیند خارج کردن آب سطحی اضافی و مدیریت سفره آب زیرزمینی کم عمق از طریق نگه داشت و دفع آب و مدیریت کیفیت آب برای رسیدن به منابع دلخواه اقتصادی و اجتماعی است در حالی که محیط زیست نیز حفظ شود. حال با توجه دقیق به تعاریف »توسعه پایدار کشاورزی» «مدیریت یکپارچه منابع آب« و »زهکشی« نتیجه می شود که زهکشی می بایست در قالب »مدیریت یکپارچه منابع آب« حرکت نماید. در این حرکت می بایست به موارد زیر توجه نمود.
-1کارآیی مصرف آب
-2 کمیت و کیفیت زه آبها و پساب فاضلاب ها برای استفاده مجدد
-3 روش های جدید زهکشی سازگار با محیط چنین بنظر می رسد افزایش بهره وری نیازمند نگرشی واقع بینانه تر درعرصه مدیریت توامان آبیاری و زهکشی درسطح حوضه ی آبریز به عنوان اصلی ترین واحد جغرافیائی مدیریت آب می باشد تا باتعادل بخش کمی و کیفی منابع و مصارف آب و اعمال الگوی مصرف بهینه زمینه بهره برداری بهنیه و افزایش بهره وری آب فرآهم گردد.
بنابراین درنگرشی جدید به مدیریت زهکشی می بایست از طریق:
- اصلاح و بهبود معیارهای طراحی زهکشی با استفاده از ارزیابی زهکش هائی که قبلاً احداث شده اند،
- استفاده از مدل های ریاضی
- لحاظ نمودن معیارهای زیست محیطی در مراحل طراحی و اجرای سیستم های زهکشی
اقدام نموده و با تأکیدبر این نکته که برای داشتن کشاورزی پایدار از نظر زیست محیطی، استفاده از روش های »نهاده کم، کشاورزی پایدار« توصیه شده است، ارزیابی طرح های جدید توسعه منابع آب انجام گیرد. یکی از روشهای مدیریت سطح ایستابی و کنترل زه آب خروجی زهکشی کنترل شده است.
مواد و روشها
مطالب گرد آمده در این تحقیق با استفاده از بررسی و مرور تجربه های مختلف در زمینه زهکشی کنترل شده تهیه شده است. زهکشی کنترل شدهسالهاست که دربرخی کشورها نظیر هلند، ایالات متحده و مصر مورد استفاده قرار می گیرد. مطالعاتی که اخیراً به عمل آمده نشان می دهد که این روش می تواند در بسیاری از کشورهای دیگر نیزمورد بهره برداری قرار گیرد. در این تحقیق به تعریف، کاربرد و نتایج بدست آمده در موردهای مختلف زهکشی کنترل شده پرداخته میشود.
نتایج و بحث
-1تعریف
سیستم های زهشکی سنتی، چه از نوع سطحی و چه از نوع زیر سطحی برای مواردی اجرا می شوند که بخواهیم آب اضافی را درمدت معینی از زمین خارج کنیم و از ماندابی شدن یا سیلابی شدن اراضی جلوگیری کنیم. اما با توجه به کمبود آب و مسائل زیست محیطی ممکن است شرایطی وجود داشته باشد که بخواهیم خارج شدن آب از زمین فقط درمواقع لزوم انجام گردد. در اینصورت سیستم زهکشی باید کاملاً تحت کنترل باشد لذا به این نوع سیستم ها زهکشی کنترل شده1 گفته می شود.
زهکشی کنترل شده یکی از راه حل های عمده در مدیریت جامع منابعآب می باشد. زیرا کنترل کمی و کیفی جریان آب اثرات مخرب زیست محیطی را کاهش می دهد البته زهکشی کنترل شده دارای معایبی نیز می باشد که از آن جمله می توان به مسدود شدن بیولوژیکی لوله های زهکش در اثر غرقاب بودن طولانی مدت، کاهش هدایت هیدرولیکی خاک اطراف لوله های زهکش در اثر متورم شدن خاک و یا تخریب دیواره کانالها دراثر بالا و پائین رفتن سطح آب اشاره کرد اما این آثار درمقایسه با فوائد زهشکی کنترل شده ناچیز می باشد.
زهکشی کنترل شده تلفیق آبیاری و زهکشی است. با باز و بسته کردن خروجی زهکش می توان سطح آب را در داخل خاک در حدی مطلوب حفظ کرد بطوریکه گیاه بتواند به کمک نیروی موئینه ای از آب استفاده کند و در عین حال به گیاه آسیبی از نظر ماندابی شدن وارد نگردد. زهکشی کنترل شده یکی از راه حل های عمده در مدیریت جامع منابعآب می باشد. زیرا کنترل کمی و کیفی جریان آب اثرات مخرب زیست محیطی را کاهش می دهد البته زهکشی کنترل شده دارای معایبی نیز می باشد که از آن جمله می توان به مسدود شدن بیولوژیکی لوله های زهشک در اثر غرقاب بودن طولانی مدت، کاهش هدایت هیدرولیکی خاک اطراف لوله های زهکش در اثر متورم شدن خاک و یا تخریب دیواره کانالها دراثر بالا و پائین رفتن سطح آب اشاره کرد اما این آثار درمقایسه با فوائد زهشکی کنترل شده ناچیز می باشد.
