بخشی از مقاله
چکیده
ارتقاء کیفیت های زندگی در هر جامع مستلزم ایجاد هماهنگی و همسویی میان ابعاد و اجزاء مختلف آن جامعه است. ارتقاء و رشد اجتماعی نیز، نیازمند توجه جدی به الگوهای متعدد رفتاری و کنشی در سطوح گوناگون و ایجاد زمینه برای تجلی مناسب این رفتارها در محیط کالبدی است. در این راستا جامعه اسلامی به عنوان قرارگاه شیوه خاصی از زندگی با الگوهای رفتاری خاص برای انسانها در تمامی اعصار، قواعد و قانونمندی های خاصی را معرفی نموده و آنها را در سطحی وسیع و به صورتی فراگیر نهادینه ساخته تا با سازگاری آموزه های اصیل دینی و الگوهای رفتاری بر آمده از این آموزه ها رشد جامعه را تضمین نماید . نوشتار حاضر به بررسی ابعاد سبک زندگی اسلامی با تمرکز بر چگونگی تجلی آن در طراحی معماری مسکونی از طریق رعایت اصل سلسله مراتب فضایی خواهد پرداخت. معماری و طراحی مسکن رابطه مستقیم با سبک زندگی دارد.
الزامات زندگی معاصر، رعایت بسیاری از آموزه ها و ارزش های دینی را در الگوی معماری مسکونی مشکل یا ممتنع ساخته است. بی توجهی به نحوه ساماندهی فضای خانه و پیرامون آن در نهایت منجر به تاثیر متقابل آن بر شکل گیری شخصیت و سبک زندگی جامعه خواهد شد. رعایت سلسله مراتب فضایی امکان تطبیق فضاهای واحدهای مسکونی را با نیازهای جدید خانواده مبتنی بر آموزه های دینی میسر ساخته و رعایت عرصه های مختلف خصوصی تا عمومی و انطباق یا افتراق آنها را تحقق می بخشد. جهت روشن نمودن اصول مورد نظر، بخش اول این مقاله به شناخت ابعاد مسئله و بررسی مطالعات نظری و اسنادی در ارتباط با سبک زندگی اسلامی و نظامات تاثیرگذار در سلسله مراتب فضایی اختصاص یافته و در ادامه پس از ارزیابی اطلاعات و جمع بندی آنها با روش تحلیلی- توصیفی، پیشنهادات و الگوهایی مبنی بر اهداف عملیاتی ارائه شده است.
.1 مقدمه
در جوامع اسلامی با ارائه الگوی دینی در شاخص های مورد نظر و تدوین مدل جامع، به تلاش برای هماهنگی اجزای آن و اجرایی کردن آنها می پردازند . از آنجا که جامعیت دین اسلام، بعدهای اعتقادی، اخلاقی و عملی زندگی انسان را به یکدیگر پیوند می زند و ایمان و عمل را در کنار یکدیگر می طلبد، سازماندهی مکان زندگی بر اساس سبک زندگی تجویزی دینی از مباحث مهم تدوین الگوی عملی خواهد بود. در این راستا، معماران باید در برنامه ریزی و طراحی مسکن، علاوه بر شناخت کافی ابعاد سبک زندگی اسلامی، به راهکارهای اجرایی شدن آن در جامعه بپردازند.
یافتن معماری مناسب مسکونی که بتواند کیفیت های سبک زندگی اسلامی را برای جوابگویی به نیازهای جامعه اسلامی ایجاد کند، ضرورت شناخت الزامات مفهوم سلسله مراتب فضایی و عرصه بندی در مسکن ایرانی را در وضعیت کنونی نمایان می سازد. به همین جهت اصل سلسله مراتب فضایی به عنوان الفبای شکل گیری معماری مسکونی ایران با ساماندهی و ترکیب روابط فضاها و عناصر در قالب فیزیکی موجب پاسخگویی به تدوین الگوهای طراحی بر اساس سبک زندگی اسلامی خواهد شد . این مهم با بررسی خصوصیتهای کاربردی، کالبدی فضا، ترکیب بندی، نظام حرکت و دسترسی و نظام اجتماعی و فرهنگی قابل دستیابی خواهد بود.
.2 بیان مسئله
برای داشتن یک سطح زندگی مطلوب در تمام عرصه ها دو نوع جهت گیری لازم است وجود داشته باشد.
- 1 باید و نبایدهای مورد قبول زندگی مشخص گردد.
- 2 شیوه های اجرا و به عینیت رساندن آن شناخته و بر اساس آن عمل شود.
جهت گیری اول بطور غالب ارزشی و اخلاقی است و جهت گیری دوم مبتنی بر روش های علمی است. نوع معماری خانه حتی به نوع رابطه اعضای خانواده با یکدیگر و دیگران جهت می بخشد. برای مثال در خانه های سنتی دو بخش اندرونی بیرونی قابل تحلیل است. اگرچه طراحان و برنامه ریزان مسکن نمی توانند در پیاده کردن طرح ها و نظرگاه های خود برای تامین مسکن معاصر، تنگناهای اقتصادی و اجرایی را کاملا نادیده بگیرند در این شرایط نیز باید به پیروی از سبک زندگی اسلامی پرداخت. همگام با روند شهر نشینی، سیاست تولید مسکن انبوه در قالب مجتمع مسکونی و خانه سازی صنعتی که از تبعات معماری مدرن است و ما را از مفهوم معماری واقعی خانه دور کرده است.
به طوری که عملا یک محل مسکونی رااز حالت ارگانیسمی زنده خارج می نماید و امکان ادامه حیات طبیعی را از آن سلب می کند، بافتهایی که قربانی چنین نگرشی می شوند، به اندامهایی شبیه هستند که در محیط آزمایشگاه و به صورت مصنوعی به زیست ادامه می دهند، بدون آنکه زندگی واقعی در آن جریان داشته باشد. ابتدایی ترین پیامد این موضوع آن است که محل مسکونی تبدیل به خوابگاه می شود و توانایی خود را برای برآوردن سایر نیازهای ساکنانش از دست می دهد - قاسمی، 1390 ، . - 36 در صورتیکه خانه تنها یک بنای عادی نیست - هال ،1390 ، - 71 تا جایی که مهمترین و پر معنی ترین جنبه های زندگی در آن تجربه و درک می شود.
.3 ضرورت و اهمیت تحقیق
»سبک زندگی… با تمام زندگی افراد و ابعاد آن، هم در سطح آکادمیک و هم از دیدگاه دینی و در سطح توده مردم مرتبط و منشا اثر است. شاخص های شناخته شده و متعارف در سبک زندگی عبارتند از فعالیت های فیزیکی، روابط اجتماعی و فرهنگی، ایمنی و آرامش و ویژگی های محل سکونت. نظریه سبک زندگی اسلامی برای هرکدام از این شاخص ها الگویی معرفی می نماید. این الگوها باید انسجام و هماهنگی کامل با هم داشته و مکمل یکدیگر باشند و علاوه بر انسجام نظری باید امکان اجرای عملی نیز در آن وجود داشته باشد. اینجاست که الزامات زندگی تکنولوژیک امروزی به وضوح رخ می نماید. نوع انسانها ، معمولا در اسارت این الزامات هستند.
برای مثال الگوی خانه سازی و معماری موجود، رعایت بسیاری از دستورهای دینی را مشکل یا ممتنع می سازند و فرهنگ مصرف گرایی زندگی را تغییر داده است. در خانه های معاصر بی توجهی به فضا، فعالیت، شیوه زندگی با حذف یا به حداقل رسانیدن مشاعیات راه پله، پاگردها، تا درون خانه و بی توجهی به چشم انداز و نور و هوا ادامه میابد. این بی توجهی نشان از بحران عمیق دارد و در تمامی ساحت های فضایی خصوصی و عمومی گسترده شده است - حائری،26،. - 1388 در این میان لزوم تحقیقاتی در حوزه سبک زندگی اسلامی و معماری مسکونی نمایان می شود و زبان معماری مناسب در شیوه های جدید سکونت که بتواند کیفیت های سبک زندگی اسلامی را مهیا کند با رعایت اصولی مانند سلسله مراتب فضایی و عرصه بندی ها در محل مسکونی بروز می یابد.
.4 اهداف تحقیق
هدف از پژوهش حاضر بررسی آموزه های اسلامی و کاووش در آن برای معرفی مجموعه ای از الگوهای زندگی دینی در معماری مسکونی ایران یعنی سلسله مراتب فضایی و عرصه بندی حریم ها است. سلسله مراتب فضایی ارزشهای مفهومی سبک زندگی اسلامی را تحقق می بخشد و بواسطه ی تعیین توالی فضایی و تعیین درست عرصه های خصوصی و عمومی امکان تطبیق واحدهای مسکونی با نیازهای جدید و در حال تغییر خانواده و پاسخ به عملکردهای متنوع را میسر می سازد و فراهم کننده بستری شایسته با فرهنگ و ویژگی های خاص جامعه مسامان ایرانی است.
.5 سوالات پژوهش
نقش سلسله مراتب فضایی در واحد مسکونی در تجلی سبک زندگی اسلامی چیست؟
اصول اجرای سلسله مراتب فضایی و عرصه بندی ها در واحد مسکونی برای پیروی از سبک زندگی اسلامی چگونه شکل می گیرد؟
.6 روش تحقیق
به منظور پاسخگویی به سوالات مطرح شده و دستیابی به اصول مورد نظر مراحل زیر ارائه داده شده است:
1. شناخت ابعاد مسئله با بررسی تعاریف، مفاهیم پایه و نظریات در حوزه سبک زندگی اسلامی و نظامات تاثیر گذار بر روابط فضایی و سلسله مراتب در معماری مسکونی با مطالعات نظری و کتابخانه ای در متون دینی و معماری
2. مرحله ارزیابی و تحلیل اطلاعات و جمع بندی آنها از طریق تحلیل فضایی و کارکردی
