بخشی از مقاله
چکیده
سیاستهاي کشاورزي پایدار به مجموعه تدابیر و اقدامات اساسی که با هدف خطدهی و هدایت معنوي بخش کشاورزي براي رسیدن به اهداف پایداري ایفاي نقش میکند اطلاق میشود. به عبارت دیگر سیاستها ابزارهاي هدایت و کنترلی هستند که به گونهاي مشخص و عملی، راه حصول به هدفهاي میانی و کلان را تعیین می کنند. این تحقیق به دنبال بررسی میزان نیاز به سیاستهاي کشاورزي پایدار در استان است تا سیاستهاي داراي اولویت براي پایداري بخش کشاورزي استان را از دیدگاه کارشناسان، محققان و دانشگاهیان استخراج و معرفی نماید. تحقیق مزبور، تحقیقی کاربردي است. دادهها با استفاده از ابزار پرسشنامه و بصورت تمامشماري گردآوري گردید.
پرسشنامه اولیه از طریق مطالعه مقدماتی و کسب نقطهنظرات برخی از کارشناسان و متخصصان موضوعی روا گردید و پایایی آن پس از انجام پیشآزمون و تکمیل پرسشنامه توسط 30 نفر از جامعه آماري، ضریب آلفاي کرونباخ محاسبه شده برابر با 0/92 گردید. نتایج تحلیل توصیفی نشان داد: در بعد اقتصادي، سیاستهاي " اتخاذ تدابیر جدي به منظور بهبود بهرهوري عوامل تولید " با ضریب تغییرات /174 اولویت اول نیاز استان قرار گرفت؛ در بعد سیاستهاي زیستمحیطی اولویت اول نیاز به " مدیریت جامع و یکپارچه مواد مغذي خاك و منابع پایه تولید شامل آب، خاك، مرتع و جنگل با ضریب تغییرات 0/152 اختصاص یافت؛ و در بعد اجتماعی، نیاز به سیاستهاي "گسترش و جهتدهی فعالیتهاي ترویجی جهت ارتقاء دانش و آگاهی کشاورزان درباره عملیات کشاورزي پایدار در اولویت اول قرار گرفت.
نتایج بخش استنباطی و آزمون کروسکالوالیس نشان داد اکثر پاسخگویان نظرات نزدیک به یکدیگر در اکثر گزینههاي سیاستی داشتهاند که انحراف معیار پایین مربوط به هر سیاست و نتایج آزمون توافقسنجی مبین آن بوده است. بطوریکه در حدود بیش از 85 درصد گزینههاي سیاستی، بین سه گروه از پاسخگویان اتفاق نظر وجود داشته است. نتایج تحلیل عاملی نیاز به سیاستهایی را با 60/414 درصد تبیین کردند که مولفههاي آن مشتمل بر چهار عامل سیاستهاي زیستمحیطی، سیاستهاي اجتماعی- نهادي، سیاستهاي تولیدي- اقتصادي و سیاستهاي حمایتی- پشتیبانی بوده است.. نتایج این پژوهش مستقیما میتواند مورد استفاده برنامهریزان و سیاستگذاران ملی و استانی کشاورزي، سازمانهاي دستاندرکار کشاورزي و محققان و دانشگاهیان علاقهمند به موضوع قرار گیرد.
-1 مقدمه
در دهههاي اخیر نگرانیهایی بخش کشاورزي و معیشت کشاورزان را مورد تهدید قرار داده است این نگرانی- ها شامل افزایش مقاومت علفهاي هرز و حشرات به سموم علفکش و حشرهکش، کاهش میزان باروري خاك به علت افت مواد آلی و عناصر غذایی آن در اثر فرسایش، آلودگی آبهاي سطحی در اثر مصرف مواد شیمیایی در کشاورزي، از بین رفتن حیات وحش و حشرات مفید بر اثر مصرف سموم آفتکش، به خطر انداختن سلامت انسان و دام بر اثر مصرف سموم آفتکش، اثرات سوء نهادههاي شیمیایی بر کیفیت مواد غذایی، تخلیه منابع محدود مورد استفاده در تهیه کودهاي شیمیایی پرمصرف از نظر انرژي، پرورش دام در سیستمهاي فشرده، چراي بیرویه مراتع و تخریب آن، روند تخریب جنگلها، روند شکارهاي غیرمجاز، آلودگی آبهاي سطحی با پسماندهاي شیمیایی صنعتی، روند رو به زوال بعضی از گونههاي گیاهی و جانوري ، مدیریت نادرست اراضی کشاورزي و بیابانی، مندابی و شورهزار شدن اراضی کشاورزي بودهاند که توسعه پایدار کشاورزي را تهدید کرده است.
به نقل از ویلسون، اثرات مضري که روش کشاورزي متعارف داشته مشتمل بر؛ آلودگی در اثرعلفکشها، حشرهکشها و پسماندهاي شیمیایی، تخلیه منابع خاك، کاهش و از دست رفتن مواد آلی، تخریب حیات وحش و اراضی آبی، اتلاف آب، آلودگی هوا و آبها، خروج گازهاي گلخانهاي در رابطه با استفاده از سوختهاي فسیلی و اختلال در اکوسیستم طبیعی میباشد . - Wilson,1995 - بخش کشاورزي استان همدان نیز علیرغم اینکه از گذشتهها بعنوان یکی از قطبهاي مهم کشاورزي کشور بوده است، بطوریکه در زمینه تولید محصولات عمده زراعی، سالانه 5/5 درصد محصولات کشور ، در تولید غلات با 5/8 درصد از سطح زیرکشت و 3/9 درصد از تولید غلات کشور را در اختیار دارد. همچنین 30درصد تولید دانههاي روغنی، 13/8 درصد تولید یونجه، 11 درصد تولید سیبزمینی و 5/1 درصد تولید گندم کشور در استان صورت میگیرد - سازمان جهاد کشاورزي استان همدان - از قاعده فوق مستثناء نبوده است.
این بخش در دو دهه اخیر دچار چالشها عدیدهاي است که عمدهترین چالشها و مصادیق ناپایداري این بخش شامل افت شدید سطح سفره آبهاي زیرزمینی، کاهش کیفیت منابع آبی، آلودگی آبهاي سطحی و زیرزمینی، فشار دام به مراتع - نسبت دام به مرتع در زمینه "علوفه قابل استفاده" 6/7 برابر میباشد - سازمان مدیریت استان همدان،. - - 1382 نابودي گونههاي مرتعی مناسب ، طغیان و پیشروي آفات، افزایش مقاومت آفات به سموم شیمیایی،آبیاري بیرویه و بدون زهکشی و ایجاد شورهزارها، تخریب و تبدیل اراضی، فرسایش خاك - صرفنظر از فرسایش انتقالی و رسوبگذاري خاك در داخل استان، میزان خاکی که از سطح حوزههاي محیط بر استان شسته و به همراه آبهاي جاري استان ، به آبریزهاي همجوار تخلیه میشود بیش از 2/5میلیون تن در سال برآورد میشود.
این مقدار بیش از یک تن فرسایش و انتقال قطعی خاك سالانه از هکتار اراضی استان است - سازمان مدیریت استان همدان، - 1382 خرد و پراکنده بودن اراضی مزروعی و تعدد بهرهبرداران، پیرگرایی کشاورزان و عدم تمایل جوانان در فعالیت در بخش کشاورزي، کمبود سرمایه در گردش موردنیاز کشاورزان جهت توسعه فعالیتهاي زراعی، کمبود منابع آب، رشد بیرویه واسطهگري، رشد مهاجرت جوانان و روستاییان به شهرها، تنزل روزافزون جایگاه اجتماعی و اقتصادي فعالیتهاي کشاورزي، خطرپذیري فعالیتهاي کشاورزي و ضعف بیمه در رفع خطرات، فقدان منابع و سازوکارهاي کارآمد جهت حمایت از تولید و اشتغال تولیدکنندگان خردهپا، ضعف سازماندهی و عدم کارآیی تشکلها، ضعف بنیه مالی کشاورزان و نبود سیستمهاي حمایتی کارآمد میباشد. این مسایل حاکی از نابسامانیهاي بسیاري است که حصول چندین دهه استفاده صرف از منابع پایه و محیطزیست و حاکمیت تفکر صرفا اقتصادي بر فرایند برنامهریزي و ساماندهی فضاي ملی، فقدان استراتژي مشخص براي توسعه متعادل بخش و حاکم بودن سیاستهاي بخشینگري در بخش کشاورزي و منابع طبیعی بوده است.
