بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق توصیفی- همبستگی حاضر با هدف بررسی و تحلیل سازه های اجتماعی- آموزشی مؤثر بر مشارکت کشاورزان استان گلستان در مدیریت بهینه آب کشاورزی طراحی و اجرا گردید. کلیه کشاورزان عضو تعاونی های آب بران استان گلستان جامعه آماری این تحقیق را تشکیل دادند. براساس فرمول کوکران 190 نفر به کمک روش نمونه گیری طبقه ای تناسبی و خوشه ای به صورت تصادفی انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه بوده که روایی و پایایی آن تأیید گردید . تجزیه و تحلیل داده ها از طریق نرم افزار SPSS نسخه 13 صورت گرفت.
نتایج حاصل از همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین میزان استفاده از منابع اطلاعاتی، میزان تماس های ترویجی، میزان مشارکت، انسجام و اعتماد اجتماعی و آگاهی از جنبه های مختلف تعاونی های آب بران با مشارکت کشاورزان در مدیریت بهینه آب کشاورزی رابطه ی معنی داری در سطح 1 درصد وجود دارد. نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه گام به گام نشان داد که متغیرهای مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی، میزان تماس های ترویجی و اعتماد اجتماعی %50 از تغییرات متغیر وابسته - مشارکت کشاورزان در مدیریت بهینه آب کشاورزی - را تبیین کرده است.
مقدمه
ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار گرفته و کمبود آب، مهمترین تنگنای توسعه کشاورزی آن به شمار می رود - هاشمی نیا، . - 1383 شرایط خاص اقلیمی ایران از جمله خشکی و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی هر گونه تولید مواد غذایی و کشاورزی پایدار را منوط به استفاده صحیح و منطقی از منابع آب محدود کشور کرده است - بریم نژاد و همکاران، . - 1383 تجزیه و تحلیل شاخص های مصرف آب در بخش کشاورزی نشان دهنده تلفات زیاد آب در این بخش است، که قسمتی از آن اجتناب ناپذیر بوده ولی قسمت زیادی از آن را می توان با اتخاذ راهبردهای صحیح و کارآمد اصلاح کرد - احسانی و خالدی، . - 1382 در بیانیه نهایی سومین اجلاس جهانی آب آمده است »بیشتر کشورها از بحران مدیریت آب رنج می برند تا کمبود آب« بنابراین یافتن مدل بهینه مدیریت منابع آب و ساختار مناسب آب، ضروری است - اکبرزاده، بی تا - . اعتقاد کلی این است که مشارکت مستقیم کشاورزان در مدیریت آبیاری یک ابزار مؤثر برای بهره برداری مؤثر از آب است.
- Qiao et al., 2009 - برنامه هایی که مدیریت آب را تنها در تقویت ذخایر می دانند، اغلب با شکست مواجه می شوند . - Brook & Mehmet, 2000 - اجلالی و همکاران - 1387 - دو مؤلفه عمده را که در پروژه توسعه آبیاری وجود دارد شامل مؤلفه سخت افزاری - ساختارهای فیزیکی و زیربنایی آبیاری و زهکشی - و مؤلفه نرم افزاری - فعالیت های سازمانی- اجتماعی مرتبط با کشاورزان و بهره برداران - می دانند. احسانی و خالدی - Ehsani & Khaledi, 2005 - بیان می کنند که توسعه فیزیکی یا مدیریت نظام آبیاری بدون توجه به نقش بهره برداران محلی قطعاً در پایان شکست خواهد خورد و نتایجی منفی خواهد داشت.
هر برنامه ای که ایجاد تغییر اجتماعی را از طریق مشارکت فعال خود مردم مورد توجه قرار دهد، باید عامل انسانی که در آن دخیل است را در نظر گیرد . - Bagdi, 2005 - در فرآیند توسعه »سرمایه انسانی« مهمترین عامل به شمار می آید - فکری ارشاد، . - 1384 برکنار بودن بهره برداران از روند برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های دولت و نظاره گر بودن آنها در اقدامات عمرانی و توسعه ای دولت ها سابقه ای طولانی و تاریخی دارد - ضیائی، - 1386معمولاً. کشاورزان معتقدند که نظام آبیاری متعلق به دولت است و دولت از نظام آبیاری عمومی ذینفع می گردد و کشاورزان هیچ نقش و مسئولیتی در نگهداری سازه های فیزیکی ندارند، اما در مفهوم سازمانی تغییر یافته، منابع آب به عنوان یک سرمایه عمومی مشترک مورد توجه قرار گرفته و باید به وسیله اجتماع کشاورزان مدیریت شود.
- . - Swain & Das, 2008 از این رو کشاورزان باید متقاعد شوند که منافع ناشی از مدیریت مشارکتی از هزینه های مشارکت بیشتر خواهد بود - همان منبع - . رهیافت مدیریت مشارکتی آبیاری با این فرضیه شروع می شود که تشکل های آب بران می توانند مناسب ترین نقش مدیریت را برای آبیاری اراضی ایفا کنند - والی، . - 1381 تعاونی آب بران گروهی از کشاوزران هستند، که همه ی آنها از یک منبع آب مشترک استفاده می کنند، آنها کسانی هستند که جهت تخصیص، توزیع و مدیریت آب با یکدیگر مشارکت دارند.
- Hassabou & El-Gafy, 2007 - وظیفه این سازمان ها این است که روش بالا به پایین سازمانی را به رهیافت مدیریت مشارکتی آب تغییر داده که در آن کشاورزان در مورد نظام آبیاری خودشان آگاهی لازم را کسب می کنند . - Rattanatangtrakul, 2008 - هدف از تأسیس تعاونی آب بران، توسعه مفهوم مدیریت مشارکتی آبیاری برای افزایش کارائی استفاده از آب از طریق مداخله تمام ذینفعان در انواع فعالیت های مدیریت تا حد امکان می باشد .
