مقاله سبک زندگی در خانواده

بخشی از مقاله

چکیده:

با توجه به اینکه اعتدال از ارکان اساسی اقتصاد اسلامی می باشد این مقاله با موضوع اسراف در خانواده به بررسی مقولهء مزبور و مصادیق آن از قبیل مصرف گرایی،تجمل گرایی و مد زدگی از منظر آیات و احادیث معصومین - ع - می پردازید. پدیده ی اسراف به عنوان اولی خود مفید حرمت بوده و وجود آن در خانواده می تواند اقتصاد جامعه را به چالش بکشد و آنرا به سمت وابستگی سوق دهد و باعث ایجاد شکاف طبقاتی در جامعه گردد. تحقیق مزبور به شیوه توصیفی - تحلیلی با توجه به منابع اولیه شامل نصوص قرآنی و احادیث و منابع ثانویه مشتمل بر مقالات تدوین شده است.پرسشی که در این مقاله مطرح گردیده عبارتست از : روش قرآن برای مقابله با اسراف و چرخش سبک زندگی به طرف رعایت الگوهای مصرف چه می باشد؟ خلاصه آنکه، برای انطباق خانواده بر الگوی مصرف اسلامی نیاز به ترویج فرهنگ عمومی مصرف در قالب برنامه ای مدون و منظم می باشد و به همین منظور مجلس و نهادهای حکومتی ،اولین متولیان تغییر الگوی مصرف بر مبنای شاخصه های فرهنگ تمدن اسلامی می باشد.

کلید واژه ها : اسراف ، خانواده ، مصرف گرایی ، اقتصاد ، اسلام ، سبک زندگی

طرح مسئله :

سبک زندگی4، عنوانی شناخته شده ،در حوزه علوم اسلامی می باشد که در مقیاس فردی ، خانوادگی ، اجتماعی ، حکومتی و بین المللی قابل تعریف است.انتخاب سبک زندگی مناسب می تواند بسیاری از آسیب ها را در مقوله کار، حقوق ، فرهنگ فردی ، فرهنگ شهری و روابط اجتماعی و ... مرتفع نماید و سطحی ترین لایه های زندگی را به عمیق ترین لایه های آنپیوند بزند. در تحقیق مزبور سعی گردیده، به یکی از موضوعات مهم در زمینه فرهنگ فردی ، با عنوان اسراف و مصادیق آن در محیط خانواده از نگاه آیات و روایات پرداخته شود ؛ و بدنبال آن راهکارهای برای مهار یا کاهش این پدیده زیانبار ارائه گردد.در همین راستا از منابع اولیه مشتمل برآیات قرآن ، مضامین روایی و برخی کتب تخصصی و منابع ثانویه ، شامل مقالات استفاده شده است.پرسشی که در این پژوهش بدنبال پاسخ دادن به آن هستیم عبارتست از :

-1  روش قرآن برای مقابله با اسراف و چرخش زندگی به طرف رعایت الگوهای مصرف چه می باشد؟

مبحث اول - مکتب اقتصاد اسلامی

در مکتب اقتصادی اسلام ، به مال و ثروت از نظر اینکه پایه زندگی است اهمیت زیادی داده شده است و قواعدی را در باب معامله و شرایط متعاملین وضع نموده وبعضا برای آنان ضمانت اجراهایی نیز در نظر گرفته است ؛ مانند:تحریم ربا:»آیه 188 سوره بقره ،130 آل عمران و 39 روم« ؛ کم فروشی:»آیات 1-3مطففین« ؛ احتکار و اکل مال بباطل » آیات 34-35توبه و 29 نساء« و اسراف »:آیه 31 اعراف ،26-27 اسراء و141انعام« احکام مزبور هم در حوزه حقوق خصوصی و هم حقوق عمومی لازم الرعایه هستند.در نگاه اسلام خانواده نیز به عنوان اولین و مهمترین نهاد اجتماعی از برنامه ها و قواعدی در باب اجرای عدالت اقتصادی محروم نمانده است.

گفتار اول - بیان مفهوم اسراف و تبذیر

اسراف در لغت ، تجاوز از حد را گویند،یعنی هر گونه مخارجی که با توجه به موازین شرعی و عقلی و مقتضیات سیاسی و فرهنگی و فردی از حد و مرز لازم تجاوز نماید.در تفسیر المنار آورده شده که اسراف به معنای افساد یعنی فاسد کردن است زیرا این ماده از ریشهء سُرفه گرفته شده است و در واژهء عرب به کرمی که درخت را می خورد و فاسد می کند گفته می شود - نوری ،حسین ،اقتصاد اسلامی ،33 محمد رشید رضا ، تفسیر المنار،ج410، - 2اسراف و مشتقاتش 21 مرتبه در قرآن بکار رفته و»بذرو مشتقاتش «سه مرتبه در دو آیه 26- 27سوره اسراء استفاده گردیده است.علامه راغب اصفهانی در باب تبذیر می نویسد: در لغت به معنی پراکنده کردن است و بذرافشانی به همین معناست. - نوری،همان - - 43عبدالباقی،المعجم المفهرس 350، - 349اما اسراف ، برخلاف تبذیر،یک واژه اقتصادی صرف نبوده و کاربرد آن منحصر به امور مالی نیست بلکه این واژه ،در قرآن معانی گسترده ای دارد از قبیل :

-1  اسراف در خوردن و آشامیدن : - آیه 31 اعراف -

-2 قصاص بیش از حد : - آیه 33 اسراء -

-3 داوری و قضاوت منجر به کذب : - آیه 28غافر -

-4 اعتقادات منتهی به شک و تردید : - آیه 34غافر -

-5 استکبار،استثمار : - آیه 31 دخان -

-6 هرگونه معصیت و گناه : - آیه53زمر -

-7 انحرف از قانون فطرت - آیه 81 اعراف -

-8 وحال آنکه تبذیر یک اصطلاح اقتصادی است و به معنی اتلاف و مصرف اموال است.

گفتار دوم - حکم تکلیفی اسراف

در قرآن و احادیث معصومین - ع - اسراف مذموم و اسرافکاران مورد نکوهش قرار گرفته اند.خداونددر آیه 31 سوره اعراف ُلُواْ وَاشْرَبُواْمیوَلاَفرمایندتُسْرِفُواْ:» إِنﱠهُ لاَ یُحِبﱡ الْمُسْرِفِینَ« و همچنین در آیه 43 سوره غافروَأَنﱠ:الْمُسْرِفِینَ»هُمْأَصْحَابُ النﱠارِ« با لحن شدیدتری اسرافکاران را مورد خطاب قرار می دهد.در روایتی از رسول خدا آمده : »من اعطی فی غیر حقفقداسرف«کسی که اموالش را در مورد غیرشایسته مصرف کند اسراف نموده است. - نورالثقلین ،ج - 31 4و یا در حدیثی از امام عسکری - ع - نقل شده است که فرمودند : »وعلیک بالاقتصاد و ایاک بالاسراف ، فانه من فعل الشیطان« برتوباد به اعتدال و میانه روی ،از اسراف بپرهیز زیرا عمل شیطان است. - سفینه البحار ،ج - 616 1آنچه از نصوص مزبور برداشت می شود این است که اسراف به حکم واقعی اولی خود حرام است ،زیرا نهی دلالت بر حرمت می کند. و چه بسا اسراف را از افعال شیطان دانستن خود ،مبین،منفور بودن این پدیده می باشد.

گفتار سوم - اعتدال ، رکن اصلی اقتصاد اسلامی

بدون تردید،صرفه جویی از ارکان اقتصاد و از پایه های اصلی نظام اجتماعی می باشد،از نظر اسلام، مال و ثروت وسیله اند نه هدف، و به همین خاطر ، در جهت حفظظ کرامت و منزلت فرد،خانواده،جامعه و امت مورد استفاده قرار می گیرند و مالکیت خصوصی و خانوادگی از نظر اسلام بلامانع است.خداوند در آیه ی 29 سوره اسراء به ارائه الگویی بسیار جامع برای مقابله با اسراف پرداخته است و می فرماید:وَلاَ»تَجْعَلْیَدَکَمَغْلُولَهًإِلَیعُنُقِکتوَلاَبْسُطْهَاکُلﱠالْبَسْطِفَتَقْعُدَمَلُومًامﱠحْسُورًا« دست به گردن آویختن که کنایه است از خساست و خرج نکردن قبیح است و از طرفی بذل و بخشش نابجا هم خوشایند نیست و در هر دو نوعی زیان وجود دارد. - زحیلی،فقه خانواده در جهان معاصر ، - 366

امام باقر - ع - به فرزندشان حضرت صادق - ع - فرمودند : یابنی علیک بالحسنه بین السیئتین تمحوه ما قال: و کیف ذلک یا ابت؟قال:مثل قوله »: والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا«یعنی: ای فرزندم ! تو را سفارش می کنم به انجام کار خیر،وسط دو کاربد که آن دو را محو می کند.امام صادق پرسیدند: این چگونه ممکن است؟ حضرت پاسخ دادنند: همانطور که قرآن می فرماید:»مومنین کسانی هستند که وقتی خرج می کنند اسراف یا سخت گیری نمی نمایند.«این حدیث گویای ضرورت اصل اعتدال،در زمینه اقتصاد می باشد - یعنی میانه روی ما بین دوکارمذموم اسراف و سختگیری قرار دارد. - تفسیر نورالثقلین ،ج 4 حدیث - 98

-1-1راهکارهای عدم خروج از حالت اعتدال :
بهترین راه حل برای مقتصد بودن و حفظ اعتدال این است که :
الف - مقصود و غرض از مال و سبب آفرینش و علت احتیاج بدان درک شود تا در طلب بیش از اندازهء نیاز برنیاید.