بخشی از مقاله
چکیده
دانشگاه یک مجموعه عظیم فرهنگی است که با تنوع .استعدادها ،علایق ،نگرش ها ،بینش ها و ارزشها روبروست. به شهادت تاریخ و تجربه دانشگاه بیشترین نقش را در دستاوردهای عظیم علمی،فرهنگی و نیز پیشرفت تمدن بشری در میان سایر نهاد های اجتمای داشته است.به این دلیل ویژگی بارز موسسات آموزش عالی همانا تربیت وپردازش انسانها است.رسالت نوین آموزش عالی با رویکرد اخلاقی در حال شکل گیری است وآموزش عالی ایران نیز برخاسته از آموزه های دینی و ارائه الگوی نوین برای توسعه همه جانبه و پایدار و تربیت انسان هایی فرهیخته برای نقش های خطیر در جامعه است دانشگاه به مثابه یک نهاد فرهنگی،اجتماعی ،محیطی با مسائل و چالش های فرهنگی و اجتماعی خاصی روبه رو ست.با توجه به رسالت و کارکردهای متنوع و پیچیده دانشگاه پاسخگویی به انتظارات فزاینده فرهنگی و اجتماعی نیازمند برنامه ریزی راهبردی و کلان نگر در حوزه های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با این نهاد تاثیر گذاراست.مسلما دانشگاه را مهم ترین کانون فرهنگ پذیری و انتقال و باز تولید ارزشهای فرهنگی در سطح ملی می نامندویکی از مهم ترین و موثرترین گروه یامشتریان آموزش عالی دانشجویان هستند که دغدغه آموزش عالی تربیت موثروکارآمد آنهاست.
کلمات کلیدی: آموزش عالی،تربیت فرهنگی، دانشجو،دانشگاه
مقدمه
از مهم ترین ویژگی های نهاد داشگاه ،کارکردهای آموزشی،پژوهشی،فرهنگی و خدماتی است.کارکرد آموزشی و پژوهشی دانشگاه،شامل تولید،اشاعه و آموزش دانش،تربیت نیروهای متخصص و کارآمد در حوزه های متنوع علمی و پژوهشی و توسعه مرزهای دانایی و توانایی است.کارکرد خدماتی آن ،ارائه مستقیم و غیر مستقیم خدمات به جامعه است.در زمینه کارکرد فرهنگی دانشگاه می توان از رشد و توسعه فرهنگی،علمی،حفظ،انتقال و بازاندیشی سنت ها و میراث فرهنگی گذشتگان و تجدید حیات جامعه یاد کرد - رئوفی،. - 1379 بنابراین به تعبیر مرتون3 هرگونه کژکارکردی 4 ،بی کارکردی5 و کارکردهای غیر هدفمند انحراف از مسیر است و مسئله تلقی می شود.از آنجا که دانشگاه ها محور ومدار توسعه در جوامع امروزی هستند و شناخت مسائل فرهنگی و اجتماعی آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است.
از سوی دیگر آسیب شناسی فرهنگی-اجتماعی دانشجویان بسیار مهم است زیرا جمعیت دانشجویی میلیونی در ایران رقم بالایی است.عدم توجه به سرنوشت این جمعیت جوان و نخبه به عنوان مهم ترین سرمایه کشور می تواند آینده مملکت را به مخاطره اندازد - محسنی،. - 1383 امروزه توسعه دانشگاه مانند گذشته تنها با محور اقتصادی مطرح نیست ،بلکه با محوریت فرهنگ و اطلاعات مطرح است.منظور از توسعه ،گسترش تواناییها،ظرفیت فکری،کیفیت دانش و مهارتهای فنی ،خلاقیت و نوآوری ،قابلیت انسانها برای حل مسائل اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و سیاسی،بهره مندی از منابع ،دستاوردها و امکانات جامعه و بطور کلی ،بهبود شرایط زندگی مادی و معنوی برای همگان است شمار می رود - جنکل6،. - 1376 آموزش عالی در تغییر و تحولات جوامع انسانی نقش مهمی ایفا کرده است .بطوری که بدون در نظر گرفتن این نقش نمی توان مسیر توسعه جوامع را بررسی کرد.
به جرات می توان گفت که در تاریخ بشر هیچ عاملی همانند آموزش عالی بانی و ناشر تحولات سازنده در جوامع انسانی نبوده است.چه آنکه پیشتازان تحولات علمی و اجتماعی،تربیت شدگان آموزش عالی هستند که کارکنان آگاه علمی جامعه را تشکیل می دهند - قدیمی،. - 63 :1385 چون مسئولیت پرورش نیروی انسانی و افزایش بهره وری و کارآیی افراد در سطوح بالای تخصص به عهده دانشگاههاست،بنابراین دانشگاه در توسعه فرهنگی و اقتصادی نقش زیر بنایی دارد - فیوضات، . - 1382 کم رنگ ترین نقش دانشگاه ،جایگاه اندیشه و تفکر است - منصوری،. - 1380از سوی دیگر ،دانشگاه یک نهاد اجتماعی است که هرگز نمی تواند در خلاء و جدا از محیط خود و حمایت همه جانبه نظامهای کلان ،توسعه یابد.چراکه دانشگاه بعنوان یک نظام ،در نظام های کلان اقتصادی ،اجتماعی،فرهنگی و سیاسی جامعه محاط است ،هم از آنها تاثیر می پذیرد و هم بر آنها تاثیر می گذارد.
دانشگاهی که منطبق بر ساخت اجتماعی - فرهنگی جامعه باشد:اولا توانایی و پاسخ گویی به نیازهای اجتماعی ،فرهنگی،علمی ،اقتصادی جامعه خواهد داشت؛ثانیا مردم به آن اعتماد می کنند چراکه نیازهای آنان را برآورده می سازد؛ثالثا در فرآیند توسعه سهیم خواهد بود - بوذری،. - 68 :1384 قورچیان - - 1374 رسالتهای دانشگاه وآموزش عالی را تسهیل رشد و تکامل انسان ،توسعه و غنای دانش و فرهنگ کشور و پرورش نیروی انسانی متخصص مورد نیاز جامعه ،تعریف کرده است.در این مقاله برآنیم تابا نگاهی دقیق وعمیق به نقش دانشگاه های کشور در تربیت فرهنگی دانشجویان بپردازیم.روش شناسی: در این مقاله روش تحقیق توصیفی،وابزار جمع آوری اطلاعات مقالات،کتب و مطالعات کتابخانه ای ،اینترنتی بوده در این راستا سعی شده به بررسی اجمالی نقش موسسات آموزش عالی در تربیت فرهنگی دانشجویان کشور پرداخته شود و آنگاه به تحلیل این نقش و سپس جمع بندی و نتیجه گیری از مباحث عنوان شده پرداخت.
نقش های آموزش عالی
تقی پورظهیر - - 1370 پنج نقش عمده را برای آموزش عالی قائل شده است که برای روشن شدن این مطلب بدان می پردازیم:
-1 تربیت دانشمندام،پژوهشگران ومدیران به منظور نوسازی جامعه در حال تحول
-2 تربیت نیروی انسانی متخصص برای دنیای کار در بخش های گوناگون
-3 ارائه خدمات علمی و فنی از طریق آموزش های ضمن خدمت متناسب با نیاز افراد و جامعه
-4 فراهم نمودن امکان آموزش مستمر برای دانش آموختگان از طریق ارائه دوره های آموزش تکمیلی -5 انتقال میراث فرهنگی به نسل جوان که موجب ایجاد مهارتها و عادات تفکر انتقادی درآنها شد.
اهداف ورسالت های آموزش عالی
پازارگادی - - 1381 در مورد اهداف و رسالت های آموزش عالی نوین می نویسد:
ماموریت - mission - دانشگاه همان وظیفه ای است که دانشگاه در جهان معاصر بعهده دارد اما اهداف دانشگاه آن هدف هایی است که دانشگاه می خواهد به آن برسد.این اهداف با توجه به نقش نوین آنها عبارتند از:
-1 پاسخ گویی به نیازهای جامعه؛
-2 کمک به پیشبرد و سرعت بخشیدن به فرآیند توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور
-3 تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز جامعه
-4 برقراری ارتباطات علمی ،فرهنگ سیاسی،و اقتصادی در سطح جهان و منطقه با سایر مراکز علمی و دانشگاه ها
-5 تولید ، توسعه ، نشر دانش و فرهنگ کشور.دانشگاه دریچه ای برای نوسازی و وسیله ای برای دست یابی به توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می آید. تحولات پرشتاب جهانی ایجاب می کند که ملت ها و دولت ها جهت تکمیل اهداف آموزش عالی خود تمهیداتی بیندیشید.ازآن جمله می توان به -1:شناخت وضعیت موجود؛ -2چشم انداز نظام؛ -3رسالت نظام ؛-4 اهداف کلان نظام؛ -5 راهبردها؛ -6برنامه اجرایی؛
-6 قانون مربوط به آن - رمضانی،. - 1381
توسعه راهبردی در آموزش عالی
نکات مهم در برنامه توسعه راهبردی برای آموزش عالی عبارتند از:
-1 توجه به برنامه توسعه فرهنگی ،اجتماعی،اقتصادی و سیاسی کشور؛
-2 تعیین جهت گیری دانشگاه در توسعه دانش و مهارت مخاطبان خود
-3 توجه به اینکه کجا هستیم - وضعیت موجود - و به کجا خواهیم رفت - وضعیت مطلوب -
-4 شناسایی نقاط قوت وضعف - در محیط داخلی دانشگاه - ونیز فرصت ها و تهدید ها - در محیط بیرونی دانشگاه - تعمق تحلیلی در مورد ارتباطاتی در مشارکت،همدلی وهمکاری واحدهای مختلف دانشگاه برای دست یابی به اهداف فردی،گروهی وسازمانی - پازارگادی،. - 1381 مدیریت آموزش عالی و عرصه خدمات دانشگاهی را می توان در راستای کشف حقایق و پاسخگویی به نیاز های جامعه بیان کرد؛ از طرفی بر اثر ازدیاد سریع جمعیت دانشجویی و محدودیت های مالی توقع از موسسات آموزش عالی این بوده است که با امکانات اندک تولید بسیار داشته باشد - کلایل7،:1994 . - 58-69
ارتقای ارزشی و فرهنگ معنویت در دانشگاه ها
در این باره وظایف دانشگاه ها - قورچیان، - 1384 میگوید: برای ارتقای ارزشی و فرهنگ معنویت حداقل پرورش چهار جنبه از رفتار در دانشجویان الزامی است.اگر این چهار جنبه در هسته شخصیت مرکزی دانشجو نهادینه گردد،هویت فرهنگی دانشجو قوام گرفته و فرهنگ خود منزه سازی،خود تنظیم کنندگی،خودراهبری،خودواکسینه کردن و مصون سازی تمامیت شخصیت او را فرا می گیرد.این چهار بعد عبارتند از:
-1 بعد درون فردی دانشجو:8 بعد درون فردی به احساسات وادراکات درونی دانشجو مربوط می شود. دانشگاه ها باید تلاش کنند تا با برنامه های متنوع آموزشی،فرهنگی و فوق برنامه های درسی و...هویت درون فردی دانشجو را هماهنگ سازند تا یکپارچگی درونی دانشجو تحقق یابد.
-2 بعد میان فردی دانشجو:9 بعد میان فردی شامل روابط با دیگران و چگونگی برقراری ارتباط با آنهاست.دانشگاه می تواند فرصت های آموزشی و تربیتی را فراهم آورده تا دانشجویان بتوانند ادراکات خود را در عمق بخشی روابط با دیگران تبیین و تحلیل کنندکه نتیجه آن می تواند خود تنظیم کنندگی رفتار در روابط با دیگران باشد.
