بخشی از مقاله
چکیده
کشورهاي اسلامی از جمله مناطق پرمساله در جهان امروز محسوب میگردند. تجهیزات دفاعی مورد استفاده این کشورها با رویکرد دفاعی در زمان تهدید و جنگ از اولویت برخوردار هستند اما پس از خاتمه جنگ بقایاي تجهیزات دفاعی و مهمات جنگی در کشورها و مناطقی که دچار جنگ بودهاند به عنوان یک عامل تهدید حیات جوامع ساکنین است. بر اساس آخرین آماري که توسط سازمان ملل اعلام شده حدود 160 میلیون مین عمل نکرده در 70 کشور جهان مدفون است و سالانه 24 هزار غیرنظامی توسط مینهاي زمینی کشته و یا مجروح میشوند . درواقع یعنی هر 22 دقیقه یک نفر. ایران نیز با دارا بودن حدود 16 میلیون مین خنثی نشده، بعد از کشور مصر دومین کشور آلوده به مین در دنیا محسوب میشود.
براساس آمارهاي جمعآوري شده 16 میلیون مین باقی مانده از زمان جنگ نزدیک به 3 میلیون هکتار از اراضی ایران را آلوده کرده است. سازمان ملل و سازمانهاي غیر دولتی فعال در امور بشردوستانه به تدوین استانداردها و ضوابطی در زمینه رفع آلودگی پرداختهاند که استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی وقایع مین به منظور ثبت و نگهداري دادههاي مناطق آلوده، فعالیتهاي پاکسازي، مصدومین و قربانیان، هزینههاي صورت گرفته و پیشرفت کار از این استانداردها است. مطالعه با هدف مدیرت مخاطرات محیطی ناشی از فعالیتهاي انسانی به معرفی و بررسی سیستم اطلاعات جغرافیایی وقایع مین - MAGIS - می پردازد و هدف آن کاربرد این سیستم در کمک به تصمیم سازي مدیران در کاهش تلفات انسانی ناشی از برخورد با مین در کشورهاي مسلمان بویژه در منطقه خاورمیانه است.
1 مقدمه
مقابله کشورها و حکومتها با یکدیگر همواره باعث کشته شدن جمعیت، جابجائی و آوارگی آنها، خرابی زیرساختها و تاسیسات زیربنایی و مسائلی از این نمونه میگردد و پس از اتمام جنگ، آتش بس یا صلح، بازماندگان و آوارگانی که به موطن خود باز میگردند تا سالها با مسائل و مشکلات ناشی از جنگ دست به گریبان هستند و بعضا این مشکلات تهدید کننده حیات آنها نیز میباشد.
بازسازي زیرساختها و تاسیسات زیربنایی و احیاء حیات در مناطقی از این دست نیاز به فعالیتهاي گسترده و سختی دارد که عموما با حمایتها و مساعدتهاي سایر کشورها و مجامع جهانی در ابعاد اجتماعی، اقتصادي و سیاسی صورت میگیرد. در این میان آثار قابل انفجاري - 1 - ERW نیز از جنگ برجاي میماند که تا مدتها پس از اتمام جنگ و اتمام فعالیتهاي بازسازي جان ساکنین را تهدید میکند.
مهمات عمل نکرده - 2 - UXO، ادوات جنگی منهدم شده و مینها3، بخشی از این آثار و بقایا هستند که بویژه مهمات عمل نکرده و مین عامل اساسی در تهدید جان ساکنین این مناطق هستند.
جمهوري اسلامی ایران نیز پس از 8 سال جنگ ناخواسته با عراق، مساحتی بالغ بر 12,800 کیلومتر مربع از مناطق تحت پوشش جنگ را در شرایط کنونی گریبانگیر مسائل و مشکلات دارد که مهمترین آنها آلودگی مین و مهمات عمل نکرده است که هر ساله منجر به کشته و مجروح شدن افراد زیادي میگردد - . - Nafissi.N, 2005
به منظور مدیریت یکپارچه در سطح مناطق آلوده، آگاهی از وضعیت پیشرفت پاکسازي، ثبت و نگهداري نمایش انواع آلودگیها و حوادث اتفاق افتاده در اثر برخورد با UXO و مین، سیستمهاي اطلاعاتی در کشورهاي مختلف ایجاد شده است که با توجه به شرایط خاص کشور سامانه اطلاعاتی زمین مرجع وقایع مین ایران - - MAGIS طراحی و ایجاد گردید که مطالعه حاضر ضمن بررسی فعالیتهاي صورت گرفته در این زمینه در جهان، به معرفی و تشریح سیستم ایجاد شده خواهد پرداخت. با توجه به شرایط خاص کشور بویژه در مناطق آلوده در غرب کشور و جان باختگان متعدد در طی سالهاي اخیر در اثر برخورد با مین، لزوم بکارگیري سیستمهایی که علاوه بر ابزارهاي مدیریتی، توانایی ارائه اطلاعاتی را به زبان ساده به ساکنین و مراجعین این مناطق داشته باشد از اهمیت خاصی برخوردار است.
2 منطقه آلوده و آلودگی
ساخت مین مربوط به سالهاي قبل از قرن بیستم است اما بکارگیري آن توسط ارتش و نیروهاي نظامی بصورت یک ابزار دفاعی در مقیاس گسترده در طی سالهاي 1939-1945 و در جنگ جهانی دوم صورت گرفت. پس از آن بکارگیري این وسیله دفاعی در مقیاس ملی و بینالمللی توسط دولتها بصورت گستردهاي رواج یافت و بعنوان عامل تهدید کننده اجتماعات انسانی ساکن در مناطق جنگی در زمان جنگ و پس از خاتمه آن، تاکنون قربانیان زیادي اعم از نیروهاي نظامی و غیر نظامی داشته است.
سایر مهمات منفجره - 4 - EO مورد استفاده در جنگها نیز که پس از خاتمه جنگ در مناطق جنگی باقی میماند، مانند مهمات و بمبهاي عمل نکرده - - UXO، پوسته و پوکه مهمات، نارنجکها و سایر ادوات جنگی قابل انفجار - ERW - نیز از عوامل مکمل مینها هستند که هر ساله در نقاط مختلف جهان قربانیان زیادي را بخود اختصاص میدهند . - Geneva International Centre for Humanitarian Demining - GICHD - ,2003:6-7 - کاربرد واژه مناطق آلوده نیز با هدف بیان وجود عوامل تهدید فوق الذکر در مناطق و اراضی تحت پوشش جنگ در دوران جنگ و پس از آن است و بسته به وسعت آن و نوع آلودگی- که در ادامه شرح داده میشود-سازمانها و نهادهاي ملی و بینالمللی اقدامات مختلفی را به منظور کاستن از خطرات این مناطق به عمل میآورند.
منطقه آلوده به آثار و بقایاي قابل انفجار جنگی نیز - ERW - واژهاي است که عمدتا در معاهدات و قراردادهاي بینالمللی به منظور مشخص کردن مناطق ممنوعه یا خاصی که در آنها تجهیزات متعارف نظامی بکار برده شده و بصورت استفاده نشده در محیط یا فضا باقی مانده که ممکن است باعث ایجاد جراحت یا بیماریهاي خاص گردد، بکار برده میشود - . - GICHD,2002:3 مین به بیان ساده یک تله انفجاري است که توسط قربانی فعال شده و بسته به نوع آن موجب انهدام شخص، وسیله نقلیه، تانک و حتی کشتی و زیر دریایی میگردد.
مناطق آلوده نیز بسته به نوع آلودگی در خشکی و دریا از مقیاس تهدید متفاوتی برخوردار هستند. مواد مورد استفاده در ساخت پوشش خارجی مین نیز از جمله عوامل موثر در میزان آسیبرسانی و تهدید است. موادي مانند فلز، پلاستیک و چوب از رایجترین مواد مورد استفاده در ساخت مین محسوب میشوند - . - GICHD,2003:8 در پیمان نامه اتاوا نیز تعریف مین عبارت است از »هر وسیلهاى است که روى سطح زمین یا زیر خاك قرار میگیرد و طورى طراحی شده که در اثر حضور، نزدیکی و یا با تماس یک فرد منفجر میشود.« براساس این تعریف حدود 110 میلیون مین در 64 کشور دنیا وجود دارد - ایرنا، . - 1386 مهمات و بمبهاي عمل نکرده - - UXO نیز به آن بخش از مهمات اطلاق میگردد که استفاده شده است اما آنها فعال نشده و اصطلاحا عمل نکردهاند و عمدتا در محل برخورد با زمین یا سایر اجسام باقی ماندهاند.
