بخشی از مقاله
چکیده ی مختصر
پایین بودن ضریب نفوذ بیمه، خسارت های جانی و مالی بسیار سنگین ناشی از تصادف وسایل نقلیه، و افزایش چشم گیر مصرف سوخت از جمله دغدغه هایی هستند که همواره مورد توجه دولتمردان قرار گرفته است. اجباری شدن بیمه شخص ثالث و سهمیه بندی سوخت - در چند سال گذشته - از جمله اقدام هایی بودهاند که در جهت کنترل پیامدهای این مسائل مطرح شده اند . با این وجود، آمارها گویای این مطلبند که این اقدامها موفقیت صد در صدی در نیل به اهداف مطلوب فوق را نداشته و از این رو، مطالعه و اجرای راهکارهای دیگر نیز ضروری خواهد بود .
در این مقاله، امکان استفاده از یک سیستم جایگزین برای بیمه ی دارندگان وسایل نقلیه موتوری را مورد مطالعه قرار می دهیم. در این سیستم، مبلغ حق بیمه، در زمان سوخت گیری و با توجه به میزان سوخت گیری و سایر عوامل ریسک محاسبه و پرداخت می شود. از آنجاکه به کارگیری این سیستم منجر به پرداخت حق بیمه توسط تمامی دارندگان وسایل نقلیه می شود، از یک سو میتواند باعث افزایش ضریب نفوذ بیمه و از سوی دیگر، کاهش مصرف سوخت خواهد شد.
1 -مقدمه
در مباحث بیمه ای علاوه بر تعیین نرخ حق بیمه ی مناسب، که طبق قانون بیمه شخص ثالث جدید بر اساس خصوصیات خودرو و راننده است، سازوکار جذب مشتریان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است . اهمیت این موضوع در رشته هایی مانند بیمه وسایل نقلیه در کشور ایران از چند منظر بیشتر از سایر رشتههای بیمهای است:
· داشتن بیمه شخص ثالث برای وسایل نقلیه اجباری است؛
· بخش قابل توجهی از پرتفوی صدور شرکتهای بیمه متعلق به این رشته است؛
• خسارتهای ناشی از بروز ریسک در این رشتهی بیمهای نسبت به دیگر رشتههای بیمهای وسیعتر است. متاسفانه، با وجود الزام قانونی در داشتن بیمه شخص ثالث، همچنان بسیاری از دارندگان وسایل نقلیه در خرید این بیمه نامه کوتاهی می کنند. جدول 1 آمار تعداد وسایل نقلیه موتوری و میزان پوشش بیمه ای آنها را طی سال های 1389 تا 1393 نشان می دهد. همانگونه که ملاحظه میشود، در این بازه، نزدیک به 40 درصد وسایل نقلیه بدون بیمه شخص ثالث در حال تردد هستند. در این مقاله، مروری بر سیستم پرداخت حق بیمه در زمان سوخت گیری، به عنوان یک روش جایگزین که منجر به افزایش پوشش بیمهای در بین وسایل نقلیه در حال تردد می شود، خواهیم داشت.
2 -ادبیات موضوع
اثرات مخربی که حوادث ناشی از تصادف های رانندگی برای کشورها به دنبال دارند، موجب شده است تا متولیان و محققان به معرفی سیستم ها و راهکارهای جدید متوسل شوند. نهادهایی مانند پلیس و وزارت راه و شهرسازی در کنترل حوادث نقش بسزایی دارند. از سوی دیگر، استفاده از بیمه که می تواند فشار مالی ناشی از تصادف ها را برای دارندگان وسایل نقلیه کمتر سازد، به عنوان یک راهکار مورد استفاده قرار می گیرد. البته گستردگی خسارت های ناشی از وسایل نقلیه در کشور ما به حدی زیاد است که قانونگذار داشتن بیمه شخص ثالث را برای استفاده از وسایل نقلیه اجباری کرده است .
هر چند وجود بیمه به عنوان حامی نباید به گونه ای باشد که رانندگان در استفاده از وسایل نقلیه جانب احتیاط را رعایت نکنند - عدالتی و همکاران، . - 1389 به منظور کنترل رفتار رانندگان توسط بیمه گر، سیستمهای تعدیلگری که بعدها به نام سیستم های پاداش- جریمه معروف شدند، معرفی و به کارگرفته شده است. در این سیستم ها، میزان حق بیمه دارندگان وسایل نقلیه با توجه به سوابق خسارتی آنها تعدیل می شود؛ به این شکل که سوابق بدون خسارت منجر به کاهش حق بیمه و سوابق خسارتی منجر به افزایش آن میشود. استفاده از چنین سیستم هایی مزایایی چون احتیاط بیشتر در رانندگی به منظور برخورداری از تخفیف را می تواند به همراه داشته باشد - دنوئیت و همکاران، . - 2007
علاوه بر این، در چند سال اخیر سیستم های دیگری پیشنهاد شده است که در آنها متناسب با مسافت پیموده شده یا در صورت رانندگی حق بیمه دریافت می شود - لیتمن، . - 2000 از مزایای این سیستم ها آن است که دارندگان وسایل نقلیه در صورت استفاده کمتر، حق بیمه کمتری می پردازند که این موضوع آنها را به استفاده کمتر - و در صورت امکان، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی - ترغیب می کند . به کارگیری این سیستم ها نیازمند کنترل مسافت پیموده شده با استفاده از دستگاههای مجزا است که امکان دستکاری و تقلب در آن زیاد خواهد بود. با این وجود، در صورت اجرای درست میتوانند کارآمد و اثرگذار باشند.
تحلیل بالا نشان میدهد که در حال حاضر برای محاسبهی حق بیمهی وسایل نقلیه دو رویکرد کلی وجود دارد: رویکرد اول- در نظر گرفتن یک حق بیمه ی ثابت برای کل دوره بیمه: این رویکرد که در اغلب کشورها استفاده می شود در عمل ساده تر بوده و مزایا و معایبی نیز به همراه دا رد. تاکنون تحقیق های بسیاری به منظور توسعه و بهبود این رویکرد انجام شده است. برای یک مرور بر برخی از روشهای به کار گرفته شده، عدالتی و همکاران - 1389 - را ببنید.
رویکرد دوم- در نظر گرفتن حق بیمه ی متغیر برای کل دوره ی بیمه: این رویکرد که عمر کمتری دارد و هنوز مقبولیتی در کشورها پیدا نکرده است کمتر مورد توجه محققان بوده و لذا منابع علمی کمی نیز در خصوص آن وجود دارد . دو نمونه سیستم طراحی شده در این زمینه، یکی سیستم های پرداخت به میزان رانندگی - PAYD - و دیگری سیستمهای پرداخت در زمان سوخت گیری - PAP - است. برای یک مرور در زمینه سیستم های PAYD، پفژن و همکاران - 2013 - و برای PAP، خازوم - 2000 - را ببینید.
3 -سیستمهای پرداخت در زمان سوختگیری
از آنجاکه هیچ وسیله ی نقلیه ای بدون داشتن سوخت حرکت نمی کند، به نظر می رسد یک راهکار مناسب، استفاده از اضافه نرخ سوخت در دریافت حق بیمه - یا بخشی از آن - باشد. سیستمهایی مشابه این ایده در برخی از کشورها مانند آفریقای جنوبی و برخی از ایالت های کانادا و آمریکا به کار گرفته شده است. از مزایای چنین سیستم هایی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
· هیچ وسیله نقلیه در حال حرکتی بدون بیمه نخواهد بود،
· نیازی به اجبار برای خرید بیمه نیست چرا که خود بخود خریداری می شود،
· حق بیمه به صورت تقسیط پرداخت میشود که منجر به حمایت از قشر ضعیف میشود،
· باعث کنترل مصرف سوخت و ترغیب مردم به استفاده از وسایل نقلیه عمومی میشود. فرض کنید ci میزان پرداختی توسط بیمه گزار i به ازای هر واحد سوخت و c میزان هزینه سوخت به ازای هر واحد باشد.
