بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی آسیب های شبکه های اجتماعی مجازی که به خانواده ها وارد می کنند است . روش پژوهش حاضر کتابخانه ای است و جامعه آماری آن را کلیه کتاب ها، مقالات مرتبط با موضوع تحقیق تشکیل می دهند . برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل استنباط مفهومی استفاده شده است.
یافته های پژوهش نشان می دهد، والدین چندان با اینترنت و فضای مجازی آشنایی ندارند و فرزندان آنها جهت برقراری تماس با دوستان قدیمی و یافتن دوستان جدید و به اشتراک نهادن اطلاعات شخصی و موضوعات مورد علاقه شان در شبکه های اجتماعی مجازی عضو می شوند و اغلب نیز از خطراتی که در کمین آنهاست، آگاه نیستند؛ لذا راهکارهایی جهت مقابله و کاهش تهدیدات اینترنتی در ابعاد فرهنگی، آموزشی و ... به ویژه بومی سازی شبکه های اجتماعی مجازی با توجه به هنجارهای جامعه ارائه شده است.
نتایج تحقیق با توجه به یافته ها نشان می دهد، نهاد مقدس خانواده از سوی شبکه های اجتماعی مورد تهدید قرار گرفته است، لذا پیشنهاداتی به منظور آشنایی هر چه بیشتر خانواده ها با تهدیدات فضای مجازی و استفاده ی صحیح از فضای مجازی ارائه شده است.
.1 مقدمه
خانواده در تمام فرهنگ ها کانون شکل گیری هویت فرد است. هیچ فردی جدا از خانواده اش قابل تعریف نیست و خانواده رکن اصلی سازنده ی فرد و شخصیت اوست - ثنایی، . - 1379 کانون مقدس خانواده بهترین مکان برای تربیت جسم و روان است
خانواده یک سیستم تلقی می شود که حداقل از یک زن و مرد تشکیل می شود. این دو، نقش خود را به عنوان زن و شوهر در قبال یکدیگر ایفا می کنند. در صورتی که در خانواده فرزندانی هم وجود داشته باشند، این سیستم بزرگتر و پیچیده تر شده و نقش های دیگری همچون نقش والدینی نیز به نقش های گذشته اضافه می شود. به زعم نظری و نوابی نژاد - 1384 - خانواده چیزی بیشتر از مجموعه ی افرادی است که در یک فضای فیزیکی و روان شناختی با هم مشارکت دارند. امروزه، خانواده در اشکال گوناگون دیده می شود که هر کدام یک سیستم اجتماعی- فرهنگی تلقی می شوند. در داخل چنین سیستمی، افراد به وسیله ی حلقه های عاطفی قدرتمند، بادوام و متقابل به یکدیگر گره خورده اند. ورود به این سیستم سازمان دهی شده از طریق ازدواج یا تولد صورت می گیرد.
خانواده پایه ی بنیادین اجتماع، سلول سازنده ی زندگی انسان، خشت بنای جامعه، کانون اصلی حفظ سنت ها، هنجارها و ارزش های اجتماعی است و شالوده ی استوار پیوندهای اجتماعی و روابط خویشاوندی و کانونی برای بروز و ظهور عواطف انسانی و پرورش اجتماعی است. خانواده واحدی است که بر اساس ازدواج پدید می آید و از آغاز پیدایی خود، همچون حریمی امن، زندگی انسان را در بر گرفته و موج تازه ای در درون شبکه ی خویشاوندی ایجاد می کند که شمار زیادتری از خویشاوندان را نیز به هم پیوند می دهد.
انسان در خانواده، فرایند جامعه پذیری را می آموزد که مجموعه ای از بایدها و نبایدها است و بالاخره نقش هایی را در روابطش با دیگران یاد می گیرد. آنچه درخانواده از اهمیت برخوردار است، توجه به ارزش ها به ویژه ارزش های خانوادگی و اجتماعی است. ارزش های اجتماعی از اساسی ترین عناصر نظام اجتماعی هستند که از طریق آنها می توان جامعه را کنترل کرد و به سوی زوال یا تعالی سوق داد. بنابراین، خانواده ها باید عواملی را که موجب پیدایش، شکل گیری و تقویت ارزش ها و ارتباطات خانواده و جامعه می شوند، بشناسند
کرمشایی و همکاران - 1390 - مشکل اعتیاد اینترنتی را از عوارض زندگی در دنیای متمدن دانسته اند و در پژوهش آنها تفاوت میانگین اعتیاد به اینترنت در بین پاسخگویان دختر و پسر معنادار بود. بدین صورت که میانگین اعتیاد به اینترنت در بین پاسخگویان دختر بیشتر از پسر بود. همچنین 38 درصد پاسخگویان در معرض ریسک اعتیاد اینترنتی قرار داشتند.
نیسی و مدحج - 1390 - توسعه و پیشرفت کسب و کار در فضای مجازی را بیش از هر چیز معلول وجود فضای ایمن و مصون از تعدی دانسته اند. با توجه به ناشناس بودن کاربران و سهولت استفاده از اینترنت، حق مصون بودن حریم خصوصی و داده های شخصی در فضای مجازی به یکی از چالش انگیز ترین مسایل حقوق بشر تبدیل شده است، زیرا تجاوز به حریم خصوصی افراد به سرعت افزایش یافته است.
استاد حسین و دلیلی - 1389 - معتقدند که تمایل کاربران به حضور در شبکه های اجتماعی و به اشتراک نهادن اطلاعات موجب گردیده تا بازاریابی های حوزه ی فناوری های مجازی به دنبال کسب منافع از این فرصت نو ظهور باشند. تبادل اطلاعات در این شبکه ها آن قدر وسیع و فعالیت در این حوزه آنچنان جذاب است که سازمان ها و دستگاه های اطلاعاتی فعالیت در آن را آمیخته با سر فصل های اقتصادی-اجتماعی نمودند و با ارائه ی خدمات و فضاهای رایگان، کاربران را در اقصی نقاط جهان به شرکت در شبکه های اجتماعی ترغیب نمودند.
بومی سازی فرصت به وجود آمده در قالب شبکه های اجتماعی محلات و ارایه ی خدمات مجازی با برقراری یک رویه ی ایمن به منظور تبادل اطلاعات شهروندان در محلات و حتی در مجتمع های مسکونی نقاط قوتی را در بر می گیرد .از این رو، با بهره مندی از این فرصت، امکان مشارکت و حضور شهروندان در عرصه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، رفاهی و سیاست محله محوری تحقق یافته و هر شهروند با مشارکتی آگاهانه در مدیریت بهینه ی شهر خود گام بر می دارد.
فعالیت در فضای مجازی همچون فضای فیزیکی با الگوی هنجاری قابل اتکا و متناسب با فرهنگ بومی موجه خواهد بود .کنترل، به عنوان یکی از روش های جلوگیری از بروز ناهنجاری های اجتماعی و هنجارسازی در قالب روشنگری و راهنمایی کاربر فضای مجازی لازم است با رویکردهای کاربردی و عینی مطابق با ویژگی های متمایز این فضا اعمال شوند. نحوه ی پیروی از ارزش ها و خواست های گروه های انسانی از سوی کاربران ایرانی اینترنت و همچنین، لزوم و چگونگی فعال ساختن خود کاربران در هدایت و اثر گذاری در فضای مجازی به سهم خویش می توانند به عنوان مبنای کنترل و هنجارسازی مثبت برای استفاده از این فضا مطرح شوند
جعفری - 1390 - فضای مجازی را به عنوان یکی از ویژگی های زندگی مدرن تعریف کرده است که همانند هر پدیده ای که منافع و اثرات مثبتی بر زندگی بشر دارد، دارای جنبه های منفی و ویرانگری نیز هست. امروزه، ابزارهای فناوری نوینی مانند شبکه های رایانه ای و اینترنت به افقی تازه برای اعمال خشونت آمیز تروریست ها بر ضد امنیت اجتماعی در فضایی گسترده و بدون مرز تبدیل شده اند.
با در نظر گرفتن اجتماع به عنوان بستر زندگی که کلیه ی تعاملات در آن جاری است، با تحقق امنیت اجتماعی تمام مجموعه - هم افراد و هم اجتماع - از امنیت بهره می گیرند. بنابراین، امنیت اجتماعی صرفا یکی از ابعاد امنیت ملی نیست و فقط وجه سیاسی ندارد. سایبر تروریسم به شکل تروریسم در فضای مجازی بر ضد امنیت اجتماعی شهروندان ایرانی به عنوان یک تهدید جدی قابل توجه است.
کشتی آرای و اکبریان - 1390 - با معرفی عصر جدید به عنوان عصر پرشتاب ارتباطات، ورود بسیار ساده و سریع، حداقل محدودیت برای دسترسی، برقراری ارتباط با سراسر دنیا به اشکال مختلف و عدم وجود محدودیت زمانی و مکانی، دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی مختلف و شرکت در فعالیت های اقتصادی، علمی، فرهنگی، هنری، مذهبی و ... را از ویژگی های بی بدیل آن بر شمرده اند.
وسعت عمل و انعطاف پذیری بی حد آن گاهی منجر به تغییرات اساسی در ارکان جامعه شده است؛ چرا که آشنایی با دیگر جوامع، خواسته یا ناخواسته هنجارهای جدید به ارمغان می آورد تا آن جا که هنجارها و ارزش های جامعه ی خودی در آن محدوده کم رنگ می گردد .از جمله راهکارهایی که می توان برای مقابله با چالش های این چنینی در نظر گرفت نظارت اجتماعی و امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نوعی کنترل اجتماعی توسط هر شخص جهت حفظ ارزش ها و هنجارهای جامعه ی دینی می باشند.
یاسمی نژاد، آزادی و امویی - 1390 - در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که فضای مجازی می تواند امنیت اجتماعی را مورد تهدید قرار دهد، زیرا اینترنت با وجود این که می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند در عرصه ی اطلاع رسانی به کار گرفته شود تا آن جا که گاهی از آن به عنوان انفجار اطلاعات هم نام برده می شود، ولی این فناوری مدرن با تمام فوایدی که دارد، تهدیدها و خطرهایی نیز برای جامعه و بشر داشته است .به طوری که امروزه، بخش عمده ای از جرایم مربوط به حوزه ی کامپیوتر، اینترنت و فضای مجازی است که امنیت اجتماعی را هدف قرار داده اند.
ابری - 1387 - نقش مثبت فضای مجازی را در عرصه ی ظهور خلاقیت مورد تأکید قرار داده است، زیرا فناوری دیجیتالی و جامعه ی شبکه ای، افراد را به سوی زندگی ای سوق داده است که در آن می توانند با اتخاذ نقشی فعال و خلاق، به صورت فردی یا جمعی در ساختن چیزی جدید سهیم باشند، در فرایند هم آفرینی شرکت کنند و به خودیابی خویشتن کمک کنند .کیفیت آزادی بخشی اینترنت، کاربران اینترنتی را دعوت می کند تا به تفکر، تجربه، بازی، فعالیت های گروهی و ارتباط بپردازند .
اینترنت همواره محیطی را خلق کرده است که همگان می توانند با تکیه بر توانایی ها و استعدادهای خود دست به ابداع و خلاقیت بزنند .از میان رفتن محدودیت مکان، زمان، نبود کنترل و انتقاد، ناشناس ماندن، امکان خیال پردازی و تنوع گوناگون محیط های اینترنتی فرصت مناسبی را برای بروز خلاقیت فراهم می کند. حقیقی - 1388 - شناخت فناوری های نوین، استفاده از رایانه و شبکه های مبتنی بر آن، استفاده ی به موقع و صحیح از آنها را راه گشای کشورهای در حال توسعه در صحنه ی رقابت جهانی و ارایه ی خدمات به شهروندان دانسته است.
تعاریف فوق نشان دهنده ی اهمیت فوق العاده ی این بنیان کوچک اجتماعی و تأثیر آن در تمامی شئون زندگی افراد به ویژه فرزندان است؛ اما این سیستم نیز مانند هر سیستم دیگری دستخوش حوادث تلخی می شود و همیشه در امان و به دور از تهدید نیست.
مفهوم خانواده در کشور ما از معنایی وسیع تر برخوردار است، زیرا صمیمیتی که در خانواده ی ایرانی حاکم است در خانواده های بسیاری از کشورها از جمله غرب دیده نمی شود. امروزه، شیوه های ضربه زدن به فرهنگ و هویت ملی یک کشور تغییر یافته و دشمنان سعی می کنند از طریق جنگ نرم افزاری به فروپاشی بنیان خانواده و آرا و عقاید جوانان آن مرز و بوم نایل آیند.
در دنیای ماشینی و شهری امروز که والدین فرصت چندانی برای صرف وقت با فرزندانشان ندارند و از طرف دیگر تک فرزندی بودن خانواده ها، والدین ساده ترین راه را برای سرگرم نمودن فرزندانشان انتخاب می نمایند؛ بدین صورت که ابزارهایی همچون تلفن همراه، لپ تاپ، رایانه ی شخصی و اینترنت را در اختیار فرزند دلبندشان قرار می دهند تا او در اتاق خود به کار با آنها مشغول شود؛ حال آن که فرزند تنها از نظر فیزیکی در محیط امن خانه به سر می برد، ولی در عمل از طریق این وسایل به ویژه اینترنت به دنیایی به مراتب بزرگ تر از محیط پیرامونش قدم می نهد و با چیزهایی مواجه می شود که بسیاری از پدران و مادران از وجود آنها آگاه نیستند.
گسترش فناوری های نوین در عرصه ی الکترونیک و رایانه در چند دهه ی گذشته، موجب پدیدار شدن انواع و اقسام لوازم و برنامه های الکترونیکی و رایانه ای از جمله اینترنت، تلفن همراه، ماهواره و بازی های رایانه ای در جهان شده است. انکارناپذیر است که این تحولات و پیشرفت ها زندگی بشر را چندین برابر آسان تر نموده است، اما در آن سوی سکه نمی توان از آسیب های ناشی از این فناوری های نوین غافل ماند. کودکان عصر حاضر مانند کودکان نسل های گذشته نیستند که تنها با بازی کردن با همسالانشان و تماشای کارتون های تلویزیونی سرگرم شوند.
تقریبا تمامی این کودکان و نوجوانان از همه ی این فناوری ها یا برخی از آنها برخوردارند. صرف نظر از کاربرد وسیع این ابزارها، آنچه امروزه کاربرد وسیعی یافته و بخش وسیعی از فعالیت های روزمره ی افراد را پوشش می دهد، اینترنت و به تبع آن فضای مجازی است. اینترنت مجموعه ی پایان ناپذیری از پایگاه های داده است که اطلاعات مختلف و متنوع فردی و جمعی انسان ها را در خود جمع آورده است و هر روز نیز گسترش می یابد.
بنابراین این مقاله درصدد پاسخ گویی به پرسش های زیر است:
- 1 چه عواملی باعث شده است تا فضاهای مجازی به عمومی ترین شبکه ها برای حل مسائل اجتماعی و فرهنگی تبدیل شود؟
- 2 مزایا و معایب استفاده از اینترنت و فضاهای مجازی چیست؟
- 3 علت اصلی افزایش آسیب های روانی و اجتماعی ناشی از فضاهای مجازی در کشور ما ایران چیست؟
- 4 چرا معلمان باید در برقراری ارتباط با دانش آموزان در فضای مجازی حرفه ای و مسئولانه عمل کنند؟
- 5 نقش والدین در کاهش آسیب های ناشی از فضای مجازی درفرزندانشان چیست؟
